Anadolu’da 27 Mayıs: Bursa, Erzurum, Gaziantep (1960-61)

Bu makale 27 Mayıs 1960 askeri müdahalesinin Anadolu’da nasıl deneyimlendiğini anlamaya yönelik bir çabayı içeriyor. 27 Mayıs ile ilgili çalışmalarda genellikle ihmal edilen Anadolu deneyimini, müdahale gününden 1 Ocak 1961’e kadar olan kısa dönemde inceliyoruz. Örneklemimizi üç il oluşturuyor: Bursa, Erzurum ve Gaziantep. Bu illerde neler yaşandığını anlayabilmek için en verimli kaynaklardan olduğunu düşündüğümüz yerel gazeteleri sözü edilen dönem içerisinde inceliyoruz. Toplamda taranan 6 gazeteden elde ettiğimiz sonuçlara göre, 27 Mayıs’a ilişkin egemen bazı genellemelerimizi gözden geçirmemiz gerekiyor. Bulgularımız, 27 Mayıs’ın taşrada kimler tarafından benimsendiğini ortaya çıkarmakla kalmıyor, çok çeşitli benimsenme –ve sonrasında benimsetme– usullerini de görünür kılıyor. Yalnız askeri yönetimin değil, yerel yöneticilerin, elitlerin, gönüllü dernek ve kuruluşların bu süreçteki faaliyetlerini tespit edebiliyoruz. Dahası, 27 Mayıs sonrasında Anadolu’ya yönelik yoğun, kapsamlı ve programlı propagandanın niteliği ve aktörlerine yönelik bilgi edinebiliyor, aynı zamanda 27 Mayıs’a muhalefetin engellenme gayretlerini de öğrenebiliyoruz. Son olarak, Anadolu’da 27 Mayıs’a karşı tepki ve protestoların küçük de olsa varlığı ve devamlılığını ortaya koyabiliyoruz. Dolayısıyla, 27 Mayıs’a karşı bir hareket ya da protesto olmadığı yönündeki genel kabulü yeniden düşünmemiz için de bu çalışma bir araç olabiliyor.

27 May in Anatolia: Bursa, Erzurum, Gaziantep (1960-61)

The article presents an effort to understand the experience of 27 May 1960 military intervention in Anatolia. We have focused on three Anatolian provinces (Bursa, Erzurum, and Gaziantep) and a total of six local newspapers for the period between 27 May 1960 and 1 January 1961. Hitherto neglected in studies on 27 May, our aim was to uncover the short-term local experience in order to make a case for a more qualified assessment of the intervention in Turkish politics. By focusing on the provincial press in a sample of three provinces we have been able to demonstrate the diverse manners in which the jubilant part of the population embraced the intervention. Put differently, we have been able to underline the role of agency taken not only by the military administration but also local administrators, local elites, and voluntary groups, associations, and enthusiasts. In addition, we have been able to uncover the extent and nature of propaganda mobilization as well as austerity practices in the local framework we studied. Finally, our research has revealed both the presence and persistence of small-scale protest in the provinces. This point is important for it challenges the well-established notion that 27 May did not meet any resistance.

PDF

___

Akdevrim (1960), Ankara: Başbakanlık Devlet Basımevi.
ANDERSON, B. (2006), Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism, Verso, Londra ve New York
AYDOĞAN, E. (2005), Oltu Şura Hükümeti’nin Ermeni Mücadelesi-Yasin Haşimoğlu’nun Hatıraları, Salkımsöğüt Yayınları, Ankara:
BARLAS, U. (1972), Gaziantep Basın Tarihi 100. Yıl, Gaziantep Kültür Derneği Yayınları, Karabük.
BAYDUR, M. Ç. (2000), Erzurum Yazıları. Dergâh Yayınları, İstanbul
BROCKETT, G. (2011), “A View from the Periphery: The Provincial Press as a Source for Republican Turkish Social History”, Toward a Social History of Modern Turkey: Essays in Theory and Practice, G. Brockett (der.) içinde, Libra Kitap, İstanbul, s. 123- 53.
BURÇAK, R. S. (1976), Yassıada ve Öncesi, Çam Matbaası, Ankara.
BURÇAK, R. S.(1991), 27 Mayıs Üzerine Görüşler. [Ankara]: Demokratlar Kulübü Yayınları.
ÇİÇEK, N. (2010), 27 Mayıs’ın Öteki Yüzü: Sivas Kampı. İstanbul: Lagin Yayınları.
DUMAN, H. H. (2000), Erzurum Basın-Yayın Tarihi: 1867-1997, DUYAP, İstanbul.
EKİNCİ, T. Z. (2010), Lice’den Paris’e Anılarım, İletişim Yayınları, İstanbul.
ER, A. (2003), 27 Mayıs’tan 12 Eylül’e Hatıralarım, Alternatif Yayınları, Ankara.
ERDEMİR, S. (haz.) (1961), Milli Birliğe Doğru, cilt 1. Türk Devrim Ocakları 29 Ekim Beyazıt Ocağı Yayınları, Ankara.
ERKANLI, O. (1987), Askeri Demokrasi, Güneş Yayınları, İstanbul.
ESİN, N. (2005), Devrim ve Demokrasi: Bir 27 Mayısçının Anıları. İstanbul: Doğan Kitap Gaziantep Kültür Dergisi, Sayı 30, 10 Haziran 1960.
ILICAK, N. (2010), 50. Yılında 27 Mayıs Yargılanıyor, Doğan Kitap, İstanbul.
KANAT, D. (2009), 27 Mayıs Askeri Müdahalesinin İzmir’de Uygulanışı ve Etkileri, Ege Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi
KARA, İ. (2008), “27 Mayıs İhtilaline dair bir Hutbe”, Toplumsal Tarih, Sayı. 173, s. 42-6.
KARAKARTAL, B. (1984), “Bir Siyasal Katılma Türü Olarak Referandum ve 1961 Türk Anayasa Referandumu”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 38(3-4), s. 161-180.
KARAVELİOĞLU, K. (2007), Bir Devrim İki Darbe: 27 Mayıs, 12 Mart, 12 Eylül, Gürer Yayınları, İstanbul.
KARPAT, K. (der.) (2004), “The Military and Politics in Turkey, 1960-64: A Socio-cultural Analysis of a Revolution”, Studies on Turkish Politics and Society: Selected Articles and Essays içinde, s. 232-71, Leiden ve Boston: Brill.
KIRKINCI, M. (2004), Hayatım – Hatıralarım, Zafer Yayınları, İstanbul
NALBANTOĞLU, M. (2008), 27 Mayıs Askeri Müdahalesinin Konya Basınındaki Yansımaları, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi.
NAR, A. (1998), Anadolu Günlüğü, Beyan Yayınları, İstanbul.
ÖZDAĞ, Ü. (2004), Menderes Döneminde Ordu-Siyaset İlişkileri ve 27 Mayıs İhtilali, Boyut Yayın, İstanbul.
ÖZDEMİR, N. (2009), Cumhuriyet Çocuklarının Diliyle Bursa’nın Anısal Tarihi, Sentez Yayıncılık, İstanbul
ÖZKAYA, Ş. (2005), Adım Adım 27 Mayıs, İleri Yayınları, İstanbul
POPKIN, J. D. (1993), “The Provincial Newspaper Press and Revolutionary Politics”, French Historical Studies, 18(2), s. 434-56.
SAVGI, G. (2006), Türkiye’de Askeri Darbeler ve Basının Tavrı (1946-2007), İstanbul Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi
TAYLA, M. (1997), Bursa Basını: 1868-1983, Bursa Gazeteciler Cemiyeti Yayını, Bursa.
TOKER, M. (1991), Demokrasimizin İsmet Paşa’lı Yılları: Yarı Silahlı, Yarı Külahlı bir Ara Rejim, 1960-1961, Bilgi Yayınevi, Ankara.
TOMBUŞ, İ. (t.y.), Politikada Kırkbir Yıl: 1946-1987, İzgi Yayınları, Ankara. TURGUTCAN, M. (2011), http://www.palandokengazetesi.net/haber-510-1960- darbesindebasin-sessiz-kaldi-ama-bir-kisi-haric.html [erişim: 12 Ekim 2012].
TÜİK (2008), Halkoylaması Sonuçları: 2007, 1988, 1987, 1982, 1961, TÜİK, Ankara.
TÜİK (2012), Milletvekili Genel Seçimleri: 1923-2011, TÜİK, Ankara.
ÜZEN, İ. (1998), 27 Mayıs 1960 Askeri Müdahalesi ve Demokrasi Eğitimi, Kırıkkale Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi.
27 Mayıs Askeri Darbesinde Gerçeği Savunan Yazarlar ve Yazıları (1996), Demokratlar Kulübü Yayınları, Ankara.
27 Mayıs Bakanlar Kurulu Tutanakları (2010), Cilt 1 ve 2, İstanbul: YKY.
ZURCHER, E. J. (2004), Turkey: A Modern History, Londra ve New York: I. B. Tauris.
Hâkimiyet Milletindir (Bursa) Yeni Ant (Bursa) Hürsöz (Erzurum) Milletin Sesi (Erzurum) Gaziyurt (Gaziantep) Yeni Ülkü (Gaziantep) Milliyet (Ulusal) Karayılan (Gaziantep) Hürriyet, 29 Eylül 1960