IX-X/XV-XVI YY. İRAN TARİH YAZICILIĞI

Çeşitli dönem ve dallara ayrılan tarih yazıcılığının temel prensibi bilgiyi aktarmaktır. Yazının bulunmasıyla, insanoğlu erken dönemlerinden itibaren yaşadığı olayları kâğıda aktarmıştır. Padişahlar ya da yöneticiler tarafından görevlendirilen kişiler dünyanın, ulusların veya ülkelerin mühim olaylarını, yaşadığı savaşları ve yaptığı antlaşmaları kısacası tarihini kaydetmişlerdir. Bu çalışmada, öncelikle bütün tarih uzmanları için İran tarih yazıcılığının başlangıcı olan Moğollar dönemi VII./XIII. yy. tarih yazıcılığına dair özet bir bilgi sunularak, bu dönemin önemli tarih kitapları ve bu kitapların sahip olduğu üslûp ve içeriğe dair bilgiler verilmiştir. Sonrasında ise, Timurlular Dönemi (IX-X/XV-XVI yy.) tarih yazıcılığı ve bu dönem için ana tarih kitapları sayılan; Nizâmuddîn-i Şâmî’nin Zafernâme, Hâce Tâceddin-i Selmânî’nin Şemsü’l-Hüsn, Hâfız-i Ebru’nun Mecma‘u’l-Tevârih, Mu‘înuddîn Natanzî’nin Muntahabu’t-Tevârîh, Şerefuddîn Alî-yi Yezdî’nin Zafernâme, Abdurrazzâk-i Semerkandî’nin Matla‘u’s-sa‘deyn ve Mecma‘u’l- Bahreyn, Mîrhând’ın Ravzatu’s-Safâ ve Hândmîr’in Habîbû’s-siyer hakkında ayrıntılı bir inceleme yapılarak, bu eserlerin içerik ve üsluplarına değinilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

İran, İran Tarih Yazıcılığı, Tarih Kitapları, Timurlar

IX-X/XV-XVI Century Persian Historiography

The basic principle of the historiography, which is divided into various periods and branches, is to convey the knowledge. With the article, mankind has already reported events that have occurred since early times. The people appointed by the king or the administrators recorded the history of the world, the nations or the countries, the history of the wars and the treaties which they lived. In this study, first of all, the beginning of the Iranian historiography, the period of the Mongols VII./XIII. centuries summarized information on historiography was presented and important history books of this period, and the style and content of these books was provided. After that, the Timurid Period (IX-X / XV-XVI centuries) historiography and the main history books for this period such as Nezam al-Din Shami’s book Zafar-nama, Taj-al-Din Salmani’s book Sams al-Hosn Hafez-e Abru’s book Majma al-Tawarik,Mo’in-al-Din Natanzi’s book Montakab al-Tawarik, Saraf-al-Din Ali Yazdi’s book Zafar-nama, Abdulrazzaq-e Samarqandi’s book Matla al-Sa’daynwa Maj-Ma al-Bahrayn, Mirkand’s book Rawzat al-Safa and Kandamir’s book Habib al-Siar were deeply studied.

Keywords:

Iran, Persian Historiography, History Books, Timurids,

PDF

___

Âjend, Yakûb, Târîhnigârî-yi İran (Der Dovre-i Mogol), Dâniş-nâme-i Cihân-i İslâm, c.6, Tahrân 1380hş. Bahâr, Muhammed Taki, Sebk Şinâsi, c.3, İntişârât-i Emîr Kebîr, Tahran 1389hş. Demir, Mustafa, “ İran Tarihçiliğinin Gelişimi”, Türk Dünyası Araştırmaları, Ekim 2001, sayı:134. Fesâi, Mensûr Restegâr, Envâ‘i Nesr-i Farsî, Tahran 1380hş. Meisami, Julie Scott, Persian Historiography To the End of the Twelft Century, Edinburg 1999. Örs, Derya, “Târîh-i Olcaytu”, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doğu Dilleri ve Edebiyatları ABD Fars Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı, Ankara 1992. Râzpuş, Şehnâz, Târıhnigârî-yi İran (Der Dovre-i Tîmûriyân ve Turkmânân), Dâniş-nâme-i Cihân-i İslâm, c.6, Tahrân 1380hş. Safâ, Zebîhullâh, Genc u Gencîne, İntişârât-i Ḳaúnûs, Tahran 1372hş. ---------------------, Târih-i Edebîyât der İrân, c.4, 2.bs, Tahran 1363hş. Spuler, Bertold, “Tekvîn-i Târîhnigârî-yi İran”, Târîhnigârî Der İran, çev. Ya‘ḳûb Âjend, Tahran 1380hş. Şâmî, Nizâmuddîn, Zafernâme, çev. Necati Lugal, TTK Basımevi, Ankara 1987. Şeşen, Ramazan, Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, İstanbul 1998. Tacü’s-Selmânî, Tarihnâme, çev. İsmail Aka, TTK Basımevi, Ankara 1999. Tauer, Felix, “Timurlular Devrinde Tarihçilik”, çev. A. Ateş, TTK Belleten, sayı XXIX/113, Ankara 1965. Woods, John, “Târîhnegârî-yi Dovre-i Tîmûri” Târîhnegârî Der İran, çev. Ya‘ḳûb Âjend, Tahran 1380hş. Yıldırım, Nimet, Fars Edebiyatında Kaynaklar, Erzurum 2011.