Gramsci, sivil toplum-devlet ikiliği ve kuramsal kökenler

Devlet ve sivil toplum arasındaki dikotomik ilişkiyi ele alan kuramsal sorunsal antik, pre-modern ve modern siyaset felsefesi geleneklerinde bir dizi epistemolojik kopuş ve sürekliliği dışavurur: örneğin, Aristotelesçi koinonia politike, doğal hukuk kuramları, klasik ekonomi politik, Hegelin etik devlet kuramı, Marxın eleştirel sınıf kuramı ve Gramscinin tarihsel bloka ilişkin üstyapısal analizi. Antik toplumda Aristotelesçi koinonia politike anlayışı, siyasal düzeyin bütün diğer topluluksal varoluş biçimleri üzerindeki belirleyici üstünlüğünü yansıtır. Doğal hukuk kuramları sivil toplum ve devlet arasındaki ayrımı nüve hâlinde formüle ederken, klasik ekonomi politik bu ikiliğin açık bir şekilde anlamlandırılması ve sivil toplumun politik toplum ya da devlet karşısında birincilleştirilmesi bakımından önemli bir aşamayı temsil eder. Hegel, modern toplumda yeni bir sittlichkeitın (etik yaşam) oluşturulmasını öngören etik-politik projesi bağlamında, sivil toplum-devlet ikiliğini yeniden ele alarak, devleti sivil tolum karşısında yeniden ayrıcalıklandırır ve belirleyici uğrak konumuna getirir. Hegelin diyalektiğini tersine çeviren Marx ise, erken dönem çalışmalarından başlayarak, sivil toplumun siyasal devlet karşısında belirleyici olduğunu vurgular. Marxın ikiliğin bileşenlerine yönelik sınıfsal yaklaşımını benimseyen Gramsci, sivil toplum ve devleti ekonomik yapı ile üstyapının organik bütünlüğü olarak tanımladığı tarihsel blokun üstyapısına yerleştirir. Sivil toplumu hegemonik üstünlüğün açığa çıktığı bir uğrak olarak analiz ederken, politik toplum ya da devletin yerine getirdiği zorlama ve tahakküm işlevleri üzerinde durur. Bu makale, söz konusu sorunsalın temel özelliklerini araştırarak ortaya çıkarmayı ve anıtsal önemdeki Hapishane Defterlerinde Gramscinin bu ikiliğe yönelik kuramsal tartışmaya yaptığı dikkat çekici katkıyı incelemeyi amaçlamaktadır.

Gramsci, the state-civil society dichotomy, and theoretical antecedents

The theoretical problematic of the dichotomous relationship between civil society and the State outlines a series of epistemological ruptures and continuities among the traditions of ancient, pre-modern, and modern political philosophy: namely, the Aristotelian conception of koinonia politike, the natural law theories, classical political economy, Hegel s ethical theory of the state, Marx s critical class theory, and Gramsci s superstructural analysis of the historic bloc. The Aristotelian koinonia politike reflects the decisive superiority of the political level over all other forms of societal existence in ancient society. As the natural law theories formulate the distinction between civil society and the state in its embryonic phase, classical political economy represents a significant stage in the development of a clear understanding of the so-called dichotomy while emphasizing the primacy of civil society against the state or political society. Within the framework of his ethical-political project of constructing a new sittlichkeit (ethical life) in modern society, Hegel reformulates the state-civil society dichotomy and privileges the state over civil society, presenting it as the decisive moment. Beginning from his earlier works, Marx reverses the Hegelian dialectic and emphasizes that civil society determines the state. Adopting Marx s class approach to the so-called dichotomy, Gramsci locates the state and civil society to the superstructure of the historic bloc, which he defines as the organic unity of the base and superstructure. In analysing civil society as the moment of hegemonic supremacy, he examines the coercion and domination functions performed by the state or political society. The present article inquires into the fundamental features of this problematic and examines Gramsci s noteworthy contribution to the theoretical elaboration of the so-called dichotomy, which he carried out in his monumental Prison Notebooks.

PDF

___

Althusser L (1989). İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları. Çev. Y Alp, İstanbul: İletişim Yayınları.
Avineri S (1972). Hegels Theory of the Modern State. Cambridge: Cambridge University Press.
Bieler A ve Morton A D (2006). Globalization, the State and Class Struggle: A Critical Economy Engagement with Open Marxism. İçinde: Bieler A vd (der.), Global Restructuring, State, Capital and Labour: Contesting Neo-Gramscian Perspectives, New York: Palgrave Macmillan, 155-175.
Buci-Glucksmann C (1980). Gramsci and the State. Çev. D Fernbach, Londra: Lawrence and Wishart.
Carnoy M (1984). The State and Political Theory. Princeton. NJ: Princeton University Press.
Chandhoke, N (1995). State and Civil Society: Explorations in Political Theory. New Delhi ve Londra: Sage Publications.
Cohen J L ve Arato A (1992). Civil Society and Political Theory. Cambridge: The MIT Press.
Faulks K (1999). Political Sociology: A Critical Introduction. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Femia J V (1987). Gramscis Political Thought: Hegemony, Consciousness, and the Revolutionary Process. Oxford: Clarendon Press.
Ferguson A (2001). An Essay on the History of Civil Society. Cambridge: Cambridge University Press.
Fontana B (2002). Gramsci on Politics and State. Journal of Classical Sociology, 2(2), 157-78.
Fontana B (2008). Hegemony and Power in Gramsci. İçinde: Howson R ve Smith K (der.), Hegemony: Studies in Consensus and Coercion, Londra ve New York: Routledge, 80-106.
Gramsci A (1971). Selections from the Prison Notebooks, Hoare Q ve Nowell Smith G (der. ve Çev.), Londra: Lawrence and Wishart.
Gramsci A (1977). Quaderni del Carcere, Cilt 4, Gerratana V (der.), Torino: Einaudi.
Gramsci A (1995). Further Selections from the Prison Notebooks. Boothman D (der. ve Çev.), Minneapolis: University of Minnesota Press.
Hegel G W F (1991). Hukuk Felsefesinin Prensipleri. Çev. C Karakaya, İstanbul: Sosyal Yayınlar.
Hegel G W F (2008). Outlines of the Philosophy of Right. Çev. T M Knox, Oxford: Oxford University Press.
Hobbes T (1992). Leviathan. Çev. S Lim, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Hunt G (1990). The Development of the Concept of Civil Society in Marx. İçinde: Jessop B ve Malcolm-Brown C (der.), Karl Marxs Social and Political Thought: Critical Assessments. Cilt 4, Londra ve New York: Routledge, 21-35.
Hunt G (1986). Gramsci, Civil Society and Bureaucracy. Praxis International, 6(2), 206- 19.
Klosko G (2013). History of Political Theory: An Introduction. Cilt 2, 2. Baskı, Oxford: Oxford University Press.
Locke J (2004). Hükümet Üzerine İkinci İnceleme. Çev. F Bakırcı, Ankara: Babil.
Martin J (1998). Gramscis Political Analysis: A Critical Introduction. Londra: Macmillan.
Marx K (1975a). Contribution to the Critique of Hegels Philosophy of Law. İçinde: Marx K ve Engels F, Collected Works. Cilt 3, Moskova: Progress Publishers.
Marx K (1975b). On the Jewish Question. İçinde: Marx K ve Engels F, Collected Works. Cilt 3, Moskova: Progress Publishers.
Marx K (1976). Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkıya Önsöz. İçinde: Marx K ve Engels F, Seçme Yapıtlar. Cilt 3, Ankara: Sol Yayınları.
Marx K (1997a). Hegelin Hukuk Felsefesinin Eleştirisi. Çev. K Somer, Ankara: Sol Yayınları.
Marx K (1997b). Yahudi Sorunu. Ankara: Sol Yayınları.
Marx K ve Engels F (1976). The German Ideology. İçinde: Marx K ve Engels F, Collected Works. Cilt 5, Moskova: Progress Publishers.
Mehta V R (1968). Hegel and the Modern State: An Introduction to Hegels Political Thought. New Delhi: Associated Publishing House.
Neocleous M (1996). Administering Civil Society: Towards a Theory of State Power. Londra: Macmillan Press.
Portelli H (1982). Gramsci ve Tarihsel Blok. Çev. K Somer, Ankara: Savaş Yayınları.
Reeve C D C (2009). The Naturalness of the Polis in Aristotle. İçinde: Anagnostopoulos G (der.), A Companion to Aristotle. Malden, MA ve Oxford: Wiley-Blackwell, 512-25.
Ryan A (1996). Hobbess Political Philosophy. İçinde: Sorell T (der.), The Cambridge Companion to Hobbes. Cambridge: Cambridge University Press, 208-45.
Savran G (1987). Sivil Toplum ve Ötesi: Rousseau, Hegel, Marx. İstanbul: Alan Yayınları.
Simon R (1985). Gramscis Political Thought: An Introduction. Londra: Lawrence and Wishart.
Texier J (1979). Gramsci, Theoretician of the Superstructures: On the Concept of Civil Society. İçinde: Mouffe C (der.), Gramsci and Marxist Theory. Londra: Routledge & Kegan Paul, 48-79.
Thomas P (2000). Marx ve Anarşistler. Çev. D Evci, Ankara: Ütopya.
Vincent A (1987). Theories of the State. Oxford: Blackwell.
Yetiş M (2003). Marx ve Sivil Toplum. Praksis, 10, 35-72.
Yetiş M (2009a). Antonio Gramsci. İçinde: Veysal Ç (der.), 1900den Günümüze Büyük Düşünürler. İstanbul: Etik Yayınları, 121-172.
Yetiş M (2009b). Gramsci ve Devletin İki Görünümü. Mülkiye Dergisi, XXXIII(264), 129-53.