Zazacada Vurgu ve Özellikleri

Dil birimlerinin dilin kullanım alanı içerisinde önemi büyüktür. Dil birimleri iki düzeyden meydana gelir. Bunlardan birincisi segmental düzeydir. Segmental düzeyde (parçasal düzey) dil, parçalara ayrılarak analiz edilir. Bu düzeyde dil; vokal, konsonant, allofon, allomorf, morfem gibi parçalar üzerinde tetkik edilir. Segmental düzeyin elemanları çoğunlukla fizyolojik özellikleri ifade ederler ama anlam oluşturucu değildirler. Bu fizyolojik özellikler de insanlarda aynı şekillerde meydana gelirler. Suprasegmental düzeyde (parçalar üstü) ise segmental düzeye göre daha çok eleman vardır. Bu düzeyde dilde var olan vurgu, ton, tını, ritim, melodi, hız ve hece gibi özellikler analiz edilir. Bu düzeyde sözcüklerin anlamları ortaya çıkar. Dilde var olan parçalar yan yana gelerek yeni anlamlar meydana getirir. Bu anlamlar konuşmacının dili parçalara göre ayırmasına göre de değişir. Segmental düzey optimum şartlarda, herkeste (eksik veya fazla) aynı şekilde meydana gelir. Ama suprasegmental düzey herkeste aynı şekilde meydana gelmez. Bu düzeyin elemanları konuşmacı ve konuşmacının özeliklerine, dinleyicinin özellikleri, ortam vb. özelliklere göre değişirler. Her özellik dilin rengini meydana getirir. Bu çalışmada suprasegmental düzeyin dil birimlerinden vurgu izah edilmiştir. Vurgu, konuşma dilinde çok önemlidir, çünkü cümlenin manası çoğu kez vurguya göre şekillenir. Bu çalışmada amacımız, Zazacada vurgu ve vurgunun özelliklerini örneklerle izah etmektir. Yazılı dilde yazar, noktalama işaretleri gibi özelliklerle meramını anlatabilir. Ama konuşma dilinde konuşmacı vurguyu iyi ayarlaması gerekir ki konuşmacını mesajı eksiksiz bir şekilde dinleyiciye ulaşsın. Bu çalışma yazılı dille sınırlıdır. Yazılı dilden kastımız, Zazaca standart dildir. Çünkü konuşma dilinde vurgu bölgelere göre değişebilir. Bilindiği kadarıyla “Zazaca Sözcüklerde Vurgu” üzerine müstakil bir çalışma yapılmamıştır. Bu çalışmada diğer dillerde yapılmış olan çalışmalardan istifade edilmiş ve bu bilgiler Zazacaya uyarlanmıştır. Aynı şekilde örnekler içinse Zazaca yazılmış olan eserlerden faydalanılmıştır. Kitaplarda bazı izahatlar için örnek vardır ama bazı izahatlar için örnek bulmak mümkün değildir. Bu çalışmada, bu konuda kullanılmak üzere bazı kavramlar önerilmiştir. Çünkü bu alan çok bakirdir ve önerilen kavramlarda dilbilim ölçütlerine göre türetilmiştir.

Stress and Its Features in Zazaki

Language units are of great importance in the use of language. Language units consist of two levels. The first is the segmental level. The language at the segmental level (fragmentary level) is analyzed by being divided into segments. Language at this level; It is investigated on vocal, consonant, allophone, allomorph, morphem. The elements of the segmental level often express physiological features but are not semantic. These physiological features occur in humans in the same way. On the suprasegmental level (on parts) there are more elements than on the segmental level. In this language, features such as accent, tone, timbre, rhythm, melody, speed and syllable are analyzed. The meanings of words emerge at this level. The parts that exist in the language come together and create new meanings. These meanings also vary depending on how the speaker divides the language into parts. Segmental level occurs in the same way for everyone (missing or excessive) under optimum conditions. But the suprasegmental level does not occur in the same way for everyone. The elements of this level are based on the characteristics of the speaker and the speaker, the characteristics of the listener, the environment, etc. they vary by feature. Each feature creates the color of the tongue. In this study, the emphasis on the language units of the suprasegmental level is explained. Emphasis is very important in the spoken language, because the meaning of the sentence is shaped by emphasis. Our aim in this study is to explain the characteristics of emphasis and emphasis in Zazaki with examples. Writer in written language can explain his meramic with features such as punctuation marks. However, the speaker must adjust the emphasis well in the speech language so that the message of the speaker reaches the listener completely. This study is limited to written language. What we mean by written language is the standard language in Zaza. Because the emphasis in spoken language may vary by region. As far as it is known, there is no independent study on “Emphasis on Zaza Words”. In this study, studies made in other languages have been used and this information has been adapted to Zaza. Likewise, for the examples, the works written in Zaza are used. There are examples for some explanations in the books, but it is not possible to find examples for some explanations. In this study, some concepts are proposed to be used in this subject. Because this field is very virgin and derived from linguistic criteria in the proposed concepts.

PDF

___

Adabeyi, F. (2005). Estanekanê Sêwregi Ra, İstanbul: Vate. Banguoğlu, T. (2011). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Baran, B. (2012). Rêzimana Kurmancî, Diyarbakır: Belkî.
Beytaş, A. (2012). Şaîsmayîl Estanikanê Gimgimî Ra, İstanbul: Vate.
Bussman, H. (1998). Routledge Dictionary of Language and Linguistics, New York: Routledge.
Canşad, M. (2013). Hesê Mişî, Dîyarbekir: Roşna.
Coşkun, M. V. (2010). Türkçenin Ses Bilgisi, İstanbul: IQ Kültür Sanat.
Crystal, D. (2008). A Dictionary of Linguistics and Phonetics, Oxford: Blackwell.
Çağlayan, H. (2015). Pêt Ve Pelge Ra, İstanbul: Fam.
Çem, M. (2003). Türkçe Açıklamalı Kırmancca (Zazaca) Gramer, İstanbul: Deng.
Çem, M. (2007). Gula Çemê Pêrre, İstanbul: Vate.
Çîçek, A. A. (2012). Sayê Marû Estanikanê Xinis û Tekmanî ra, İstanbul: Vate. Çiya, S. (2001). Her Çi Beno Sanıke, İstanbul: Tiji
Demirci, K. (2014). Türkoloji İçin Dilbilim, Konular Kavramlar Teoriler. Ankara: Anı. Dêrsim, H. D. (2014). Deyndar, İstanbul: Vate.
Erkman-Akerson, F. (2008). Türkçe Örneklerle Dile Genel Bir Bakış, İstanbul: Multilingual.
Ersoz, O. F. (2013). Kekû, Dîyarbekir: Roşna. Espar, J. Î. (2004). Beyi Se Bena?, İstanbul: Vate.
Ersoz, O. F. (2008). Dilopê Zerrî, İstanbul: Vate.
Grûba Xebate ya Vateyî (2009). Ferhengê Kirmanckî -Tirkî, İstanbul: Vate.
Grûba Xebate ya Vateyî (2013). Ferheng/Sözlük Türkçe-Kırmancca/Kirmanckî-Tirkî, İstanbul: Vate.
Grûba Xebate ya Vateyî (2019). Sözlük Türkçe-Kırmancca (Zazaca), Ferhengê Tirkî- Kirmanckî, İstanbul: Vate.
Grûba Xebate ya Vateyî (2005).Rastnuştişê Kırmanckî (Zazakî), İstanbul: Vate. Gunduz, D. (2010). Soro, İstanbul: Vate.
Guntaş Aldatmaz, N. (2013). Sanikanê Mamekîye Ra, Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi.
Hengirmen, M. (2009). Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Ankara: Engin.
Karaağaç, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu. Karaağaç, G. (2018). Türkçenin Ses Bilgisi, İstanbul: Kesit.
Karasu, D. (2012). Dınya d’ yo Darê Ma Rêncber Ezîz, İstanbul: Vate.
Kaya, A. (2018). Estanikê Bongilanî, İstanbul: Vate.
Kerimoğlu, C. (2016). Genel Dilbilime Giriş. Ankara: Pegem Akademi.
Kırkan, A. (2019). Zazacanın Fonetik Açıdan İncelenmesi; Kuzey, Güney ve Merkez Zazacasının Karşılaştırılması, Tezê Doktorayê Çapnêbîyaye, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kırkan, A. (2018). Bîyîşa Pêxemberî ya Osman Esad Efendî û Despêkê Edebîyatê Klasîk Yê Kirmanckî, İstanbul: Vate.
Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu. Kurij, S. (2014). Arwûn û Lûy Sonikî Çoligî, İstanbul: Nûbihar.
Lezgîn, R. (2005). Dêsan de Sûretê Ma Nimite, İstanbul: Vate.
Licokic, M. (2007). Sanikan û Deyîranê Licê Ra, İstanbul: Vate.
Malmîsanij (2000). Folklorê Ma Ra Çend Nimûney, İstanbul: Berdan Matbaacılık.
Malmîsanij, M. (2012). Ji Bo Rastnivîsînê Ferhenga Kurdî (Kurmancî)-Tirkî. İstanbul: Rûpel.
Saint Exupéry, A. (2017). Şazadeo Qıckek, Çarnayış: Mesut Asmên Keskin, İstanbul: Dersim.
Tan, S. (2011). Rêziman û Rastnivîsa Zaravayê Kurmancî, İstanbul: Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê.
Vardar, B. (Ed.). (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual.