Çok Kültürlülüğün Kurgusal İfadesi: Ahmet Mithat Efendi Anlatılarında Yerli veya Yabancı Gayrimüslim Kadınlarla Aşk ve Evlilik

Osmanlı Devleti, kurucuları Türklerden oluşmuş, fakat daha sonra geliştikçe ve farklı coğrafyalara yayıldıkça tabii olarak başlangıçtaki yapısından uzaklaşmış, giderek çok uluslu ve çok kültürlü bir devlet ve toplum düzenine ulaşmıştır. Yüzyıllar boyunca devam eden bu yapı, 18. asırdan itibaren başlayan Batılılaşma/modernleşme çabalarının bir sonucu olarak 1839 Tanzimat Fermanı’yla birlikte idari ve hukuki bir çerçeveye oturtulmak istenmiştir. Bu bağlamda ülke dâhilinde yaşamakta olan gayrimüslim tebaaya yönelik düzenlemeler yapılmıştır. Kanuna dayalı ve eşitlikçi bir ilkeye göre tanzim edilen düzenlemeler, aydınlar tarafından Osmanlıcılık ilkesinin bir parçası olarak telakki edilmiş ve dönemin edebiyatçıları, düşünürleri ve gazetecileri de bu dönemi yürekten desteklemişlerdir. Osmanlıcılık ideolojisiyle birlikte gayrimüslimlerin toplumsal yaşamda görünürlüğü artmıştır. Dönemin şair ve yazarları hususen kadın meselesini, yaşanan ideolojik süreçten bağımsız olarak bir “modernleşme” meselesi olarak görmüşlerdir. Kadının özgürlüğü ve eğitimi başta olmak üzere pek çok sorunu bu dönemde gündeme gelmiştir. Bir “yazı makinası” olan Mithat Efendi, şiir hariç, edebî türlerin tamamında eser bırakmış, Tanzimat Dönemi’nin en velûd sanatçısı olmuştur. Sahibi olduğu, dönemin en etkili ve uzun soluklu hususi gazetesi Tercümân-ı Hakîkat’te ve hususen roman ve hikâyelerinde neredeyse ele almadığı bir sorun kalmamıştır. Onun samimiyetle üzerinde durduğu sorunlardan biri de kadın meselesidir. Şinasi, Ziya Paşa ve Namık Kemal’den itibaren gazete makalelerinde, özellikle roman ve tiyatro gibi tahkiyeye dayalı edebî temsillerde işlenen kadın meselesi, en geniş ve çok yönlü biçimde Ahmet Mithat Efendi’nin sanatında karşılık bulmuştur. Diğer taraftan onun eserlerinde şahıs kadrosunu oluşturan kişilerin önemli bir bölümü gayrimüslim karakterlerdir. Dolayısıyla gayrimüslim kadınlar ile Müslüman-Osmanlı erkeklerinin gönül hikâyeleriyle onun eserlerinde sıkça karşılaşılmaktadır. Çalışmamızda Ahmet Mithat Efendi’nin romanlarında gayrimüslim kadınlarla yaşanan, pek çoğu evlilik ile sonuçlanan aşk ilişkileri, bireysel ve toplumsal süreçler bağlamında tahlil edilmiştir. Amacımız çok kültürlülük ve modernleşme bağlamında, Türkiye tarihinin önemli konularından olan gayrimüslim ve kadın meselesinin, tarihin bu önemli ve kritik döneminde, devrin meşhur romancısının eserlerine nasıl tezahür ettiğini ortaya koymaktır.

Fictional Expression Of Multiculturality: Love and Marriage With Domestic or Foreign Non-Muslim Women in the Tales of Ahmet Mithat Efendi

The Ottoman State was made up of Turks as its founders, but as it developed and spread to different geographies, it naturally moved away from its original structure and gradually reached a multinational and multicultural state and social order. This structure, which has continued for centuries, was intended to be placed in an administrative and legal framework with the 1839 Tanzimat Edict, as a result of the Westernization / modernization efforts that started from the 18th century. In this context, arrangements were made for non-Muslim subjects living in the country. The regulations, which were based on the law and arranged according to an egalitarian principle, were considered by the intellectuals as a part of the principle of Ottomanism, and the literati, thinkers and journalists of the period supported this period wholeheartedly. With the Ottomanism ideology, the visibility of non-Muslims and women in parallel with this increased in social life. Poets and writers of my period regarded the issue of women as a matter of "modernization", independent of the ideological process experienced. Women had their golden age in this period, when many problems, especially women's freedom and education, were addressed. Mithat Efendi, a "writing machine", left works in all literary genres except poetry and became the most well know artist of the Tanzimat Period. There was no problem left in Tercümân-ı Hakîkat, the most influential and long-running private newspaper of the period, and in particular in his novels and stories. One of the problems that he honestly addresses is the women's issue. Since Şinasi, Ziya Pasha and Namık Kemal, the issue of women, which has been dealt with in newspaper articles, magazine essays and especially in literary representations based on narration such as novels and theater, has been met in the art of Ahmet Mithat Efendi in the widest and most versatile way. On the other hand, an important part of the characters that make up the personal staff in his works are non-Muslim characters. Therefore, the heart stories of non- Muslim women and Muslim-Ottoman men are frequently encountered in his works. In our study, in Ahmet Mithat Efendi's novels, love affairs with non- Muslim women, many of which result in marriages, were analyzed in the context of individual and social processes. Our goal is to multiculturalism and modernization in the context of Turkey's Muslim, one of the major issues of women's issues and history, the history of this important and critical period, is to reveal how manifested in the works of the famous novelist of the period.

PDF

___

Ahmet Mithat (2000). Acâyîb-i Âlem (Haz. Nuri Sağlam vd.), Ankara: TDK Yayınları.
Ahmet Mithat (2002). Arnavutlar Solyotlar, (Haz. Nuri Sağlam), Ankara: TDK Yayınları.
Ahmet Mithat (2002). Demir Bey yahut İnkişâf-ı Esrâr (Haz. Nuri Sağlam vd.), Ankara: TDK Yayınları.
Ahmet Mithat (2000). Felâtun Bey ile Râkım Efendi, (Haz. Kazım Yetiş vd.), Ankara: Akçağ Yayınları.
Ahmet Mithat (2000). Gönüllü, (Haz. Necat Birinci vd.), Ankara: TDK Yayınları.
Ahmet Mithat (2000). Hasan Mellâh yahut Sır İçinde Esrar, (Haz. Ali Şükrü Çoruk), Ankara: TDK Yayınları.
Ahmet Mithat (2000). Henüz On Yedi Yaşında, (Haz. Nuri Sağlam), Ankara: TDK Yayınları.
Ahmet Mithat (2000). Kafkas, (Haz. Erol Ülgen vd.), Ankara: TDK Yayınları.
Ahmet Mithat (2003). Mesâili-i Muğlâka, (Haz. Ali Şükrü Çoruk), Ankara: TDK Yayınları.
Ahmet Mithat (2000). Paris’te Bir Türk, (Haz. Erol Ülgen), Ankara: TDK Yayınları.
Ahmet Mithat (2000). Süleyman Muslî, (Haz. Erol Ülgen vd.), Ankara: TDK Yayınları.
Ahmet Mithat (2000). Zeyl-i Hasan Mellâh yahut Sır İçinde Esrar, (Haz. Ali Şükrü Çoruk), Ankara: TDK Yayınları.
Alver, Ahmet (2013). “Ahmet Mithat’ın Mesâil-İ Muğlâka Romanındaki Gayrimüslim Karakterlerin Analizi”, Turkısh Studies, Winter 2013, s. 721-733.
Ayhan, Sacit (2008), Türk Romanında Azınlıklar, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Çonoğlu, Salim (2012). “Ahmet Mithat’ın Letaif-i Rivayat Adlı Eserinde Kadın”, Türk Dili, s. 221-242
Esen, Nüket (2014). Hikâye Anlatan Adam: Ahmet Mithat, İstanbul: İletişim Yayınları.
Gökçek, Fazıl (2000). “Tanzimat Dönemi Roman ve Hikâyelerinde Kadın-Erkek İlişkilerinin Düzenlenişi İle İlgili Bazı Tespitler”, Türk Yurdu, S. 153-154, s. 126- 133.
Gökçek, Fazıl (2006). Osmanlı Kapısında Büyümek, İletişim Yayınları: İstanbul.
Günet Erkol, Çimen (2011). “Osmanlı -Türk Romanından Çağdaş Türk Romanına Kadınlık: Değişim Ve Dönüşüm” Türkiyat Mecmuası, C. 21, s. 147-175.
Koçak, Ahmet (2011). IXX. Yüzyıl Türk Romanında Avrupa, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Okay, Orhan (1991). Batı Medeniyeti Karşısında Ahmet Mithat Efendi, İstanbul: MEB Yayınları.
Özdemir, Mehmet-Göçen, Gökçen (2014). “Ahmet Midhat Efendi ve Felâtun Bey ile Rakım Efendi Romanında Değerler Eğitimi” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 31, s. 215-240.
Şinâsi (2005). “Müntahabât-ı Eş’âr”, Şinâsi-Bütün Eserleri (Haz. İsmail Parlatır– Nurullah Çetin), Ankara: Ekin Kitabevi.
Tanpınar, Ahmet Hamdi (1982). 19’uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Çağlayan Yayınları.
Timur, Kemal (2009). “Tanzimat Dönemi Türk Romanında Din Duygusu ve İnançlar” Turkısh Studies, Winter, s. 2089-2125.
Ülgen, Erol (2000). Ahmet Mithat Efendi “Paris’te Bir Türk” romanının önsözü, Ankara: TDK Yayınları.
Yeşilyurt, Şamil (2011). Ahmet Mithat Efendi’nin Romanlarında Yapı ve Tema (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Yıldız, Ali (1999). Mithat Efendi’nin Hikâye, Roman ve Tiyatrolarında İnsan, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.