DİNİN İHYASI, TOPLUMUN MASLAHATI, DEVLETİN BEKÂSI: AHMET HAMDİ AKSEKİ ÜZERİNE BİR ÇÖZÜMLEME

Türkiye’de Cumhuriyetin kuruluş yılları yalnızca siyasal örgütlenmenin değil, aynı zamanda kamusal hayatın ve toplumsal yapının laikleştirilmesine yönelik köklü reformların hayata geçirildiği bir dönemi yansıtmaktadır. Bu dönemde “asri ve milli bir ulus yaratma” idealine yönelik olarak atılan adımların toplum katında her zaman güçlü bir karşılık bulabildiğini söylemek güçtür. Dönemin baskın politik eğilimlerinden güç alan pozitivist düşünce ikliminde dinsel bakiyenin de sık sık muahaze ve muhasaraya maruz bırakıldığını gözlemlemek zor değildir. Ahmet Hamdi Akseki, bu dönemde üstlendiği resmi görevlerin yanı sıra yoğun bir yayın faaliyetiyle söz konusu muaheze ve muhasaralar karşısında dikkat çekici bir misyon üstlenmiştir. Bu bildiride Türkiye Cumhuriyetinin kuruluş döneminde devlet eliyle yürütülen din hizmetlerinin önemli aktörlerinden birisi olarak bilinen Ahmet Hamdi Akseki’nin düşünce ve eylem dünyası din ve devlet politikaları açısından aydınlatılmaya çalışılacak; hem devletin bekâsını hem de toplumun maslahatını önceleyen yönelimleriyle, dinin ihyasına ilişkin çabalarını nasıl dengelemeye çalıştığı tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Ahmet Hamdi Akseki, Diyanet İşleri Başkanlığı, Türkiye Cumhuriyeti, Tek Parti Dönemi, Laiklik, Din Politikaları

REVIVIFICATION OF RELIGION , BENEFIT OF THE SOCIETY , PERPETUITY OF THE STATE : AN ASSAY ON AHMET HAMDI AKSEKI

The founding years of the Republic in Turkey not only reflects a period of what the political organization to be put into practice, but also reflects a period in which deep-rooted reforms aimed at the secularization of public life and social structure was realised. It is hard to say that the steps taken in this period towards the ideal of “creating a contemporary and national nation” have always found a strong response at the community level. It is not difficult to observe that religious remainder is often subjected to criticism and aggression in the climate of positivist thought, which is encouraged by the dominant political tendencies of the period. Ahmet Hamdi Akseki, along with his official duties, has undertaken a remarkable mission against those criticism and aggression with his intense publication activity. In this paper, Ahmet Hamdi Akseki known as one of the key actors of the state-run religious services during the establishment of the Republic of Turkey will be tackled so that we can deeply understand his mode of thinking and accordingly evaluate how he strived to balance his efforts regarding revivification of religion on the one hand and his tendency to prioritize either perpetuity of the state or benefit of the society, on the other.

Keywords:

Ahmet Hamdi Aksek, Presidency of Religious Affairs, Republic of Turkey, One Party Period, Secularism, Religious Policies,

PDF

___

AKSEKİ, A. H. (1936). Yeni Hutbelerim, İstanbul: Cumhuriyet.
AKSEKİ, A. H. (1945). Askere Din Kitabı, İstanbul: Ebuzziya Matbaası.
AKSEKİ, A. H. (1948). “İslamiyet ve Terakki,”Selamet,S. 38, s. 6-7.
AKSEKİ, A. H. (1949a). “Müslümanlıkta Demokrasi Esasları,” Sebilürreşad C. II, S. 48, s. 354-6.
AKSEKİ, A. H. (1949b). “İslam Akıl Dinidir,” Sebilürreşad C. II, S. 42, s. 354-6.
AKSEKİ, A. H. (1949).“Vicdan Hürriyeti ve Din,” Sebilürreşad, C. II, S. 49, s. 369.
AKSEKİ, A. H. (1950). “Diyanet Reisinin Mühim Beyanatı”, Sebilürreşad C. IV, S. 86, s. 163-7.
AKSEKİ, A. H. (1951a). “Din Tedrisatı ve Dinî Müesseseler Hakkında Mühim Bir Rapor-V” Sebilürreşad, C. V, S. 104, s. 52-53.
AKSEKİ, A. H. (1951b). “Din Tedrisatı ve Dinî Müesseseler Hakkında Mühim Bir Rapor-I,” Sebilürreşad, C. IV, S. 100, s. 387-388.
AKSEKİ, A. H. (1951c). “Din Tedrisatı ve Dinî Müesseseler Hakkında Mühim Bir Rapor-II,” Sebilürreşad, C. V, S. 101, s. 4-5.
AKSEKİ, A. H. (1951d). “Din Tedrisatı ve Dinî Müesseseler Hakkında Mühim Bir Rapor-III,” Sebilürreşad, C. V, S. 102, s. 19-20.
AKSEKİ, A. H. (1951e). “Din Tedrisatı ve Dinî Müesseseler Hakkında Mühim Bir Rapor-III,” Sebilürreşad, C. V, S. 103, s. 36-37.
AKSEKİ, A. H. (1966). İslâm Fıtrî, Tabiî ve Umûmî Bir Dindir, İstanbul: İrfan.
AKTAY, Y. (2005). “Halife Sonrası Şartlarda İslamcılığın Öz-Diyar Algısı” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce İslamcılık, (haz. Tanıl Bora, Murat Gültekingil),C. VI, İstanbul: İletişim, s. 68-95. AYDIN, S. (2009).“Amacımız Devletin Bekası” Demokratikleşme Sürecinde Devlet ve Yurttaşlar, İstanbul: TESEV.
BAŞAR, A. H. (1981). Atatürkle Üç Ay ve 1930’dan Sonra Türkiye, Ankara: AİTİA.
BAŞGİL, A. F. (1942). Din ve Laiklik, İstanbul: Kubbealtı.
BAŞGİL, A. F. (1960). “Diyanet İşleri Teşkilatına Dair Bir Kanun Tasarısı, İslâm, C. III, S. 35, s. 328-332.
BEİN, A. (2013).Osmanlı Uleması ve Türkiye Cumhuriyeti -Değişimin Failleri ve Geleneğin Muhafızları-, İstanbul: Kitap.
BERKES, N. (1973). Türkiye’de Çağdaşlaşma, Ankara: Bilgi. “Diyanet Reisi Akseki’nin Vefatı,” Sebilürreşad, C. IV, S. 93, s. 286.
ERGİN, O. (1977). Türk Maarif Tarihi, İstanbul: Eser.
FERGAN, E. E. (1950). “Türk Milletini ve Devletini Tehdit Eden Tehlikeler”, Sebilürreşad, C. IV, S. 91, s. 242-5.
GÜN, F. (2001). Sebilürreşad Dergisi Ekseninde Çok Partili Hayata Geçerken İslamcılara Göre DinSiyaset ve Laiklik, İstanbul: Beyan.
HİKMET, H. (1339). “Laiklik-Asrîlik”, Sebilürreşad,C. XII, S. 555-6, s. 72-4.
el-HÜSEYNİ, M. R. R. (1974). İslamda Birlik ve Fıkıh Mezhepleri -Mezahibin Telfiki ve İslam’ın Bir Noktaya Cem’i-, (çev. Ahmet Hamdi Akseki), Ankara: DİB.
JÄSCHKE, G. (1972). Yeni Türkiye’de İslamlık, Ankara: Bilgi.
KARA, İ. (1994). İslamcıların Siyasi Görüşleri, İstanbul: İz.
KARA, İ. (2008a). Cumhuriyet Türkiyesi’nde Bir Mesele Olarak İslâm, İstanbul: Dergâh.
KARA, İ. (2008b). Şeyh Efendinin Rüyasındaki Türkiye, İstanbul: Dergâh.
KISAKÜREK, N. F. (1994). Hitabeler, İstanbul: Büyük Doğu.
LEWİS, B. (2000). Modern Türkiye’nin Doğuşu, Ankara: TTK.
KEMAL, N. (1962). Renan Müdafaanamesi (İslamiyet ve Maarif), (Yay. Fuad Köprülü), Ankara: Millî Kültür.
OGAN, M. R. (1950). “Diyanet İşlerinin Muhtariyeti”, SebilürreşadC. IV, S. 87, s. 180-2.
TUNAYA, T. Z. (1983). “Batılılaşmada Temel Araştırmalar ve Yaklaşımlar,” Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, C. I, İstanbul: İletişim, s. 238-244.
TUNÇAY, M. (2010). Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek-Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923-1931), İstanbul: Tarih Vakfı.
ZÜRCHER, E. J. (1993). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul: İletişim