TÜRK HALK ANLATILARINDA ANNE ARKETİPİ

Arketip kavramı “ilk biçim”, “ilk imge”, “prototip” ve “kök örnek” adlarıyla da bilinmektedir. Anne arketipi, C. G. Jung’un temel arketiplerinden biridir. Evrensel bir yapı sergileyen anneliğin toplumsal bilinçdışı çerçevesinde dünyanın her yerinde aynı şekilde değerlendirilmesi “yüce ana arketipi”ni oluşturur. Annelik, bütün canlıların dişilerinde içgüdüsel olarak görülür. Çocuğu olan kadın toplumda annelik statüsüne sahip olur. Anne tipi, günlük yaşamda ve anlatılarda anne arketipinden izler taşıyarak kimi zaman çocuğunu çeşitli tehlikelere karşı koruyan, güçlüklerle baş etmesini sağlayan, besleyen ve fedakârlık yapan olumlu yönleriyle kimi zaman da engelleyen, yok eden ve cezalandıran olumsuz yönleriyle varlık gösterir. Anne arketipi kültürel pek çok kavram, imge, sembol ve bunlara bağlı yansımalarla ilişkilidir. Anlatıma dayalı türlerde yaratılış, ölüm, aydınlık, karanlık gibi kavramlar, güneş, ay, geyik, kayın ağacı ve mağara vb. gibi imgelerle temsil edilir. Evrensel bir tip olarak anne, her toplumun kendi öğretisi, dünyayı algılama ve yorumlama biçimiyle yeniden şekillenir. Yerel değerler ve unsurlarla bir topluma ait olur. Bu çalışmada insanlık tarihinin tanığı olarak kabul edilen, bir topluma ait temel kültürel değerlerin taşıyıcısı olan, günlük yaşamdan izler taşıyan ve inandırıcılık vasfıyla etki uyandırma özelliklerinden birini veya birkaçını aynı anda taşıyan mit, masal, destan, halk hikâyesi ve efsanelerden seçilen örneklerden hareketle anne arketipinin temsilcileri ve yansımaları, olumlu-olumsuz yönleriyle ortaya konulacaktır. 

THE MOTHER ARCHETYPE IN TURKISH FOLK NARRATIVES

The concept of archetype is also known as "first form", "first image", "prototype" and "root sample". The mother archetype is one of the main archetypes of C. G. Jung. The evaluation of motherhood, which exhibits a universal structure, in the same way all over the world within the framework of the social unconscious, constitutes the “supreme main archetype”. Motherhood is seen instinctively in the females of all living things. The woman with her child has maternal status in society. The mother type exists in daily life and narratives by carrying the traces of the mother archetype, sometimes with her positive aspects such as protecting her child against various dangers, coping with difficulties, nurturing and making sacrifices, and sometimes her negative aspects such as prevention, destruction and punishment.The mother archetype is connected with many cultural concepts, images, symbols and associated reflections. In narrative-based genres, concepts such as creation, death, light, darkness are represented by some images like sun, moon, deer, beech and cave etc. As a universal type, the mother is reshaped with each society's own teaching, the way it perceives and interprets the world. It belongs to a society with local values and elements. In this study, the representatives and reflections of the mother archetype will be revealed with their positive and negative aspects by means of the examples chosen from myth, fairy tale, epic, folk story and legends, which are accepted as witnesses of human history, which are the bearers of basic cultural values belonging to a society, bear traces from daily life, and carry one or more of the features that have the effect of persuasiveness.

___

  • Alangu, T. (2016). Billur Köşk Masalları. İstanbul: Yapı Kredi.
  • Bayat, F. (2007). Türk Mitolojik Sistemi I-Ontolojik ve Epistemolojik Bağlamda Türk Mitolojisi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
  • Bayat, F. (2017). Kadim Tüklerin Mitolojik Hikâyeleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
  • Campbell, J. (2010). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. (Çev.: Sabri Gürses), İstanbul: Kabalcı.
  • Cevizci, A. (2002). Paradigma Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma.
  • Çobanoğlu, Ö. (2010). Batı Sibirya Türk Kültürü Tetkiklerine Göre Kayın Ağacının Türk Mitolojisinde “Kutsal”laşmasının Maddi Kültürel Nedenleri. III. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu, s.245-247.
  • Çobanoğlu, Ö. ve Çobanoğlu, S. (2015). Türk Halk Kültüründe Konuşmalık Türler Bağlamında Sözel Nasihatler, Dua ve Beddualar. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7, s.1-32.
  • Çoruhlu, Y. (2010). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı.
  • Doğru, M. (2013). Türk Halk Anlatmalarında Süt, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
  • Dursun, A. - Torun, D. (2017). Begil Oğlu Emren Anlatısında “Kahramanın Sonsuz Yolculuğu”. Söylem Filoloji Dergisi, S.2(2), s.250-266.
  • Ergun, P. (2004). Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
  • Fedakâr, P. (2014). Besleyen Mi, Öldüren Mi: Türk Mitik Tasavvurunda Anne Arketipinin Antropomorfik Görünümleri Milli Folklor, 103, s.5-19.
  • Gül, B. (1998). Doğu Karadeniz’de ve Kırgızistan’da Anlatılan “Geyik Ana” Efsanesi Üzerine Bir Deneme. Milli Folklor, 40, s.41-47.
  • Güneş, A. (2012). Oğuz Grubu Türk Kahramanlık Destanlarında Kadın. Ankara: Kurgan Edebiyat.
  • Gürsoy Naskali, E. (1999). Altay Destanı Maaday Kara. İstanbul: Yapı Kredi.
  • Jung, C. G. (2015). Dört Arketip (Yay. Haz.: M. Bilgin Saydam), İstanbul: Metis.
  • Kazaz, N. (2016). Jung’ın Arketip Nitelendirmesi Açısından Gazellerin Psikolojik Analizi (Necati ve Fuzuli “Gayri” Redifli Gazelleri). Hikmet, 28, s.40-53.
  • Kumartaşlıoğlu, S. (2017). Şekil Değiştirme Motifli Efsanelerde Lanet. Ekey Akademi, 69, s.89-104.
  • Ögel, B. (2014). Türk Mitolojisi Cilt: I. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
  • Ölçer Özünel, E. (2006), Masal Mekânında Kadın Olmak-Masallarda Toplumsal Cinsiyet ve Mekân İlişkisi-. Ankara: Geleneksel.
  • Önal, M. N. (2007). Türk Mitinin Oluşumunda Işığın Rolü. Journal of Turkish Studies, Şinasi Tekin Hatıra Sayısı II, s.145-158.
  • Önal, M. N. (2013). Muğla Efsaneleri. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
  • Saltık Özkan, T. (2009). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu Bağlamında Bamsı Beyrek ve Erginlenme Süreci. Milli Folklor, 21, s.27-33.
  • Saltık Özkan, T. (2010). Bamsı Beyrek ve Bey Böyrek Anlatılarında Arketipik İmgeler. Milli Folklor, 85, s.81-90.
  • Saydam, B. (2013). Deli Dumrul’un Bilinci “Türk-İslam Ruhu” Üzerine Bir Kültür Psikolojisi Denemesi. İstanbul: Metis.
  • Schultz, D. P. - Schultz, S. E. (2007). Modern Psikoloji Tarihi. (Çev.: Yasemin Aslay), İstanbul: Kaknüs.
  • Şimşek, E. - Şenocak, E. (2009). İbn Sinâ Hikâyelerinin Arketipsel Tahlili. Milli Folklor, 82, s.110-121.
  • Torun, D. (2019). Anlatıma Dayalı Türlerde Anne Arketipi, Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
  • Türk Dil Kurumu. (1998). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
  • Türkmen, F. (1995). Âşık Garip Hikâyesi İnceleme-Metin. Ankara: Akçağ.
  • Ukray, M. (2016). Jung Psikolojisi -Tüm Çalışmaları & Freud’la Karşılaştırmalı-. Ankara: Yason.
  • Yılmaz, O. (2010). Sanatın Arketipi Olarak Anne. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2, s.47-59.