“APTAL OĞLAN” IN MİZAH BAĞLAMINDA VAROLUŞU: ŞOR MASALLARI ÖRNEĞİ

Şor Türkleri, Güney Sibirya’nın Kemorovo Bölgesi’nde yaşayan bir topluluktur. Bölgede 20. yüzyılın başlarında başlayan derleme faaliyetleri bugün onların kültürleri hakkında bilgi sahibi olmamızı sağlamaktadır. Beş farklı kitapta derlenip yayımlanan Şor masalları, Şor kültürüne ışık tutan önemli folklor ürünleridir. Şor masalları yaşamın bir görüntüsünü sunarken birçok farklı tipten yararlanır. Bu tiplerden biri de aptal tipidir. Aptal tipi, masalda vurgulanan özellikleriyle ve masalda başından geçen olaylarla belirli bir amaca hizmet eder. Bunu yaparken mizahtan faydalanır. Şor masallarında aptal tipi, çoğunlukla aile ortamında üç kardeşten en küçüğü veya en büyüğüdür. Bu tip bazen de geçmişi ve çevresi hakkında bilgi verilmeyen daha yüzeysel bir biçimde olarak karşımıza çıkar. Bu tiplerin karşısında ise ya akıllı olduğu vurgulanan veya akıllı olduğu davranışlar yoluyla hissettirilen karakterleri görürüz. Aptal tipinin kullanılması mizahi bir duruma yol açar. Bu mizah daha çok alaya yöneliktir. Aptalın aptallığı o kadar vurgulanır ki dinleyicide veya okuyucuda alayla karışık bir gülümseme meydana getirir. Masalın sonunda ise aptalı bir zafer beklemektedir. Aptal ve akıllının konumları yeniden belirlenir. Aptalın aslında akıllı olduğu çeşitli yöntemlerle fark ettirilir. Bu noktaya gelene kadar aptalın yanında birtakım doğaüstü güçlerin olması da aptalın gerçek durumuyla ilgili okuyucuyu düşünmeye sevk eder. “Aptal tipinin altında yatan gerçeklik nedir?” sorusuyla beraber gerçeklik üzerine bir sorgulama başlar. Aptal tipinin bu ikircikli durumuyla anlatıda gerçekleştirmek istediği nedir? Bu çalışmada Şor masalları ekseninde bu soruya cevap aranacak ve aptal tipinin gerçekliği analiz edilerek bunların anlatılardaki işlevi üzerinde durulacaktır. Bunu yaparken mizah ve aptallık ilişkisine değinilecek ve fenomenolojik yaklaşım yoluyla aptallığın görünen hakikate etkisi açıklanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Mizah, tip, aptal tipi, masallar, Şor masalları

THE EXISTENCE OF THE FOOL IN THE HUMOR CONTEXT: SAMPLING SHOR FOLKTALES

The Shoren are a community living in the Kemorovo Region of Southern Siberia. The compilation activities that started in the region at the beginning of the 20th century enable us to have information about their cultures today. Compiled and published in five different books, the fairy tales are important folklore products that shed light on the culture of Shor. Shor folktales make use of many different types while presenting an image of life. One of these types is “fool”. The type “fool” serves a specific purpose with its features highlighted in the fairy tale and events that happen in the fairy tale. While doing this, he takes advantage of humor. In the Shor folktales, the fool often appears as the stupidest of the brothers. This type sometimes appears as a more superficial type that does not provide information about past and its surroundings. In the face of these types, we see the characters that are either emphasized as smart or made to feel smart. The use of the type “fool” leads to a humorous situation. This humor is more about ridicule. Stupidity is emphasized so much that both the listener and the reader smiles sarcastically. At the end of the tale, the fool gets victory. The positions of the fool and smart are determined again. It is noticed that the fool is actually smart by various methods. Until this point, the existence of some supernatural powers along with the fool also prompts the reader to think about the fool's real situation. "What is the underlying reality of the stupid type?" With this question an inquiry begins on reality. What does the stupid type want to accomplish in the narrative with this ambivalent situation? In this study, the reality of stupid type will be analyzed in the axis of Shor folktales and their function in narratives will be emphasized. While doing this, the relationship between humor and stupidity will be discussed and the effect of stupidity on the apparent truth will be explained through the phenomenological approach.

Keywords:

Humor, type, the fool, folktales, Shor folktales,

PDF

___

Aça, M. (2006). Tıva Destan ve Masallarının Araştırılmasında Tür Sorunu. Milli Folklor. S. 72. 85-94.
Arbaçakova, L.N. (2010). Pamyatniki Fol’klora Narodov Sibiri i Dalnego Vostoga “Şorskiy Folklor”. Rusya-Novosibirsk
Çudoyakov, A.İ. (2010). Şorskiy Skazki Legendı. Rusya-Kemerova.
Adler, A. (1983). Kişilik Bozuklukları ve Toplumsal Bütünleşme. (çev.: Belkıs Çorakçı), İstanbul: Say.
Bergson, H. (2017). Gülme Komiğin Anlamı Üzerine Deneme. (çev.: Mustafa Şekip Tunç). İstanbul: Dergah.
Davies, C. (1988) Stupidity and Rationality: Jokes From the Iron Cage. Humour in Society. London: The Macmillan Press. 1988.
Davis, M. (1993). What’s so Funny? The Comic Conception of Culture and Society. Chicago: University of Chicago Press.
Erasmus (2019). Deliliğe Övgü. (çev.: Yücel Sivri). İstanbul: Türkiye İş Bankası.
Feinberg, L. (2005). Mizahın Sırrı. Halkbilimde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. (çev.: Ali Çelik, F. Gül Özyazıcıoğlu Koçsoy). Ankara: Geleneksel Yayıncılık. 
Fromm, E. (1995). Çağımızın Özgürlük Sorunu. (çev.: Bozkurt Güvenç). İstanbul: Gündoğan.
Husserl, E. (2003). Fenomenoloji Üzerine Beş Ders. (çev.: Harun Tepe). Ankara: Bilim ve Sanat.
Korkmaz, R. (2000). Tepegöz’ün Fenomenolojik Bir Yorumu. Dede Korkut Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
Kuipers, G. (2016). Mizahın Sosyolojisi. Medya ve Mizah. (çev.: Nilgün Dungan). İstanbul: Nobel Akademik. 
Mulkay, M. (1988). On Humour. Its Nature and Place in Modern Society. Oxford: Polity Press.
Morreal, J. (1997). Gülmeyi Ciddiye Almak. İstanbul: İris. 
Musil, R. (2018). Aptallık Üzerine. çev: Ersan Üldes. İstanbul: Sel.
Powell, C. (1988). A Phenomenological analysis of humour in society. Humour in Society: Resistance and Control. London: Macmillan Press.
Sanders, B. (2001). Kahkahanın Zaferi. (çev.: Kemal Atakay). İstanbul: Ayrıntı. 
Smajda, E. (2013). Gülmek. (çev.: Sırma Naz Arım). İstanbul: Bağlam. 
Şentürk, R. (2016). Gülme Teorileri. İstanbul: Küre. 
Usta, Ç. (2005). Mizah Dilinin Gizemi. Ankara: Akçağ. 
Zijderveld, A. (1982). Reality in a Looking-glass: Rationality through an Analysis of Traditional Folly.