TÜRK DÜNYASI HALK EDEBİYATINDA OBA İNANCI
Bu makalede Oba inancının Türk dünyası halkları arasındaki adlandırılışı ve tanımlanmasına dair sorunsal hususlar ele alınıp incelenmiş, söz konusu inancın Türk halklarının halk edebiyatı alanındaki yeri ve önemi hakkında değerlendirmeler yapılmıştır. “Oba”nın dilbilimsel açıdan arz ettiği işlevselliğin aslında semiyotik gösterge bütünü gibi ortaya çıktığına değinilmiş, bu olgunun bazı ses bilgisel özelliklerinin mekân veya yerle ilgili olduğu kanısı üzerinde de durulmuştur. Mekân veya yer kavramlarının vatan unsurunun oluşmasındaki etkisi ve bu etkinin sonucu olarak söz konusu unsurun Oğuz eposuna yansıması meselesine açıklık getirilmiştir. Oba tabirinin şecere, topluluk, taş yığını, toprak, kurgan, mezar taşı, çadır vs. anlamları kapsadığı kaydedilmiş, bu tabirin vatan olgusunun kutsallık kazanmasında önemli etken gibi yer aldığı ve vatan olgusunun doğrudan ilk mitolojik birimlerle ilintili olduğu vurgulanmıştır. Türk dünyası mitolojik düşüncesi kapsamında ele alınıp incelenen Oba inancının ilgili olduğu mitsel kavram veya anlayışların işlevselliği belirtilmiş, bazı mitolojik karakterlerin ise “oba”dan kopan olgularla irtibatından söz edilmiştir. Türk halkları arasında gerçekleşen ayin ve merasimlerin çeşitliliğinden bahsedilmiş ve bu hususta “Kitab-i Dede Korkut” eposundan verilen örneklerle öne sürülen fikirler desteklenmiştir. Ayin ve merasimlerin oyun niteliğinde olduğuna dikkat çekilmiş, bu tür oyunların sınırsızlığı hakkında araştırmacı tespitleri alıntı olarak verilmiştir. Ayrıca oba kültüyle eşleştirilebilen “otağ” ve “çadır” olgularının Oğuz eposunda bir ev niteliğinde geçtiği ve mitik dünya modelini sembolize ettiği kanıtlanmıştır. Gökyüzüyle çadır arasındaki ilişki hususunda Hakas Türklerinin inanç sisteminden bazı örnekler verilmiş ve Oğuz eposunda yer alan bir söylevdeki mitik dünya modeline yönelik ritüel hakkında net yorumlar yapılmıştır.
THE BELIEF OF NOMADIC TENT IN THE FOLK LITERATURE OF THE TURKIC WORLD
This article attempts to examine critical issues regarding naming and definition of nomadic tent belief among the peoples of Turkic World and assesses the said belief’s place and significance in the folk literature of the Turkic peoples. It was mentioned that the functionality of “Nomadic Tent” from the linguistic perspective, in fact emerged as an integrity of semiotic indication; and it was emphasized that some phonetic characteristics of this phenomena are related to space and place. It was made clear that the effect of space and place notions on the mythological aspect of motherland and the reflection of the mythological aspects of motherland concept on the epic of Oghuz as the outcome of this effect. It was recorded that the concept of Nomadic Tent covers meanings of genealogy, community, rubble, soil, cairn, tombstone, tent, etc. and that this phenomenon has taken place as a significant factor in motherland concept’s gaining holiness and it was underlined that the phenomenon of motherland is directly related to the mythological units . The article stated the functionality of mythological concepts and insights with which the belief of Nomadic Tent is related within the scope of the mythological though of the Turkic World, on the other hand some other mythological characters’ connection with the facts that broke off from the “nomadic tent”. The varieties of rituals and ceremonies among the Turkic peoples were mentioned and the arguments were supported with the samples extracted from the Dede Korkut Epic (“Kitab-i Dede Korkut”). The article draw attention to the fact that these rituals and ceremonies are like plays, and the researchers’ findings regarding the infinity of such plays are provided as quotations. Furthermore, pavillion (“otağ”) and tent (“çadır”) concepts matched with nomadic tent cult are mentioned in the Oghuz epic as a characteristic of a house and it was proved that it symbolized the model of mythical world. Some sample have been provided from the belief systems of Hakas Turks regarding the matters between the sky and the tent, and clear comments are given on rituals of mythical world model in the Oghuz epic.
___
- Anohin, Andrey Viktoroviç. (1924). Materialı Po Şamanstvu u Altaysev. Sbornik Muzeya Antropologii i Etnografii Pri Rossiyskoy Akademii Nauk. Tom IV, 2. Leningrad: Rossiyskoy Akademii Nauk.
- Dyakonova, Vera Pavlovna. (1977). Religioznıe Kultı Tuvintsev. Sbornik Muzeya Antropologii i Etnografii, vıp. 33, “Pamyatniki Kulturı Narodov Sibiri i Severa” (vtoraya polovina XIX-naçalo XX veka). Leningrad: Nauka.
- Eren, Hasan. - Gözaydın Nevzat. - Parlatır İsmail. - Tekin Talat. - Zülfikar Hamza. (1988). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
- Gökyay, Orhan Şaik. (2006). Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- İnan, Abdülkadir. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Kagarov, Evgeniy Georgieviç. (1927), Mongolskie “Obo” i İh Etnografiçeskie Paralleli, Sbornik Muzeya Antropologii i Etnografii, T. VI, Leningrad: SSSR Akademii Nauk.
- Kaşgarlı, Mahmut. (1985). Divanü Lügat-it-Türk Tercümesi, Çeviren Besim Atalay, I. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Kon, Feliks Yakovleviç. (1936). Za Pyatdesyat Let: Ekspedisiya v Soyotiyu. Moskova: İzdatelstvo Vsesoyuz Obşestva Politkatorjan.
- Lvova, E. L. - Oktyabrskaya, İ. V. – Sagalayev, A. M. – Usmanova, M. S. (2013). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri / Kâinat ve Zaman. Nesneler Dünyası. Çeviren Metin Ergun. Konya: Kömen Yayınları.
- Potapov, Leonid Pavloviç. (1946). Kult Gor na Altae. Sovetskaya Etnografiya, Nomer 2, C.145-160, Moskova.
- Radlov, Vasiliy Vasilyeviç. (1898). Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy. Tom I, Çast II, SPb, Sankt-Petersburg.
- Seyidov, Mirali. (1994). Kam-Şaman ve Onun Kaynaklarına Umumi Bakış. Bakü: Gençlik Yayınları.
- Şadgaron, S. D. - Oçirov B. D. (1909). İgrı i Uveseleniya Aginskih Buryat, Sbornik v Çest Semidesyatiletiya G. N. Potanina. Zap. İmp. Russk. Geograf. O-vopo Otd. Etnogr, T. XXXIV, s. 468-473. St.Petersburg.
- Tsend, Battulga. (2016). Bömbögör Yazıtı. Moğolistan’da Türk Ayak İzleri. Publishing House, s. 70-79. Ulaanbaatar: “Mönhiin Üseg” Yayınları.
- Verbitskiy, Vasili İvanoviç. (1884). Slovar Altayskogo i Aladagskago Nareçiy Tyurkskago Yazıka. Kazan: Pravoslavnago Missionerskago Obşestva.
