RUSYA’DA MODERNLEŞME HAREKETLERİ, RUSYA MÜSLÜMANLARI VE İSMAİL GASPIRALI

IV. İvan döneminde siyasi birliğini tamamlayan Rus Çarlığı I. Petro döneminde yönünü Batı’ya çevirerek modernleşme hamlelerine başlamıştır. Petro reformları, Çariçe II. Katherine tarafından sürdürülmüş, Rus Çarlığı bölgesindeki dağınık Müslüman kavimleri kontrol altına almaya başlamıştır. Rus Çarlığı işgal ettiği topraklarda Müslüman nüfusa siyasi, ekonomik ve kültürel baskı uygulamıştır. Türkistan ve Kafkasya bölgesi başta olmak üzere Rusya’ya karşı direniş 19. Yüzyılın sonlarına kadar sürmüştür. Rusya Müslümanlarının yerel ve kavmi bağlılıkları aşamaması, milli bir bilincin oluşmaması birleşmelerine engel olmuştur. Ayrıca bölgedeki siyasi istikrarsızlık, kötü yönetim, yoksulluk, Rusya ve Çin arasında sıkışmış olmanın meydana getirdiği sorunlar bölgede Müslümanların direncini zayıflatmıştır. Rus işgallerine karşı geleneksel direniş biçimleri yetersiz kalmıştır. Rus yayılmacılığına karşı mücadele eden Tatarlar, Rusya ile Türkistan arasındaki ticarete aracılık ederek önemli kazançlar elde etmiştir. Gelişim gösteren Tatar burjuvazisi başta Kazan olmak üzere bölgede ekonomik hamleler yapmıştır. Türkistan’ın Rusya’nın eline geçmesi ile aracı konumu tehlikeye giren Tatarlar, Rus yayılmacılığına karşı çareler aramıştır.  Şehabeddin Mercani, Abdülkayyum Nasıri gibi ilk dönem Tatar aydınlarının öncülük ettiği hareket İsmail Gaspıralı tarafından sistematik bir biçime sokulmuştur. İsmail Gaspıralı Rusya Müslümanlarının modernleşme çabalarını desteklemiş başta eğitim ve kültür olmak üzere reformların öncüsü olmuştur. Gaspıralı’nın amacı Rusya Müslümanlarını çağın koşullarına göre eğitmek, onlara milli bir bilinç kazandırmak ve Rus yayılmacılığına karşı güçlü bir Türk burjuvazisi yaratmaktır. Bunun için de bütün Türk dünyasının birleşmesini amaçlamıştır. Kültürel bir program olarak başlayan Türk birliği Osmanlı aydınlarının da desteği ile siyasi bir hedefe dönüşmüştür. Gaspıralı geliştirmiş olduğu fonetik metodu ile uzun süren okuma yazma öğrenme süresini 40 güne indirmiş, Türkistan’da Cedit okulları açmıştır. Gaspıralı’nın “dilde, fikirde ve işte birlik” sloganı Osmanlı ve Rusya Türkleri açısından ortak bir slogana dönüşmüştür.

MODERNIZATION MOVEMENTS IN RUSSIA, RUSSIAN MUSLIMS AND ISMAIL GASPIRALI

The Russian Tsarist, who completed his political unity in Ivan the Great, undertook modernization movements by turning his direction to the West during the period of Petro I. The Petro reforms are under the rule of Tsar II. Katerina continued to take control of the scattered Muslim tribes in the Russian Tsarist region. The Russian Tsar has exerted political, economic and cultural pressure on the Muslim population. The resistance against Russia, particularly Turkestan and the Caucasus, continued until the late 19th century. The inability of the Muslims of Russia to overcome the national and local commitments and the absence of a national consciousness prevented their unification. In addition, political instability in the region, poor management, poverty, the problems caused by being trapped between Russia and China weakened the resistance of Muslims in the region. The traditional forms of resistance to Russian occupations remained insufficient. Tatars, fighting against Russian expansionism, gained significant gains by mediating trade between Russia and Turkestan. The Tatar bourgeoisie, which showed improvement, made economic moves in the region, especially Kazan. With the fall of Turkestan to Russia, the Tatars, whose position is in danger, have sought remedies against Russian expansionism. The movement led by the first Tatar intellectuals such as Sehabeddin Mercani and Abdulkayyum Nasıri was put into a systematic form by İsmail Gaspıralı. İsmail Gaspıralı has supported the modernization efforts of Muslims in Russia and has been the pioneer of reforms, particularly education and culture. The aim of Gaspirali is to educate Russian Muslims according to the conditions of the times, to give them a national consciousness and to create a powerful Turkish bourgeoisie against Russian expansionism. For this purpose, he aimed to unite the whole Turkic world. The Turkish Union, which started as a cultural program, became a political target with the support of the Ottoman intellectuals. Gaspıralı developed long-term literacy learning time to 40 days with the phonetic method he developed and opened Cedit schools in Turkistan. Gaspıralı's motto “unity in language, idea and work together” has become a common slogan for Ottoman and Russian Turks.

___

  • AĞAOĞLU, A. (1914a). “İsmail Bey Gasprinski”. Türk Yurdu. VI: 72. 27 Teşrinisani 1330. Türk Yurdu III. Murat Şefkatli (Ed.). Ankara: Tütibay Yayınları.AĞAOĞLU, A. (1914b). “İsmail Bey Gasprinski II”. Türk Yurdu. VI: 73. 11 Kânunuevvel 1330. (24 Aralık 1914): 16. Türk Yurdu IV. Ed. Murat Şefkatli. (Ed.). Ankara: Tütibay Yayınları.AKÇURA, Y. (1912). “Türklerin Büyük Muallim ve Müverrihi İsmail Bey Gasprinski”. Türk Yurdu. II. 22. 6 Eylül 1328. (19 Eylül 1912): 367. Türk Yurdu I. Murat Şefkatli (Ed.). Ankara: Tutibay Yayınları.AKÇURA, Y. (1914). “Muallime Dair”. Türk Yurdu. VI: 72. 27 Teşrinisani 1330. Türk Yurdu III. Murat Şefkatli (Ed.). Ankara: Tütibay Yayınları.AKÇURA, Y. (2005). Hatıralarım. Erdoğan Mura (Haz.). Ankara: Hece Yayınları.AKÇURA, Y. (2008). Türkçülüğün Tarihi. 3. Baskı, İstanbul: Kaynak Yayınları.AKÇURA, Y. (2011). Üç Tarzı Siyaset. Ankara: Kilit Yayınları.ANONİM, (1914). “İsmail Bey’e Türk Milletinin İhtiramı”, Türk Yurdu, VI: 72. 27 Teşrinisani 1330 (10 Aralık 1914): 405. Türk Yurdu III. Murat Şefkatli (Ed.). Ankara: Tutibay Yayınları.ANİSİMİOV, E.V. (1993). The reforms of Peter the Great: progress Through Coercion in Russia. New York: M.E. Sharpe Armonk.AZADE, A. R. (2000). Volga Tatarları Yüzyılları Aşan Milli Kimlik. Mehmet Süreyya Er (Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.BERMAN, M. (2010). Katı Olan Her şey Buharlaşıyor. Ümit Altuğ ve Bülent Peker (Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.COHEN A. (1996). Russian Imperialism: Development and Crisis, London: Praeger.COOPER, L. (1999). Russia and the World: New State-of-Play on the International Stage, St. Martin’s Press Inc., New York.DANİLOV, A. A., (1996). The History of Russia. New York: Heron Press.ERKAN, Ü. (2017a). “Rus Modernleşmesinde Batı Karşıtlığının Tarihsel Temelleri”. Çeşmi Cihan Dergisi, 4:1. s. 52-70.ERKAN, Ü. (2017b). “19. Yüzyıl Rus Edebiyatında Modernleşme Eleştirisi”. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, II: 1. s. 21-46.ERKAN, Ü. (2018). Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu: Türk Yurdu Dergisi (1911-1931). İstanbul: Akademisyen Yayınları.DEVLET, N. (2011). İsmail Gaspıralı. İstanbul: Başlık Yayın Grubu.GASPIRALI, İ. (2005). Seçilmiş Eserleri II. Yavuz Akpınar (Haz.). İstanbul: Ötüken Yayınları.GEORGEON, F. (1986). Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri Yusuf Akçura (1876-1935), Alev Er (Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.GEORGEON, F. (2009). Osmanlı-Türk Modernleşmesi. Ali Berktay (Çev.). 2. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.GÜNGÖR, E. (2008). Çarlık Döneminde Türkistan’da Fikir Akımları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi, BişkekKAYA, S. (2010). “Rus Dış Dış Politikasında Batı Karşıtlığının Düşünsel ve Tarihsel Gelişimi”. Akademik Bakış, IV: 4. KERİMİ, F. (1914). “İsmail Bey’e Dair Şimal Matbuatından Efkarlar”, Türk Yurdu, VIII: 73, 11 Kanunuevvel 1330 (24 Aralık 1914). Türk Yurdu IV. Murat Şefkatli (Ed.). Ankara: Tütibay Yayınları.KOHN, H. (1955). The Mind of Modern Russia. New Jersey: Rutgers University Press.KOHN, H. (1983). Panislavizm ve Rus Milliyetçiliği. Agah Oktay Güner (Çev.). İstanbul: Kervan Yayınları.KORKMAZ, T. (2108). “Rusya’da Osmanlı’nın Yararlanamadığı Bir İsyan Pugaçev İsyanı (1773-1775)”. OTAM, 43, Bahar, s. 97-108.KURAT, A. N. (1987). Rusya Tarihi. 2. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.SARAY, M. (1998). Türk Rus Münasebetlerinin Bir Analizi, MEB: İstanbul.NAOUMOVA, G. (2001). “Rusya’da Modernleşme Düşüncesinin Tarihsel Temelleri”. Ankara: Konrad Adenauer Vakfı.