CENGİZ AYTMATOV’UN DENİZ KIYISINDA KOŞAN ALA KÖPEK ROMANINDA MEKÂNIN RUHU VE “KENDİLEME” KAVRAMI

Sadece Kırgız edebiyatının değil, tüm Türk dünyası edebiyatlarının mümtaz yazarlarından biri olan Cengiz Aytmatov’un birçok eserinde mekân ile insan arasında kurduğu özel etkileşimlerin varlığı bilinmektedir. Eserlerinde insan psikolojisinde ufuk açıcı mahiyette bir kavrayış geliştiren yazarın temel dayanaklarından birinin tutkuyla bağlı olduğu coğrafya, doğa, mekân ve yer bilgisi olduğunu söylemek mümkündür. Bu bakımdan hikâye ve romanlarında çevre problemleri, doğal dengenin bozulmasına koşut insan özünün de bozulması gibi konuları özel bir hassasiyetle ele aldığı görülen yazarın eserlerindeki mekânsal unsurlar “insan”a ulaşmada ve “insan”ı anlamada temel belirleyen olarak karşımıza çıkmaktadır. Aytmatov’un eserleri üzerinde yapılacak ayrıntılı mekân çalışmalarının ise yazarı ve eserlerinde yarattığı karakterleri anlama noktasında farkındalık yaratacağı muhakkaktır. Bu minvalde bu çalışma, Cengiz Aytmatov’un Deniz Kıyısında Koşan Ala Köpek romanında ele alınan mekân ve kimlik konusuna odaklanmaktadır. Eserde yerin karakteri görsel ve mekânsal özelliklerin ötesinde boyutlara sahiptir. Bir arayış ve kurtuluş macerasının anlatıldığı romanda tabiata ait birçok uzamsal birimin kimliksel bir değer üzerinden simgeleştirildiği ve kültürel yönüyle ruhsal bir değer olarak romanda yer aldığı görülür. Eserde mekânı yüceltmeye ve mitselleştirmeye dönük her çaba, yerin kendine özgü bir kimlik kazanması ve sakinlerinin onu sahiplenmesi sonuçlanmıştır. Bu durum, insanın yaşadığı mekânı “kendileme/kendinin kılma” olgusu ile paralellik göstermektedir. Romanda çoğunlukla çocuk karakter Kirisk’in gözünden ve bakış açısından anlatılan mekânsal birimler “kendileme” kavramı etrafında yer kimliği üzerinden şekillenirler. Bu çerçevede bu makalede, Deniz Kıyısında Koşan Ala Köpek romanından hareketle mekânın kimliksel değeri yer kimliği olgusu üzerinden okunmuş ve “kendileme/kendinin kılma” kavramı etrafında yer kimliğinden kimlik yerine geçiş sürecine değinilmiştir

Anahtar Kelimeler:

Cengiz Aytmatov, Deniz Kıyısında Koşan Ala Köpek, mekânın ruhu, “kendileme” kavramı

PDF

___

Alver, K. (2010). Steril hayatlar. Ankara: Hece.
Arslan, F. (2015). Simge ve değer yüklemesinin kıyısında şiirsel bir söylem: Cengiz Aytmatov’un sembolik dili ve ‘deniz kıyısında koşan ala köpek’. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, (5), 53-65.
Arslan, F. (2018). Deniz kıyısında koşan ala köpek’te özne bilinçlenmesi: Anneden kopuş ve büyüme niyetleri/imge basamakları. Suların sırrını ödünçleyen adam Cengiz Aytmatov’a armağan içinde (ss. 207-216). (Ed.: H. Bahar – S. Kayhan), Konya: Konya Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü: 10.
Aytmatov, C. (2019). Deniz kıyısında koşan ala köpek. 20. Baskı. (Çev.: R. Özdek), İstanbul: Ötüken.
Aytmatov, C. (2020). Beyaz gemi. (Çev.: R. Özdek), İstanbul: Ötüken.
Ayvazoğlu, B. (1992). Turan ülkesinin büyük yazarı Cengiz Aytmatov anlatıyor II. Türkiye Gazetesi, 8.
Bachelard, G. (2006). Su ve düşler. (Çev.: O. Kunal), İstanbul, YKY.
Berber, Ö. (2011). Yok-yer, yersizleşme ve yersizyurtsuzluk kavramları üzerine bir sorgulama, idealkent, (3), 142-157.
Bilgin, N. (1990). Fiziksel mekândan insanî ya da insanlı mekâna. Mimarlık Dergisi, 28 (3), 62-65.
Bilgin, N. (1991). Eşya ve insan. Ankara: Gündoğan.
Bilgin, N. (2007). Kimlik inşası. Ankara: Aşina Kitaplar.
Bilgin, N. (2009). Sosyal değişme sürecinde insan-eşya ilişkileri. İzmir: Ege Üniversitesi.
Bilgin, N. (2011). Sosyal düşüncede kent kimliği. idealkent, (3), 20-47.
Connerton, P. (1999). Toplumlar nasıl anımsar?. (Çev.: A. Şenel), İstanbul: Ayrıntı.
Eliade, M. (1991). Kutsal ve dindışı. (Çev.: M.A. Kılıçbay), Ankara: Gece.
Erhat, A. (1972). Mitoloji sözlüğü. İstanbul: Remzi.
Gardin, N. – Olorenshaw, R. – Gardin, J. – Klein, O. (2019). Larousse semboller sözlüğü. (Çev.: B. Akşit), (Ed.: Ö. F. Harman - İ. Taşpınar), İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
Geniş, Ş. (2011). Küreselleşme, kent ve kültür. idealkent, (3), 48-61.
Kolcu, A. İ. (2008). Bozkırdaki bilge Cengiz Aytmatov. Erzurum: Salkım Söğüt.
Korkmaz, R. (2016). Aytmatov anlatılarında ötekileşme sorunu ve dönüş izlekleri. İstanbul: Kesit.
Nora, P. (2006). Hafıza mekânları. (Çev.: E. Özcan), Ankara: Dost.
Temiz, C. (2007). Rüzgâr, şimşek ve yıldırım ile ilgili Türk âdet ve inanmaları üzerine bir araştırma, Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Tuğrul, S. (2010). Ebedi kutsal ezeli kurban. İstanbul: İletişim.
Uçar, M. - Rifaioğlu, N. (2011). Yerel kimliğin mekânsal temsili ve Québec kentinde korunması. idealkent, (3), 62-81. Uluengin, Ö. (2011). Tüm “öteki”lerin kenti. idealkent, (3), 130-141.
Bilgin, N. (1979). Çevreyi kendileme kavramı ve olgusu. https://www.psikolog.org.tr/tr/yayinlar/dergiler/1031828/tpd1300443319790000m000536.pdf (Erişim: 01.05.2022)
Karakurt, D. (2011). Türk söylence sözlüğü. https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/00/TurkSoylenceSozlugu.pdf ISBN: 978-605-5618-03-2 (Erişim: 20.06.2022)
https://ozhanozturk.com/2019/03/17/tanrilar-tanricalar-olumsuz-varliklar/ (Erişim: 05.06.2022)
https://asterismosvirago.wordpress.com/2019/04/10/urkutucu-karanlik-ve-derin-yaratiklar-yarasalar/ (Erişim: 30.05.2022)