ESKİŞEHİR’DE BİR SAĞALTMA OCAĞI: ALBASTI

Lohusa ve yeni doğan bebeğe musallat olmasıyla bilinen “albastı”, kötü ruhlu dişi bir ruh tasarımıdır. Türk topluluklarında yaygın olarak bilinen bu şerir ruhun vereceği zarardan korunmak adına bazı inanış ve uygulamalar bulunmaktadır. Bunlar arasında halk hekimliğine bağlı tedavi ve korunma yöntemleri olmakla birlikte ocağa müracaat etme de vardır. Ahır, samanlık, viranelik, ıssız yer ve su kaynaklarında barınan, lohusanın ve bebeğinin ciğerini söküp götürmesinden korkulan bu tehlikeli varlığı yakalayan kişi onu, kendi soyundan kimseye zarar vermemesi şartıyla bırakır ve buna karşılık albastı ocağı olur. Albastı inancı, ocaklık geleneği ile soydan taşınarak bugüne kadar ulaşmıştır. Makalede, Eskişehir merkez ilçeye bağlı Yahnikapan mahallesinde hizmet veren Albastı ocağı üzerinde durulmuştur. Taliplerini on iki imamdan güç alarak yaptığı uygulamalarla tedavi etmekte olduğunu belirten ocak, Horasan’dan gelen Alevi Türkmen aşiretlerine dayanmaktadır. Çalışmanın verileri, 2020-2022 yılları arasında bilimsel araştırma projesi kapsamında gerçekleştirilen saha araştırmasına dayanmaktadır. Albastı ocağından derinlemesine mülakat ve gözlem teknikleriyle elde edilen malzeme esas alınmıştır. Yapılan değerlendirmede ocağın, sağaltma ocağı olarak aktif bir şekilde hizmet vermeye devam ettiği görülmüştür. Günümüzde birçok ocağın, yeni nesil tarafından sürdürülmek istenmemesi ve ocaklıların il merkezine taşınması nedeniyle kapandığı göz önünde bulundurulduğunda Albastı ocağı, kent toplumunda kültürel belleğin sürekliliği açısından önemli bir işlevi yerine getirmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Eskişehir, albastı, ocak, lohusa, halk hekimliği.

PDF

___

Acıpayamlı, Orhan (1961). Türk Halk Edebiyatında Al ve Al-Kadını Üzerine Araştırmalar. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 19 (3-4), 165-176.
Araz, Rıfat (1995). Harput’ta Eski Türk İnançları ve Halk Hekimliği. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
Arık, Durmuş (2005). Azerbaycan Türklerinin Dini Tarihi ve Halk İnanışları, Ankara: Öztepe Matbaası.
Bayat, Fuzuli (2021). Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı. İstanbul: Ötüken Yayınları.
Beydili, Celal (2004). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük (Çev. Eren Ercan). Ankara: Yurt Kitap-Yayınları.
Boratav, Pertev Naili (2013). 100 Soruda Türk Folkloru. Ankara: Bilgesu
Bozgeyik, Burhan. (2000). Oniki İmam ve Alevilik. Türdav Yayınları. İstanbul.
Çobanoğlu, Özkul (2021). Türk Halk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnançları. Ankara: Akçağ Yayınları.
Çoruhlu, Yaşar (2002). Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Dağı, Fahri (2020). Türk Halk Anlatılarında Halk Hekimliği. Ankara: Gece Kitaplığı.
Demren, Özlem (2008). Halk Hekimliğinde Ocaklar ve Şamanizm. Folklor/Edebiyat, vol.14, no.56, 185-210.
Demren, Özlem (2018). Türk Kültüründe Bir Korku Kültü Olarak Sivas’ta Alkarısı ve Albasması İnanışı. Antropoloji, S. 36, 1-27.
Duvarcı, Ayşe (1990). Halk Hekimliğinde Ocaklar. Milli Folklor, Eylül, 1 (7), 34-38.
Duvarcı, Ayşe (2005). Türklerde Tabiat Üstü Varlıklar ve Bunlarla İlgili Kabuller, İnanmalar, Uygulamalar. Bilig, S. 32, 125-142.
Gazanfargizi, Aynur (2019). Köpek Kadından Lilit, Alkarısı ve Isıkıl-Lilla’ya Kadar Uzanan Mitolojik Hat. Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 2 (3) , 125-134.
İnan, Abdulkadir (1976). Eski Türk Dini Tarihi. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
İnan, Abdülkadir (2000). Tarihte ve Bugün Şamanizm-Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Kalafat, Yaşar (1999). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Karakaya, Habibe (2019). Eski Türk Mitoloji ve Destanlarına Göre Türklerde Anahanlık’ın (Anaerkillik) ve Şamanizmle İlişkisi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Konya.
Kılıç, Yusuf ve Eser, Elvan (2018). Lohusalık Sendromu (al ana/alkarısı/albastı)’nun Eskiçağ Yakındoğu Toplumlarının Kültürlerindeki İzleri: Lilith Gerçeği. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 5: 29-60.
Küçük, Abdurrahman (1989). Alkarısı. TDV İslam Ansiklopedisi, 469, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
Önal, Mehmet, Naci (1998). Romanya Dobruca Türkleri Ve Mukayeseleriyle Doğum, Evlenme Ve Ölüm Âdetleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Özdemir, Ali Rıza (2017). A’dan Z’ye Alevilik Başlangıç Kitabı. Ankara: Kripto Yayınları.
Öztelli, Cahit (1952). Zile’de Doğum Adetleri-V. Türk Folklor Araştırmaları, Ekim, 2 (39), 618-619.
Sever, Mustafa (2016). Mersin ve Yakın Çevresinde Halk İnançları ve Halk Hekimliği. Ankara: Barış Kitap.
Şimşek, Esma (2017). Türk Kültüründe “Alkarısı” İnancı ve Bu İnanca Bağlı Olarak Anlatılan Efsaneler. Akra Uluslararası Kültür Sanat Edebiyat ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 12 (5), 99-115.
Türkçe Sözlük. (2009). Onuncu Baskıdan Yapılan Tıpkıbasım. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Turdimov, Şamirza. (1999). Türk Dünyasında Albastı (Çev. Selami Fedakar). Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 3, 261-265.
Ülkütaşır, M. Şakir. (1977). Alkarısına Dair Halk İnanmaları. Sivas Folkloru, Eylül, 5 (56), 5-7.
Yıldız, Harun (2004). Alevilerde Dedelik Kurumu, Hazırlayanlar: İsmail Engin / Havva Engin, Alevilik, İstanbul: Kitap Yayınevi, s. 321-338.