ANADOLU EFSANELERİNDE KADIN VE ÇOCUKLARIN KUŞA DÖNÜŞMESİ MOTİFİ

Efsane, birçok toplumda yer alan inanç unsuru ağır basan bir türdür. İnsanlar, doğayı ve bazı olayları anlamaya çalışırken çeşitli efsaneler yaratmış ve yaratmış oldukları bu efsanelere inanmıştır. Efsaneler; masal, destan, halk hikâyesi vb. türlere göre inanç unsuru ağır basan ve inanç açısından toplumu doyuma ulaştıran bir türdür. Toplumların inanç unsurlarını içinde barındıran efsaneler, toplumu değişime ve dönüşüme uğratmıştır. İnançların değişim ve dönüşüm sürecini daha iyi analiz edebilmek için efsanelerin dikkatle incelenmesi gerekir. Efsaneler geniş konu yelpazesine sahiptir. Kahramanları ise kutsal varlıklar, olağanüstü varlıklar, insanlar, hayvanlar, canlı cansız tüm varlıklar olabilir. Türk dünyası efsanelerinde, efsanelere konu olmuş ve hakkında efsane anlatılan birçok canlı mevcuttur. Özellikle hayvana dönüşme motifi oldukça sık karşılaşılan bir motiftir. Bu motifler içinde kuşa dönüşme özel bir yer teşkil eder. Kuşa dönüşme motifi çeşitli simgesel anlamlar içerir. Bu dönüşümlerin bazıları mitik dönemin izlerini taşır. Kadının kuşa dönüşme motifi bunlardan biridir. Anadolu’da kadın ve çocukların kuşa dönüşümü hakkında birçok efsane anlatılmaktadır. Çalışmanın amacı, kadın ve çocukların neden kuşa dönüştüklerini ve kuşa dönüşme motifinin kökenini incelemektir. Çalışmanın evreni; Anadolu efsaneleri ile ilgili hazırlanmış ve Ulusal Tez Merkezi veri tabanında yer alan doktora ve yüksek lisans tezleri ve yayınlanmış kitaplardır. Taranan efsane metinlerinin benzerlik gösterdikleri tespit edilmiştir. Bu sebepten çalışmanın örneklemi için seçilen metinler geneli temsil yeteneğine sahip olan yayınlanmış kitaplardan seçilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Efsane, Anadolu, kuş, dönüşme, kadın, çocuk

MOTIF OF TRANSFORM WOMEN AND CHILDREN INTO BIRDS IN ANATOLIAN LEGENDS

Myth is a species that takes place in many societies and predominates the element of faith. People have created various legends in trying to understand nature and some events and they believed in these legends. In the legends; fairy tale, saga, folk story etc. According to the species, the element of faith is dominant and a species that satisfies the society in terms of belief. Legends that contain the elements of belief in societies, Legends, which contain the elements of belief in societies, have changed and transformed society. In order to better analyze the process of change and transformation of beliefs, legends need to be carefully studied.Legends have a very wide subject area. The heroes of legends can be sacred beings, extraordinary beings, humans, animals, and all living and inanimate beings. In the legends of the Turkish world, there are many live that have been the subject of legend. In particular, the motif of transformation into animals is a very common motif. Within these motifs, turning into a bird constitutes a special place. The motif of turning into a bird has a variety of symbolic meanings. Some of these transformations bear traces of the mythic period. One of them is the motif of woman turning into a bird. There are many legends about the transformation of women and children into birds in Anatolia. The aim of the study is to find out why women and children turn into birds and to examine the origins of the bird transformation. The universe of this study; It consists of doctoral and master's theses written about Anatolian Legends at the National Thesis Center. And it consists of books published on this subject. The scanned legend texts were found to be similar. For this reason, the texts selected for the sample of the study were selected from published books which are capable of general representation.

Keywords:

Legend, Anatolia, bird, transformation, woman, child,

PDF

___

AÇA, Mehmet (2002). “Şamanlığa Geçişteki Ölüp Dirilme Ritüelinden Türk Destanlarındaki Ölüp Dirilmeye”, Millî Folklor. S. 54,75-85.AKALIN, L. Sami (1993). Türk Folklorunda Kuşlar. Ankara: Ersa Matbaası.ALPASLAN, İsmet (2010). Ağrı Efsaneleri. İzmir: Birleşik Matbaacılık.ALPTEKİN, Ali Berat (1993). Fırat Havzası Efsaneleri (Metinler). Antakya: Kültür Ofset Basımevi.ALTIN, Kübra Yıldız (2016). “Türk ve Fin-Ugor Mitolojisinde Dişi Ruhlar Üzerine Bazı Tespitler”. Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi. S. 38, 85-95.ARAZ, Rıfat (1995). Harput’ta Eski Türk İnançları ve Halk Hekimliği. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.AYDEMİR, Adem (2013). “Kutadgu Bilig ve Divanü Lugati’t Türk’te Kuşlar.” JASSS International Journal of Social Science. S. 6/1, 271-297.BEKKİ, Salahaddin (2004). “Türk Halk anlatılarında Ölüm Ruhu”. Milli Folklor. S. 62, 53-66.BORATAV, Pertev Naili (1995). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.ÇORUHLU, Yaşar (2002). Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.DEMİR, Necati (2013). Türk Efsaneleri. Cilt I-II. Ankara: Edge Akademi Yayınları.ELİADE, Mircea (1991). Kutsal ve Dindışı. Çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Ankara: Gece Yayınları.Ergin, Muharrem (2009). Dede Korkut Kitabı –I. Giriş- Metin- Tıpkıbasım. 7. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.¬¬________ (1995). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.ERGUN, Metin (1997). Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi I. Cilt İnceleme. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınlar.¬¬¬________ (1997). Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi II. Cilt Metinler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınlar.ERSOY, Halil (2015). Türk Kültüründe Kuşlar. Ankara: Ötüken Neşriyat.HALICI, Gülşah Yüksel (2014). “Gök Tanrı’nın Temsilcileri: Koruyucu Kuşlar”. Folklor/Edebiyat. C. 20, S. 77, 71-81.LUTHİ, Max (1995). “Masalın Efsane, Menkabe, Mit, Fabl ve Fıkra Gibi Türlerden Farkı.”. Çev: Sevengül Sönmez. Millî Folklor. S. 25, 66-68.OCAK, Ahmet Yaşar (1992). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler (Metodolojik Bir Yaklaşım). Ankara: Türk tarih Kurumu Basımevi.ÖGEL, Bahaeddin (1995). Türk Mitolojisi (Kaynak ve açıklamalar ile destanlar). II. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.ÖNAL, Mehmet Naci (2005). Muğla Efsaneleri (Araştırma- İnceleme). 2. Baskı. Muğla: Muğla Üniversitesi Basımevi.ÖRNEK, Sedat Veyis (2000). Türk Halkbilimi. II. Baskı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.ÖZEN, Kutlu (2001). Sivas Efsaneleri. Sivas: Dilek Ofset Matbaacılık.PINARBAŞI, Simge Özer (2012). “Türk Kültüründe Kuşa Dönüşen Kadınlar.” Acta Turcıca. S. 2-1, 96- 103.SAKAOĞLU, Saim (2003). 101 Anadolu Efsanesi. 3. Baskı. Ankara: Akçağ Yayınları.________ (2013). Efsane Araştırmaları. 2. Baskı. Konya: Kömen Yayınevi.SEVER, Mustafa (1999). “Türk mitolojisinde Kuşlar”. Milli Folklor. S. 42, 83-88.SEYİDOĞLU, Bilge (1997). Erzurum Efsaneleri. İstanbul: Erzurum Kitaplığı.YİĞİT, Neslihan Huri (2018). “Türk Dünyası Efsanelerinde Hayvanlarla İlgili Motifler Üzerine”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. C. 11, S. 59, 278-288.ZARİÇ, Mahfuz (2011). “Turna'dan Leyleğe Halk Şiirinde Göçmen Kuşlar" Ankara: Hece Gezi Özel Sayısı. S.22, 102- 117.