ADİGE-ÇERKES KÜLTÜRÜNDE ŞARKI SÖYLEME SANATI

Kuzey Kafkasya'da Adige olarak anılan fakat Osmanlı döneminde Çerkes olarak ifade edilen Kafkasya göçmenleri gerek o dönemki resmi kayıtlarda gerekse onları aralarında misafir eden Anadolu halkının dilinde Çerkesler adıyla tanınmıştır. Kuzey Kafkasya’da yaşayan çok dilli halkların önemli ortak özelliklerine sahip olan Çerkesler, içerik ve biçim bakımından birbirine çok benzeyen sözlü edebiyat ve şarkı söyleme geleneklerini her zaman korumaya çalışmışlardır. Çerkes dili de zengin bir dil olarak kabul edilmektedir. Kafkasya bölgesinin gelenek görenekleri birbirine benzeyen fakat farklı dil yapılarına sahip olan Kuzey Kafkasyada Adige, Osmanlı’da Çerkes olarak adlandırılan halkların müziklerine özgü yapılar, sözlü söyleme geleneklerine ait bilgiler, araştırmada ortaya konulmuştur. Araştırmada içersinde dil-söz anlamındaki müzikal yapı ve şarkıların değişim sebepleri de anlatılarak Adige-Çerkes şarkılarının özellikleri ve sınıflandırmaları ele alınmıştır. Sınıflandırma ile birlikte şarkıların söyleniş biçimi incelenmiştir. Sosyal yaşam içinde kendilerini özel müzik yapıları ile belli eden Adige-Çerkes halkı, kimliklerini kaybetmemek için bilhassa müzik kültürüne özgü dans, geleneksel çalgı, şarkı söyleme biçimlerini korumayı başardıkları gözlemlenmiştir. Çerkeslerin ilk ataları olan Nart kahramanlarının destansı hikayeleri, Çerkes şarkılarında çok önemlidir. Kuzey Kafkasya halklarının gelenekleri, Nart Destanları öğretileri ve bu öğretilerin ritüellerinden doğmuştur. Araştırmada, Adige-Çerkes toplumuna ait Nart Destanlarının önemi üzerinde durulmuş, Nart Destanlarını konu alan şarkıların Çerkes klasik müziğinin temelinde çok önemli olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler:

Kafkasya, Adige-Çerkesler, Çerkes müzik kültürü, Çerkes şarkıları, Nart Destanları

THE ART OF SINGING IN ADYGHE-CIRCASSIANS

The immigrants from Caucasia, known as Adyghe in the North Caucasus but referred to as Circassian during the Ottoman period, were known as Circassians both in the official records of the time and in the language of the Anatolian people who welcomed them. Circassians, who share several common characteristics with the multilingual peoples living in the North Caucasus, have always tried to preserve their oral literature and singing traditions, which are very similar in terms of content and form. Circassian is a rich language, too. So, the music structures of Adyghe and Circassian peoples, which have different linguistic properties although they have similar traditions and were both referred to as Circassian during the Ottoman period, as well as information about their singing traditions, have been put forward in this study. In this study, the characteristics, and classifications of Adyghe-Circassian songs were discussed by explaining the changes in the musical structure at the language and word levels and the reasons for these changes. It has been observed that in order not to lose their identity, the Adyghe, who stood out in social life with their special musical structures, managed to preserve their dances, traditional instruments, and singing styles, which are unique to their music culture. The epics of Nart heroes, the first ancestors of Circassians, are very prominent in Circassian songs. The traditions of the North Caucasian people had come from the teachings of the Nart Epics and the rituals of these teachings. Bards told the Nart Epics in a melodious way, making them more interesting, and helped them reach today after centuries. In this study, the importance of the Nart Epics of the Adyghe-Circassian society was emphasized, and it was seen that the songs about the Nart Epics were very important in the basis of Circassian classical music.

Keywords:

Caucassian, Adyghe-Circassians, Circassian music culture, Circassian songs, Nart epic.,

PDF

___

Altınanıt, H. İ. (2014). Özgürlüğün görkemli ülkesi Kafkasya. İstanbul: Babıali Kültür.
Andzhela, G. A. A., Khokonov, M., Liseev, R., Dymov, J. (2019). Genre system of Circassian (Adyghe) song tradition. Conference: SCTCMG, International Scientific Conference “Social and Cultural Transformations in the Context of Modern Globalism”
Eser, M. (1999). Uzun Yayla bölgesindeki Çerkes köylerinde sosyo-kültürel değişme, Türkiye Çerkeslerinde sosyo-kültürel değişme. Kaf Der.
Grankina, A. (2015). Transcultural representation of Circassian music in Mily Balakirev's Islamey: Oriental Fantasy (1869). Canada: Master of Arts degree in Musicology Faculty of Arts University of Ottawa.
Jaimoukha, A. (2010). Circassian culture and folklore: Hospitality, traditions, cuisine, festivals and music. Kabardian, Cherkess, Adigean, Shapsugh and Diaspora, Chapter 5: Music, Bennett&Bloom.
Jordania, J. (2015). Choral singing in muman culture and evolution. Lambert Academic Publishers.
Herzeg, H. (1996). Gerçek tarihi ve politik nedenleriyle Çerkeslerin sürgünü. Ankara: Takav Matbaası.
Çunatiko, Y. İ. (2009). Kafkasya tarihi. (Çev.: Fahri Huvaj), Ankara: Kafdav.
Khan, G. (1836). Notes on Cherkessia. Part I. St. Petersburg,
Koçkar, M. T. - Koçkar, A. A. (2016). Kuzey-Batı Kafkasya halklarının geleneksel müzik ve çalgılarına genel bir bakış. I. Ulusal Müzik ve Sahne Sanatları Sempozyumu, Ankara: Hacettepe Üniversitesi,
Koçkar, M. T. - Koçkar, A. A. (2017). Kuzey Kafkasya'da Karaçay-Balkarlılara ait 19. yüzyılda yapılmış olan "Gapalau" adlı ağıtın müzikal yapısının değerlendirilmesi. İstanbul Türk Müziği Dernek ve Vakıfları Dayanışma Konseyi Başkanlığı, Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi, Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Başkanlığı “Güzel Sanatlar Eğitimi - Toplum Bilimler Etkileşimi” Uluslararası Sempozyumu,
Koçkar, M. T. - Koçkar, A. A. (2019). Orta Avrupa’dan Anadolu’ya bir çalgının yeni kimliği: Çerkes mızıkası. Uluslararası Folklor Akademi Dergisi, 2 (3), 440-469.
Koçkar, A. A - Kaplan, A. (2019). Çerkes müziği ve çalgıları. Avrasya Çalışmaları, S. 11, 39-62.
Naloev, Z. M. (1980). The dawn of song art. Folk Songs and instrumental melodies of the Circassians.
Naloev, Z. M. (2017). Non-occasioned household lyrics of the Circassians. Folk Songs and Instrumental Melodies of the Circassians, IV, part I, 5-36. Nalchik.
Rahaev, A. (2015). Antologiya narodnogo muzıki Balkartsev i Karaçevtsev, Tom I, Mifologiçeskie i Obryadovıe Pesni i Naigrışi, İzdatelsvo M. IV. Kotlyarovıh, Nalçik.
Saltık, T. (1997). Çerkesler- Edebiyat ve kültür tarihi. İzmir: Etki,
Shilakadze, M. (2012) Georgian and Adyghe music in the context of polyphony (Typological parallels), The Fifth International Symposium on Traditional Polyphony, Proceedings, 177-182, 4–8 October, 2010, Tbilisi, Georgia.
Sokolova, A. (2009). Adyghe traditional polyphony and its transformation in modern conditions.
Sokolova, A. (2010). Adyghe harmonica as a symbolic text. Studia Instrumentorum Musicae Popularis XVI, ICTM Study Group on Folk Musical Instruments Proceedings from the 16th International Meeting.
Sokolova, A. (2020). Geleneksel adige kültüründe almaşık şarkıların anlamları ve prensipleri. Beşinci Uluslararası Geleneksel Çokseslilik Sempozyumu Bildiri Kitabı, Gürcistan Tiflis Devlet Konservatuarı Kültür ve Anıtları Koruma Bakanlığı, Tiflis: Gürcistan.
Tavkul, U. (2002). Kafkasların kalbine yolculuk: Karaçay-Malkarlar. Ankara: Bengü.
Tavkul, U. (2015). Kafkasya gerçeği. İstanbul: Selenge.
Unarokova, R. B. (1999). Narodnaya pesnya v sisteme traditsiyonnoy kulturı Adıgov: Estetiko-informatsiyonnıy aspect. Dissertatsii na soiskanie Uçenoy Stepeni Doktora Filologiçeskih Nauk, Adıgeyskiy Respublikanskiy İnstitut Gumanitarnıy İssledovannıy, Maykop.
Tl'ıhkuıç, A. (2003). Adige müziğinin dünü bugünü. (Çev A. Cankılıç), Çerkez Merkezi Online. http://www.circassiancenter.com/ccturkiye/sanat/muzik/14_adigemuziginin.htm. (Erişim 02.01.2021)
Koçkar, A. A. (2017). János Sipos: Bir etnomüzikoloğun hayatı ve çalışmaları, Karaçay-Balkar müziği araştırmaları, https://www.academia.edu/33251084/J%C3%A1nos_Sipos_Bir_Etnom%C3%BCzikolo%C4%9Fun_Hayat%C4%B1_ve_%C3%87al%C4%B1%C5%9Fmalar%C4%B1_A_Abrek_KO%C3%87KAR_2017 (Erişim: 20.12.2020)
Sokolova, A. N. (2004). Music as medicine: The Adyghs' case. Music Therapy Today, (online) 5/1, http://musictherapyworld.net (Erişim: 05.11.2020)
Vişnevskaya, L. A. (2015). Severokavkazskaya vokalnaya polifoniya v kontekste muzikalnoy agonistiki. http://www.21israelmusic.com/Kavkaz_polyphony.htm (Erişim: 20.11.2020)