DEDE KORKUT KİTABI’NIN TARİHİ VE KÜLTÜREL VERİLER AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Bu makalede Dede Korkut Kitabı’nın yazıya aktarıldığı veya oluştuğu döneme dair öne sürülen görüşler üzerine yorumlar aktarılmış ve söz konusu kitabın sözlü ürünlerin aktarıldığı sürecin abidesi niteliğinde olduğundan bahsedilmiştir. Dede Korkut Kitabı’nın yazıya aktarıldığı sürece kadar özellikle ozan sanatının kayda değer bir gelişme gösterdiği vurgulanmış, yazılı ürünlerin ortaya çıktığı aşamada yine sözlü sürecin özelliklerinin bulunduğu ve korunduğu tespit edilmiştir. Bu bağlamda tarihsel etkenlere dayanarak önemli hususlar ele alınıp incelenmiştir. Türk Dünyası topluluklarının dünya görüşünü şekillendiren en önemli olguların ozanlık ve Oğuzluk olduğu kaydedilmiş, bu olgular, genel Türk kültürüne sağladıkları katkılar açısından değerlendirilmiş ve bunların tarihsel süreçteki etkilerinden söz edilmiştir. Oğuzlar hakkındaki bilgilerin sözlü ve tarihsel kaynaklarda bulunduğuna dikkat çekilmiş, söz konusu bilgiler ışığında Oğuzların ozanlık sanatı üzerine yorumlar yapılmıştır. Bu çerçevede ozanlığın Oğuz topluluğunun hayatı ve maişeti ile dolayısıyla alplık dönemiyle ilgili olduğuna değinilmiş ve Dede Korkut Kitabı ile tarihi kaynaklar olarak da nitelendirilen Oğuznâmelerin işlevsel açıdan benzer nitelikte olduğu gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Dede Korkut Kitabı, ozanlık, Oğuzluk, Oğuznâmeler, kültür

AN EXAMINATION OF THE BOOK OF DEDE KORKUT BASED ON HISTORICAL AND CULTURAL ELEMENTS

This paper includes comments about views of the period when the Book of Dede Korkut was written and mentions that it stands as a monument of oral transmission. It emphasizes that the art of poetry had significantly developed until the period when the Book of Dede Korkut was written down and it shows that characteristics of oral products still existed and were maintained at the stage when written products emerged. İmportant considerations are discussed based on historical factors. This study notes that the most important phenomena that shaped the world view of Turkic communities are poetry and the concept of being Oghuz. These phenomena are evaluated in terms of their contributions to general Turkish culture and their effects on the historical process are addressed. It points out that information about the Oghuz is found in oral and historical sources. Based on this information, the poetship in the Oghuz community is discussed. This study argues that the art of poetry is related to the life and livelihood of the Oghuz community and thus to the alp/khan period, and shows that the Book of Dede Korkut and the Oghuznama, which is also described as historical source, are functionally similar.

Keywords:

The Book of Dede Korkut, poetship, being Oghuz, Oghuznama, culture,

PDF

___

Abbaslı, İ. (2000). Ozan. Kitabi- Dede Qorqud Ensiklopediyası, 2. Cilt, 243-245, Bakı: Yeni Neşirler Evi.
Abdulla, B. (2005). Salur Kazan tarih yoksa mif. Bakı: Ozan.
Abdulla, K. (2012). Mitten yazıya veya Gizli Dede Korkut. (Çev.: Dr. Ali Duymaz), İstanbul: Ötüken Yayınları.
Alizade, S. (1999). Tarihin yenilmez kitabı. Kitabi Dede Qorqud. Bakı: Yeni Neşirler Evi.
Başgöz, İ. (2001). Sözlü anlatımda ara söz: Türk hikâye anlatıcılarının şahsi değerlendirmelerine ait bir durum incelemesi. (Çev.: Metin Ekici), Milli Folklor, S. 50, 86-104.
Bayat, F. (2016). Mitten tarihe sözden yazıya Dede Korkut Oğuznameleri. İstanbul: Ötüken.
Ceferli, M. (2001). Destan ve mif. Bakı: Elm.
Cemşidov, Ş. (1990). Kitab-ı Dede Korkud. (Çev.: Üçler Bulduk), Ankara: Kültür Bakanlığı.
Çobanoğlu, Ö. (2015). Yesi şehri ve Oğuz Kağan bağlamında Oğuzluk olgusu. Oğuzlar Dilleri, Tarihleri ve Kültürleri 5. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, 477-484, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Basımevi.
Demir, N. (2016). Türklerin en eski destanı Ulu Han Ata Bitiği. İstanbul: Ötüken.
Duymaz, A. (2020). Kolca kopuzdan kılca kaleme Dedem Korkut araştırmaları. İstanbul: Ötüken.
Ebulgazi Bahadır Han. (2002). Şecerei-Terakime (Türkmenlerin soy kitabı). (Çev.: İsmihan Osmanlı), Bakı: Azerbaycan Milli Ensiklopediyası.
Ergin, M. (1964). Dede Korkut Kitabı (Metin-Sözlük). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Ergin, M. (1989). Dede Korkut Kitabı I. 2. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi.
Gasımlı, M. (1996). Aşıq seneti. Bakı: Ozan.
Djındjić, S. (2021). Oğuzların epik tarih ve kültür birleşimi: Dede Korkut Kitabı. (Çev.: Ana Kılıç), Dünyada Dede Korkut Araştırmaları, 323-341, İstanbul: Ötüken.
Koroğlu, H. (1999). Oğuz gehremanlıg eposu. Bakı: Yurd.
Köprülü, M. F. (1980). Türk edebiyatı tarihi. İstanbul: Ötüken.
Köprülü, M. F. (2012). Edebiyat araştırmaları 1. Ankara: Akçağ.
Memmedov, A. (1992). Oğuz selteneti. Bakı: Azerneşir.
Ong, W. J. (2014). Sözlü ve yazılı kültür - Sözün teknolojileşmesi. (Çev.: Sema Postacıoğlu Banon), İstanbul: Metis.
Rzasoy, S. (2004). Oğuz mıfının paradigmaları. Bakı: Seda.
Rzasoy, S. (2009). Oğuz mifologiyası. Bakı: Nurlan.
Rzasoy, S. (2020). “Kitabi-Türkman Lisani” Oğuznamesinin transmediativ strukturu ve ritual-mifoloji semantikası. Bakı: Elm ve Tehsil.
Sümer, F. (1999). Oğuzlar (Türkmenler) tarihleri-boy teşkilatları-destanları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.