ŞAMAN SEMBOLLERİNİN İŞLEV VE ANLAM KODLARI

Şamanizm, Orta Asya Türk topluluklarının uzun tarihsel süreçte oluşturdukları inanç, kültür ve yaşam tarzlarının bir evreni olarak ele alınabilir. Bu evren Şamanizmi oluşturan Gök-Tanrı inancı, tabiat kültü ve hayvan ana gibi temel unsurlar üzerine kurulmuştur. Bu temel unsurlar Şaman maddi ve manevi kültür ürünlerinde yer alan sembollerin işlev ve anlam kodlarının da temelini oluşturur. Kültürel temsil ve yapıların tamamı semboliktir. Özellikle kültürel unsurlar topluluğun ortak yaşam tarzını oluşturan çok önemli işlevler üzerine kuruludurlar. Bu bakımdan sembol yapılarının anlam ve kodlarını çözümlerken asıl olarak onların işlevsel yönlerine bakmak gereği vardır. Maddi ya da manevi, herhangi bir kültür ürününde yer alan bir sembolün işlevi, o sembolü oluşturan konu, mit, öykü, davranış, inanç ya da ritüelin içinden çıkar. Bu nedenle kültürel bir sembolü anlamak için önce o sembolü oluşturan temel kültürel unsurların toplumsal işlevlerine bakmak ve ardından, sözü edilen sembolün bu kültürel unsurların hangi işlevini karşıladığını anlamak gerekir. Bu nedenle denilebilir ki, bir sembolün işlevsel yönü, onun hem simgesel yönünü hem de biçim ve anlam kodlarını belirler. Bu çalışma Şaman sembolik unsurlarının işlevsel rollerinden giderek onların anlam kodlarına ulaşmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Şamanizm, Sembol, İşlev, ritüel, anlam

FUNCTION AND MEANING CODES OF SHAMAN SYMBOLS

Shamanism can be considered as a small universe of belief, culture and living style established by Turkic communities in Central-Asia, in long historic period. This universe is constructed on fundamental elements such as sky-god belief, nature cult and animal mother. They form meaning and function codes of symbols taking place on material and spiritual culture products. All cultural representations and structures are symbolic. Especially, cultural elements are established on important functions forming common living style of the community. When analyzing meanings and codes of symbol structures, to take a look at mainly their functional sides is needed. Function of a symbol taking place on material or spiritual cultural products comes out from myth, story, behavior, belief or ritual forming concerned symbol. To understand a cultural symbol, firstly to take a look at its social functions of basic cultural elements forming that symbol, and then to understand which function of those cultural elements is satisfied by concerned symbol are needed. It can be said that functional side of a symbol defines its both symbolic side and its meaning codes. This study aims to form a perspective starting from functional duties of Shaman symbolic elements and arriving at their meaning codes.

Keywords:

Shamanism, symbol, function, ritual, meaning,

PDF

___

Aktulum, K. (2021). Gilbert Durand ve folklor: İmgelemin antropolojik yapılarında hayvan imgeleri ve simgesel değerleri. Milli Folklor, S. 129, 32-44.
Alizade, R. (2020). Şamanlık olgusu ve ozan-aşık paradigmalarının genetik ortaklığı. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 13(32), 1361-1375.
Alp, Ö. K. (2009). Orta Asya'dan Anadolu'ya kültürel sembollere giriş. Ankara: Eflatun.
Alp, Ö. K. (2020). Folklorik temsilin simgesel dönüşümü. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 13(30), 689-700.
Anohin, A. V. (2006). Altay şamanlığına ait materyaller. (Çev.: Zekeriya Karadavut - Jannet Mayermanova), Konya: Kömen.
Arslan, A. A. (2007). Orta Asya Türk ve Amerika kızılderili şamanlarının giysileri. Yaşayan Eski Türk İnançları Bilgi Şöleni Bildiriler Kitabı, 51-81, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
Avcıoğlu, D. (1995). Türklerin tarihi. İstanbul: Tekin.
Baldick, J. (2011). Hayvan ve şaman Orta Asya'nın antik dinleri. (Çev.: Nevin Şahin), İstanbul: Hil.
Bars, M. E. (2018). Şamanizmden tasavvufa, şamandan sufi/veliye değişim/dönüşümler. Türkbilig, 36, 167-186.
Bayat, F. (2005). Mitolojiye giriş. Çorum: Karam.
Bayat, F. (2006). Türk mitolojisinde dağ kültü. Folklor/Edebiyat, (12)46.
Bayat, F. (2010). Türk kültüründe kadın şaman. İstanbul: Ötüken.
Bayat, F. (2015). Ana hatlarıyla Türk şamanlığı. İstanbul: Ötüken.
Bayat, F. (2017). Kadim Türklerin mitolojik hikâyeleri. İstanbul: Ötüken.
Beksaç, E. (2000). Türk dünyasında geyik sembolizmi. Türk Dünyası Araştırmaları, 129, 191-208.
Bozdemir, O. - Özçelik, H. (2019). Şamanist ritüeller kapsamında şaman davulunda bulunan sembollerin değerlendirilmesi üzerine bir araştırma. Akademik Sanat; Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi, 4(8), 102-117.
Caferoğlu, A. (1953). Türk onomastiğinde “at” kültü. Türkiyat Mecmuası, 10, 201-212.
Çay, A. M. (1990). Türk milli kültüründe hayvan motifleri I. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
Çoruhlu, Y. (1995a). Türk sanatında yırtıcı olmayan kuşların sembolizmi. Türk Dünyası Tarih Dergisi, 102, 1-53.
Çoruhlu, Y. (1995b). Türk sanatında at figürlerinin sembolizmi. Türk Dünyası Tarih Dergisi, 98, 117-219.
Çoruhlu, Y. (2002). Türk mitolojisinin ana hatları. İstanbul: Kabalcı.
Davletov, T. (2017). Şaman doğanın şifası uyanınca. İstanbul: Asi.
Dioszegi, V. (2005). Baraba Türklerinin İslam öncesi şamanizm inancı ve bazı etno-genetik sonuçlar. (Çev.: Ebru Özdağ), Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 33, 253-280.
Donuk, A. (1988). Eski Türk dini şamanizm miydi?. Türk Dünyası Tarih Dergisi, 3(14), 7-11.
Drury, N. (1996). Şamanizm-şamanlığın ögeleri. (Çev.: Erkan Şimşek), İstanbul: Okyanus.
Eliade, M. (1992). İmgeler-simgeler. (Çev.: Mehmet Ali Kılıçbay), Ankara: Gece.
Eliade. M. (2003). Dinler tarihine giriş. (Çev.: Lale Arslan), İstanbul: Kabalcı.
Eliade, M. (2005). Dinler tarihi inançlar ve ibadetlerin morfolojisi, (Çev.: Mustafa Ünal), Konya: Serhat.
Eliade (2006). Şamanizm. (Çev.: İsmet Birkan), Ankara: İmge.
Esin, E. (1978). İslamiyetten önce Türk kültür tarihi ve İslam’a giriş. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi.
Esin, E. (1979). Türk kozmolojisi, ilk devir üzerine araştırmalar. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi.
Gömeç, S. (2003). Eski Türk inancı üzerine bir özet. Tarih Araştırmaları Dergisi, 22(33), 79-104.
Gürcan, K. (2018). Kutsal şaman elbiseleri. İstanbul: Ötüken.
Güven, M. (2014). Türk halk oyunlarında kartal figürü. Ankara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 51(1), 285-302.
Harner, M. (2014). Mağara ve kozmos. (Çev.: Yasemin Şen), İstanbul: Ray.
Harva, U. (2015). Altay panteonu mitler, ritüeller ve tanrılar. (Çev.: Ömer Suveren), İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
Hey’et, C. (1996). Türklerin kültür ve tarihine bir bakış. (Çev.: Melek Müderriszade), Ankara: Kültür Bakanlığı.
Hoppal, M. (2012). Avrasya'da şamanlar. (Çev.: Bülent Bayram - Hüseyin Şevket Çağatay Çapraz), İstanbul: Yapı Kredi.
Hoppal, M. (2015). Şamanlar ve semboller. (Çev.: Fatih Sel), İstanbul: Yapı Kredi.
İnan, A. (1972). Tarihte ve bugün şamanizm materyaller ve araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
İnan, A. (2017). Eski Türk dini tarihi. Ankara: Altınordu.
Kafesoğlu, İ. (1998). Türk milli kültürü. İstanbul: Ötüken.
Kalafat, Y. (1990). Doğu Anadolu’da eski Türk inançlarının izleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
Kalafat, Y. (2004). Altaylar’dan Anadolu’ya kamizm şamanizm. İstanbul: Yeditepe.
Kaşgarlı M. (1998). Divanü Lugat-it-Türk Tercümesi, C.3, Ankara.
Korkmaz, E. (2003). Eski Türk inançları ve şamanizm terimleri sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitaplar.
Köse, S. (2021). Ritüel bellek. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 14(33), 57-70.
Leach, E. (1976). Culture and comunication: The logic by which symbols are connected. Cambridge: Cambridge University Press.
Ögel, B. (1993). Türk mitolojisi. C. I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Ögel, B. (2010). Türk mitolojisi. C. II, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Örnek, S. (1988). 100 soruda ilkellerde din, büyü, sanat, efsane. İstanbul: Gerçek.
Radloff, W. (2008). Türklük ve şamanlık (Çev.: A. Temir - T. Andaç - N. Uğurlu), İstanbul: Örgün.
Rahman, A. (1996). Uygur folkloru. (Çev.: Soner Yalçın - Erkin Emet), Ankara: Kültür Bakanlığı.
Ripinsky, M. (1998). Tribal epistemologies. “Shamansitic knowlwdye and cosmology”. UK London: Routledge.
Roux, J. P. (1994). Türklerin ve Moğolların eski dini. (Çev.: Aykut Kazancıgil), İstanbul: İşaret.
Seyyidoğlu, B. (1998). Kültürel bir sembol: Yılan. Folkloristik Prof. Dursun Yıldırım Armağanı, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
Strauss, L. C. (2013). Mit ve anlam. (Çev.: Gökhan Yavuz Demir), İstanbul: İthaki.
Tanyu, H. (1976). Türklerde ateşle ilgili inançlar. I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri Kitabı, Cilt. IV, Gelenek, Görenek ve İnançlar, 283-305, Ankara: Kültür Bakanlığı MFAD.
Tekçe, E. F. (1993). Pazırık, Altaylardan bir halının öyküsü. Ankara: Kültür Bakanlığı.
Türkan, K. (2008). Türk masallarında kahramanın ve şamanın don değiştirmesi arasındaki benzerlikler. Türkbilig, 15, 136-154.
Uraz, M. (1994). Türk mitolojisi. İstanbul: Düşünen Adam.
Yolcu, M. A. - Aça, M. (2017). Yapısal işlevselcilik açısından folklorda değişme ve işlevsel zorunluluklar modeli. Folklor/Edebiyat, 23(92), 13-28.
Yücel, E. (2000). İslam öncesi Türk sanatı. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat.
Zornickaja, M. J. (2002). Yakut şamanlarının dansları. (Çev.: Metin Özarslan), Türkbilig, 3, 187-192.