Uygur muhabbet koşaklarında sevgili veya kadın güzelliği

Sevgili imgesi divan şiirinin merkezinde yer alır. Dolayısıyla sevgili veya kadın güzelliği divan şairlerince çok teferruatlı ele alınmış, özenle ve ince işlenmiştir. Divan şiirinde işlenmiş sevgili veya kadın güzelliğiyle ilgili unsurlar bazı şairler ve araştırmacılarca bir araya toplanmış ve sistematize edilmiştir. Ancak aynı şeyi Türk halk şiiri için söylemek kolay değildir. Hâlbuki sevgili imgesi Türk halk şiirinde de önemli yer tutar. Sevgili veya kadın güzelliği divan şiirindeki kadar ayrıntılı ve ince işlenmiş değilse de, genel hatlarıyla paralellik arz etmektedir. Sevgilinin saçları, kaşları, gözleri, kir- pikleri, dudakları, dişleri, boyu endamı, nazları Türk halk şiirinde de dile getirilmiştir. Söz konusu un- surlar gerek divan, gerekse halk şiirinde birçok yönden ortaklığa sahiptir. Ancak halk şiirinde sevgili veya kadın güzelliği halkın estetik duygu ve anlayışına göre ele alınmış olduğundan, divan şiirindekine nazaran daha gerçekçi bir çizgiyi takip etmektedir. Divan şiirindeki ihtişamlı teşbihler halk şiirinde daha somut benzetmelere dönüşmüştür. Mesela Uygur muhabbet koşaklarından tespit ettiğimiz ör- neklere göre, sevgilinin saçları lağmen (makarna)’e, kaşları orağa, gözleri çerağa, beli karınca beline benzetilmiştir. Türk halk şiirine yansıyan sevgili veya kadın güzelliğiyle ilgili unsurların tespiti divan şiiri ile halk şiiri arasındaki ilişki ve etkileşimin daha iyi anlaşılması bakımından da önemlidir. Bu makalede Uygur muhabbet koşaklarına yansıyan sevgili ya da kadın güzelliğiyle ilgili unsurlar tespit edilip tahlil edilecektir.

A study on the beauty of the beloved or women in uyghur love poem

Image of beloved is in the center of divan poem. Therefore, the beauty of beloved or women is addressed so carefully and handled in detail by Divan poets. The nuances about the beauty of beloved or women in Divan poem have been collected and systematized by some poets and researchers. But, it is not possible to say the same thing for Turkish folk poem. However, the image beloved is also very im- portant in Turkish folk poetry. Although the beauty of the beloved or women is not handled delicately and in detail in Turkish folk poem, in general terms it shows parallelism with Divan poem. The hair, eyebrow, eyes, eyelash, lips, teeth, figure and coyness of the beloved has been mentioned in Turkish folk poem, too. Above mentioned elements have common features in many aspects for the Divan poem and folk poem. However, the elements about the beauty of the beloved or women in the folk poem fol- lowed by a more realistic line compared to the divan poem, due to the fact that beauty of the beloved or women is described according to the aesthetic emotion and aesthetic conception of the people. The magnificent similitudes on the beauty of the beloved or women in Divan poem turn into more concrete ones in the folk poem. For example, the hair of the beloved has been compared to the lagmen (macaro- ni), the eyebrow to sickle, the eyes to light, the waist to waist of an ant in the Uyghur folk poem. It is important to determine the elements about the beauty of the beloved or women in Turkish folk poem in order to understand the relation and interaction between Divan poem and folk poem. In this article, the elements on the beauty of the beloved or women in Uyghur love poems will be identified and analyzed.

PDF

___

Balkaya, Adem, “Kerem ile Aslı Hikayesinde Kerem’in Sevgili Tasvirleri Üzerine Bir İn- celeme”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 1⁄4, Summer 2008, ss. 89 – 101
Cebeci, Dilaver, Divan Şiirinde Kadın, Bilgeo- ğuz, İstanbul, 2009. Dikmen, Melek - Kamile Çetin, “Klasik Türk Şiirinde Kadın Takı ve Aksesuarları, Bilig, Bahar 2012 / Sayı 61, ss. 71-98.
Divanü Lügati’t-Türk Tercümesi 1, Çeviren: Be- sim Atalay, Cilt 1, Türk Dil Kurumu Yayın- ları, Ankara, 1998.
Düzlü, Özlem, “Ercişli Emrah’ın Şiirlerinde Sevgilinin Güzellik Unsurları Bakımından Klasik Edebiyat Hususiyetleri”, Akademik Bakış Dergisi, Sayı. 26, Eylül-Ekim 2011 Eyduran, Aysun, “Klasik Türk Edebiyatında Bir Güzellik Unsuru Olarak Hȃl/Şame”, Turkish Studies, İnternational Periodical For the Languages, Literature and History of Tur- kish or Turkic Volume 5/3 Summer 2010, pp. 177-207
Gülaçtı, Nurettin, “Sanatsal Bir Obje Olarak Kadın ve Bazı Toplumlarda Kadına Bakış”, İdil Dergisi, 2012, Cilt 1, Sayı 2/Volume 1, Number 2, ss. 76 - 91
Karabey, “Karacaoğlan’da Sevgili mazmunu”, Folkloristik: Prof. Dr. Dursun Yıldırım Ar- mağanı, Hacettepe Üniversitesi Ankara, 1998, s. 241 - 249
Kaya, Doğan, “Divan Şiiri ve XIX. Yüzyıl Halk Şiirinde Güzel Tasviri”, Âşık Edebiyatı Araş- tırmaları, İstanbul, 2000, ss. 243-266.
Kaya, Muharrem, “Türk Halk Anlatılarında Ka- dın”, Toplum Bilim, Sayı. 15, Mayıs 2002, s.49-54
Öztoprak, Nihat, “Divan Şiirinde Güzelin Saç Rengi”, Saç Kitabı, Kitabevi Yayınları, İs- tanbul, 2004, s. 240-261
Pala, İskender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlü- ğü, Kapı Yayınları, İstanbul, 2004. Rahman, Abdukerim - Reveydulla Hemdull, Şe- rip Huştar (1996a), Uyğur Örp-Adetliri, Şin- cang Yaşlar-Ösmürler Neşriyatı, Ürümçi. Rami, Şerafettin, Enisü’l Uşşak: Klasik Doğu Edebiyatı’nda Sevgili İle İlgili Mazmunlar, Turgur Karabey, Numan Külekçi ve Habib İdis (Haz.), Ecdad Yay. Ankara, 1994 Şahin, Kürşat Şamil, “Sevgilinin Güzellik Un- surlarından saç ve Saçın Âşık Üzerindeki Etkisi”, Turkish Studies, İnternational Pe- riodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/3 Summer 2011, pp. 1851-1867
Tanrıdağlı, Gülzade, Uygur Kültüründe Saç Ör- güleri ve Anlamları, A.Ü. Türkiyat Araştır- maları Enstitüsü Dergisi, Sayı. 14, Erzurum, 2000, ss. 47- 53
Tanyıldız, Ahmet, “Sevgilide Güzellik Unsuru Olarak Saç”, Turkish Studies, İnternational Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/2 Winter 2009, pp. 975-992.
Uyğur Xelq Qoşaqliri 2, Şincang Xelq Neşriyati, Urumçi, 2006. Uyğur Xelq Qoşaqliri 3, Şincang Xelq Neşriyati, Urumçi, 2006.