Urfa sıra gecelerinde ve musiki meclislerinde okunan gazellerin işlevi

Osmanlı edebiyatında şairliğin göstergesi sayılan gazel, merkezle taşra arasında sanatsal iletişimi sağlayan en önemli nazım biçimidir. Divan şiiri, saray çevresinde ve merkezi yönetimin taşradaki temsilcilerinin himayesinde gelişmesine rağmen daha sonra geniş kitlelerce benimsenmiştir. Karagöz oyunu, tekke ve tasavvuf muhitlerindeki ritüeller ve halk meclislerinde icra edilen musiki sayesinde gazel söyleme ve okuma geleneği yaygınlık kazanmıştır. Çeşitli musiki meclislerinde icra edilen gazellerin işlevine dair tespitlerde bulunmak için Urfa sıra geceleri ve musiki meclisleri dikkate değer veriler sunmaktadır. Başta sıra geceleri olmak üzere Mevlit törenlerinde, dağ ve bağ evlerindeki fasıllarda musiki icra edildiği, gazeller okunduğu bilinmektedir. Urfa musiki meclislerinde Urfalı Abdî ve Kânî gibi mahallî klasiklerin, Kuddusî gibi mutasavvıfların ve ilginç bir tesadüfle Yaşar Nezihe Bükülmez’in gazellerinin yanı sıra Ahmet Paşa, Nabî ve Fuzulî gibi divan şairlerinin şiirleri de okunmaktadır. Kazancı Bedih (Yoluk) ve Tenekeci Mahmut (Güzelgöz) başta olmak üzere Urfalı gazelhanlar tarafından okunan gazeller, meşk geleneğine bağlı olarak klasik kültürün halka aktarımında önemli işlevlere sahiptir. Tamamını derlemek ve değerlendirmek niyetini taşımadan tespit ettiğimiz bu 36 şiir bile, işret geleneğinin nasıl bir dönüşüme uğrayarak halk meclislerinde eğlence ve eğlendirme işlevinin yanı sıra kültürel değerlerin aktarımına katkı sağladığını göstermektedir.

The function of ghazels at Urfa special night gatherings and musical assemblies

Ghazel to be considered as the signal of poetship in the Ottoman Literature is the most important verse style providing communication between the center and the provinces. Although Divan poetry makes a progress at the palace atmosphere and in good care of rural representatives of the central government, it is welcome by great masses later. Thanks to shadow play, rituals at lodge and islamic mysticism environments and music to be performed at public assemblies, ghazel reciting tradition becomes widespread. In order to ascertain the function of ghazels to be performed at various musical assemblies, Urfa special night gatherings and musical assemblies provide with us remarkable data. It is obvious that music is performed and ghazels are recited first of all at special night gatherings, then Mevlit rituals and programs of classical Turkish music songs at chalets and houses of vineyards. The poems of Divan poets like Ahmet paşa, Nabi and Fuzuli are also recited in addition to the ghazels of local classics like Urfalı Abdi and Kani, those of Sufis like Kuddusi and those of Yaşar Nezihe Bükülmez with an interesting coincidence. Bedih the Boiler (Yoluk) and Mahmut the Tinman (Güzelgöz) most of all, the ghazels to be recited by the ghazelreciters from Urfa are of great function in transferring classical culture to people in accordance with practicing tradition. Even these 36 poems to be ascertained without the intention of compiling and analyzing all points out how carousing tradition having a transformation makes a contribution to transferring the cultural values in addition to the funtion of entertainment and amusement in public assemblies.

PDF

___

Ak, Coşkun. Bağdatlı Ruhî. Bursa: Gaye Kitabevi, 2000.
Akbıyık, Abuzer vdiğer. Şanlıurfa Halk Müziği. Şanlıurfa: Şanlıurfa Valiliği Kültür Yayınları, 1999.
Akbıyık, Abuzer. “Tenekeci Mahmut Güzelgöz”. Urfalı Tenekeci Mahmut Güzelgöz. haz. İlhan Başgöz-Abuzer Akbıyık, İstanbul: Kalan Müzik, Kalan Müzik, 2006.
Alpay, Bedri. Şanlıurfa Şairleri I. Şanlıurfa: Dal Yayıncılık, 1986.
Arslanoğlu, İbrahim. Şah İsmail Hatayî ve Anadolu Hatayîleri. İstanbul: Der Yayınları, 1992.
Akyüz, Kenan vdiğer. Fuzûlî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları, 1990.
Arslan, Mehmet. Leylâ Hanım Divanı. İstanbul: Kitabevi, 2003.
Ayan, Hüseyin. Fuzûlî, Leylâ vü Mecnûn. İstabul: Dergâh Yayınları,1981.
Başgöz, İlhan. “Urfa Türküleri”. Urfalı Tenekeci Mahmut Güzelgöz. haz. İlhan Başgöz-Abuzer Akbıyık, İstanbul: Kalan Müzik, 2006.
Behar, Cem. “Osmanlıda Musiki Öğrenim ve İntikal Sistemi: Meşk”. Defter. 7 (Aralık-Ocak 1988): 83-108.
Bilkan, Ali Fuat. Nâbî Divânı. İstanbul: MEB Yayınları, 1997.
Çelik, İ. Halil. Yaşar Nezihe Hanım - Hayatı, Sanatı, Gazelleri. Şanlıurfa: Dal Yayıncılık, 1987.
Doğan, Ahmet. Kuddusî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları, 2002.
Göçgün, Önder. Ziya Paşa’nın Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği, Bütün Şiirleri ve Eserlerinden Açıklamalı Seçmeler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001.
Hatemi, Hüsrev. “Yaşar Nezihe Bükülmez”. Çelebi Bizi Unutma. İstanbul: İşaret Yayınları, 1990.
İnalcık, Halil. “Klasik edebiyat menşei: İranî gelenek, saray işret meclisleri ve musâhib şairler”. Türk Edebiyatı Tarihi I, İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2006.
Kafkasyalı, Ali. İran Türk Edebiyatı Antolojisi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 2002.
Kam, Ruşen Ferit. “Fuzulî’nin Bestelenmiş Manzumeleri". Fuzulî ve Leyla ve Mecnun. yay. UNESCO Türkiye Milli Komisyonu, İstanbul: Maarif Basımevi, 1959.
Köprülü, M. Fuad. “Türklerde Halk Hikâyeciliğine Ait Maddeler: Meddahlar”. Edebiyat Araştırmaları I. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1989.
Kurnaz, Cemal. Türküden Gazele. Ankara: Akçağ Yayınları, 1997.
Nutku, Özdemir. Meddahlık ve Meddah Hikâyeleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1997.
Otyam, Fikret. Gide Gide 1/2/3, Ha Bu Diyar, Doğudan Gezi Notları, Harran/Hoyrat/Mayın ve Irıp. İstanbul: Adam Yayınları, 1982.
Tanpınar, Ahmet Hamdi. Beş Şehir. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1988.
Tarlan, Ali Nihat. Ahmed Paşa Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları, 1990.
Toros, Taha. “Yaşar Nezihe”. Mazi Cenneti I. İstanbul: İletişim Yayınları, 1998.
Uzun, Mustafa. “Fuzulî’nin Bestelenmiş Şiirleri". Fuzulî Kitabı, haz.. Beşir Ayvazoğlu. İstanbul: Büyük Şehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, 1996.
Yaşar Nezihe. Bir Deste Menekşe. İstanbul: Cihan Matbaası, 1331.
Yaşar Nezihe. Feryâdlarım. İstanbul: Vatan Matbaası, 1340.