Türk halk hikâyelerinde halk hekimliği

Günümüz Türkiye’sinde halk hekimliği olarak bilinen kavram, ilk yazılı eserlerimiz Divanü Lûgatit Türk ve Kutadgu Bilig’de; çeşitli kavramlar (em, emhane, emçi, vb.)la karşılanmaktadır. Modern tıbbın müdahalesinin yetersiz olduğu durumlarda yahut da yoksulluk karşısında başvurulan halk hekimliği yöntemi günümüz Türk dünyasında uygulanmaya devam etmektedir. Türk halk anlatmaları içerisinde önemli bir yeri olan halk hikâyeleri, sadece hoşça vakit geçirmek için anlatılmamaktadır. Bu anlatmalar aynı zamanda kültür değerlerimizi içerisinde toplayan bir ansiklopedi özelliği göstermektedir. Bugüne kadar halk hikâyeleri üzerinde çalışanların pek temas etmedikleri halk hekimliği ve halk baytarlığının örneklerini bu tür anlatmalarda da bulabiliriz. Makalemizde Dede Korkut Hikâyeleri, Köroğlu Destanı, Kerem ile Aslı, Âşık Garip, Tahir ile Zühre, Yaralı Mahmut, Arzu ile Kamber, İbn Sînâ, vb. halk hikâyelerinde tespit edilen örnekler çeşitli yönleriyle değerlendirilecektir.

Public medicine in Turkish folktales

The concept “public medicine” in modern Turkey was expressed by means of some words such as “em”, “emhane” “emci” in our first written records “Divanü Lûgat-it Türk” and “Kutadgu Bilig”. The method of public medicine which was used when the effort of modern medicine was not sufficient or when people were suffering from poverty has still applicability among Turkish people. Folktales which constitute an important part of Turkish folk narratives are not only told for people’s spare time, but these narratives have also the quality of being an encyclopedia including our culturel values. Up to now, researchers studying on folktales have rarely mentioned about public medicine and public veterinary. In these narratives, however examples of public medicine and public veterinary can be found. In the article, the examples in Dede Korkut narratives, The Epic Poem of Köroğlu, “Kerem ile Aslı”, “Âşık Garip”, “Tahir ile Zühre”, “Yaralı Mahmut”, “Arzu ile Kamber”, İbn Sînâ” are going to be evaluated in terms of several aspects.

PDF

___

Acıpayamlı, Orhan, “Türkiye Folklorunda Halk Hekimliğinin Morfolojik ve Fonksiyonel Yönden İncelenmesi”, Türk Halk Hekimliği Sempozyumu Bildirileri, 23-25 Kasım, Ankara. MİFAD Yay, 1998.
Alptekin, Ali Berat. Kirmanşah Hikâyesi Üzerine Mukayeseli Bir Araştırma, Ankara: Akçağ Yay, 1999.
Alptekin, Ali Berat - Nizameddin Coşkun. Çıldırlı Âşık Şenlik Divanı (Hayatı-Atışmaları ve Hikâyeleri, Ankara: Çıldır Belediyesi Yay, 2006.
Alptekin, Ali Berat. “Türk Masal ve Halk Hikâyelerinde Görmeyen Gözün Tedavi Edilmesi Motifi Üzerine”, Millî Folklor, Bahar: 18-26.
Arat, Reşit Rahmeti. Kutadgu Bilig, İstanbul, 1979.
Araz, Rıfat. Harput’ta Eski Türk İnançları ve Halk Hekimliği, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay, 1995.
Aslan, Ensar. Çıldırlı Âşık Şenlik Hayatı, Şiirleri ve Hikâyeleri (İnceleme-Metin-Sözlük), Ankara: Atatürk Üniversitesi Yay, 1975.
Atalay, Besim. Divanü Lûgat-it Türk, Ankara: TDK Yay, 1986.
Boratav, Pertev Naili. Türk halkbilimi II / 100 Soruda Türk Folkloru (İnanışlar, Töre ve Törenler, Oyunlar), İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1984.
Cemiloğlu, Mustafa. Halk Hikâyelerinde Doğum Motifi, Bursa: Uludağ Üniversitesi Basımevi, 1999.
Çetin, İsmet. Türk Edebiyatında Hz. Ali Cenknâmeleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay, 1997.
Duymaz, Ali Kerem ile Aslı Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay, 2001.
Ergin, Muharrem. Dede Korkut Kitabı, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yay, 1971.
Görkem, İsmail. Halk Hikâyeleri Araştırmaları: Çukurovalı Âşık Mustafa Köse ve Hikâye Repertuvarı, Ankara: Akçağ Yay, 2000.
Kaplan, Mehmet-Mehmet Akalın-Muhan Bali. Köroğlu Destanı, Ankara: Atatürk Üniversitesi Yay, 1973.
Kaya, Doğan-M. Sabri Koz. Halk Hikâyeleri I, İstanbul: Kitabevi Yay, 2000.
Larudi, Nurullah. Batışı Olmayan Güneş Şarkın Dehası İbn Sina (Çev: Ali Evren), İstanbul, 2000.
Sinoue, Gilbert. İsfahan Yolu ‘İbn Sînâ’, (Çev: Sonat Mayman), İstanbul, 2000.
Şenocak Ebru. İbn Sînâ Hikâyeleri Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma, Elâzığ (Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), 2005.
Şimşek, Esma. Arzu İle Kamber Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma, Elâzığ. (Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), 1987.
Türkmen, Fikret. Âşık Garip Hikâyesi İnceleme- Metin, Ankara: Akçağ Yay, 1995.
Türkmen, Fikret. Tahir ile Zühre, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay, 1998.
Türkmen Fikret-Mustafa Cemiloğlu. Âşık Şevki Halıcı’dan Derlenen Halk Hikâyeleri, Ankara, 2006. (Yayımlanması için Türk Dil Kurumuna teslim edilmiş olup henüz yayımlanmamıştır.)