Nihal Arda AKYILDIZ, Fırat Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü, Elazığ/Türkiye

SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRASIN ANADOLU’DA TARİHÎ YERLEŞİMLERİN KORUNMASI VE SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ BAĞLAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ

Tarihî ve geleneksel yerleşimlerin korunmasında somut miras kadar somut olmayan miras da etkili ol- maktadır. Kültürün korunmadığı; yalnızca fiziksel olarak koruma uygulamalarının yapıldığı yerleşim ve yapı- larda, gerçekleştirilen koruma uygulamalarının sürdürülebilir niteliklere sahip olması mümkün değildir. Somut ve somut olmayan kültürel mirasın bir bütün olarak değerlendirilmesi ve yapılan uygulamaların bu değerlendir- meyi göz önünde bulundurarak gerçekleşmesi; mimari mirasın gelecek nesillere doğru bir şekilde aktarılması anlamında büyük önem taşımaktadır. Bu bağlamda Anadolu gerek somut gerekse somut olmayan kültürel de- ğerleriyle koruma ve sürdürülebilirliğe dair uygulamaların detaylı olarak ele alınabileceği mirasa sahip olan, zengin bir alan olarak karşımıza çıkmaktadır. Anadolu, pek çok konuda olduğu gibi kültürel yönden de oldukça zengin niteliklere sahip bir yerleşimdir. Stratejik konumuyla doğu ve batı arasında bir geçiş alanı olarak değer- lendirilebilecek Anadolu, bu niteliğiyle birlikte zengin kaynaklarıyla da birçok medeniyetin ilgisini çekmiştir. Bu bağlamda antik dönemden itibaren yüzlerce farklı toplum ve kültüre ev sahipliği yapan Anadolu, her an- lamda çok yönlü ve köklü bir tarihe sahiptir. Gerek kentsel gerekse kırsal alanlarda antik ve geleneksel Anadolu yerleşimlerinde, el emeği ile yaşama alanı içinde yapılan üretimin oldukça büyük önem taşıdığı bilinmektedir. Doğusundan batısına tüm yerleşim alanlarında halk mimarisi, el sanatları, yöresel el işçiliği ile üretilen pek çok materyalin yer aldığı Anadolu’da, günümüzde bu üretimlerin kısmen yok olduğu; pek çoğunun ise yok olmaya yüz tuttuğu görülmektedir. Bu bağlamda söz konusu üretimler, günümüze ulaşan eşsiz kültürel mirasın birer parçası olarak değerlendirilebilir. Köklü geçmişi ve sahip olduğu kültürel mirasla yalnızca ülkemizde değil; tüm dünyada önemli bir yeri olan Anadolu, bu bağlamda korunarak sürdürülmesi ve gelecek nesillere aktarılması gereken pek çok değeri bünyesinde barındırmaktadır. Bu değerlerin içinde tarihi ve geleneksel yerleşimler, çok yönlü olarak önemli bir yer tutmaktadır. Çalışmanın amacı, somut ve somut olmayan kültürel mirasın bütüncül olarak, tarihi ve geleneksel yerleşimlerin korunmasına ve sürdürülebilirliğine etkilerini, bu anlamda zengin bir örnek olan Anadolu üzerinden ortaya koymaktır. Çalışma, tarihi yerleşimlerin korunması ve sürdürülebilirliğine somut olmayan kültürel miras bağlamında bir bakış açısını ve buradan hareketle Anadolu’dan, kültürel miras bağlamında Manisa-Kula, Konya-Sille ve Malatya-Balaban’a ait alan incelemelerini kapsamaktadır. İncelenen yerleşimler, somut olmayan kültürel mirasın mekânla ilişkisi bakımından özgün nitelikleri ile öne çıkmaktadır. Literatür araştırmaları ve yerinde yapılan alan incelemeler, çalışmanın temel yöntemlerini oluşturmaktadır. Ça- lışma sonucunda elde edilen verilerin, mimari mirasın ve tarihi yerleşimlerin korunması ve sürdürülebilirliği bağlamında somut olmayan kültürel mirasın öneminin anlaşılmasına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Evaluation of The Intangible Cultural Heritage in The Context of Conservation and Sustainability of Historical Settlements in Anatolia

Intangible cultural heritage is effective as well as tangible heritage in the conservation of historical and traditional settlements. In settlements and structures where culture is not conserved, only physically conserva- tion practices are made, it is not possible for conservation practices to have sustainable qualifications. Evalua- tion of tangible and intangible cultural heritage as a whole and implementation of these practices taking into account this evaluation; it is of great importance in terms of transmitting architectural heritage to future gener- ations correctly. In this context, Anatolia emerges as a rich area with its heritage, in which both tangible and intangible cultural heritage and practices related to conservation and sustainability can be addressed in detail. It is not only in our country with its deep-rooted history and cultural heritage; Anatolia, which has an important place all over the world, contains many values that must be conserved in this context and transmitted to future generations. Historical and traditional settlements have an important place in these values in many ways. At- tracting the attention of many civilizations with its strategic location and the resources it contains, Anadolu has traces from almost all of these civilizations in every point from east to west. The aim of the study is to reveal the effects of intangible cultural heritage on the conservation and sustainability of historical and traditional settlements through Anatolia, a rich example in this sense. The study includes a perspective on the conservation and sustainability of historical settlements in the context of intangible cultural heritage and field studies of Manisa-Kula, Konya-Sille and Malatya-Balaban from Anatolia. The investigated settlements stand out with their qualities in terms of the relationship of the intangible cultural heritage with space. Literature researches and on-site investigations are the main methods of the study. It is thought that the data obtained as a result of the study will contribute to the understanding of the importance of intangible cultural heritage in the context of the conservation and sustainability of architectural heritage and historical settlements.

PDF

___

Ahunbay, Zeynep. Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon. İstanbul: Yem Kitabevi, 2004.
Aklanoğlu, Filiz ve Erdoğan, Elmas. “Sille (Konya) Yerleşiminin Sürdürülebilirliği için Ekolojik Tasarım Öne- rileri”. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi 8(2): 119-132, 2011.
Akipek, Serap. “Dünya kültürel ve doğal mirasının korunmasına dair sözleşmenin değerlendirilmesi”. Ankara Hukuk Fakültesi Dergisi, 50(4): 13-39, 2001.
Akyıldız, Nihal Arda ve Olğun, Tuba Nur. “Kentsel Büyümenin Etkisiyle Geleneksel Yerleşimlerde Yaşanan Sorunların Sürdürülebilirlik Bağlamında İrdelenmesi”. Ankara: VI. Uluslararası Fen, Mühendislik ve Mi- marlık Bilimlerinde Akademik Çalışmalar Sempozyumu, 198-210, 2019. Altman, Irwin. “The Environment And Social Behaviour”, California:Brooks/Cole Publishing, 1975.
Altman, Irwin ve Winsel, Anne M. “Personal Space: An Analysis Of E. T. Hall's Proxemics Framework”, içinde (181-259), New York: Plenum Press, 1977.
Blake, Janet. “Developing a New Standard-setting Instrument for the Safeguarding of Intangible Cultural Heri- tage: Elements for Consideration”. Paris: Unesco, 2001.
Çal, İsa. “Yerel Verilerin Geleneksel Mimari Üzerindeki Etkilerinin Sürdürülebilirlik Bağlamında Karşılaştır- malı Olarak İncelenmesi: Akseki-İbradı ve Piemonte-Val D’ossola Örneği”. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, 2012.
Çelik, Deniz ve Yazgan, Murat E. “Kentsel Peyzaj Tasarımı Kapsamında Tarihi Çevre Korumaya Yönelik Yasa ve Yönetmeliklerin İrdelenmesi”. ZKÜ Bartın Orman Fakültesi Dergisi 9(11): 1-10, 2007.
Demirbağ, Hasan. “Malatyalı Ressamlar”. Malatya: Malatya Kitaplığı Yayınları, 2012.
Erdem, Rahmi ve diğer. “Sille, Bir Koruma Geliştirme Planı ve Sonrası”. Selçuk Üniversitesi Mühendislik- Mimarlık Fakültesi Dergisi 25(2): 25-46, 2010.
Eryazıcıoğlu, Erdem ve Cengiz, Hüseyin. “İnsan Hakları Odaklı Bir Kültürel Miras Sistemi İçin Değerlendirme Modeli”. Megaron Dergisi, 13(4): 636-650, 2018.
Geçen, Fahrettin ve Kösem, Aliseydi. “Türk Kerpiç Mimarisi ve Cumhuriyet Sonrası Kerpiç Evlerin Türk Re- sim Sanatındaki Yeri ve Malatyalı Sanatçıların Eser Örnekleri”. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi 5(11): 52-68, 2018.
Gürçayır Teke, Selcan. “Geleneksel Tarzlar, Modern Modeller: Resmî, Resmî Olmayan Eğitim ve Somut Ol- mayan Kültürel Miras”. Millî Folklor 100 (Kış 2013): 31-39, 2013.
Holtorf, Cornelius. “The Changing Contribution of Cultural Heritage to Society”. Museum International, 63: 8- 16, 2011.
Karakul, Özlem. “A Holistic Approach to Historic Environments Integrating Tangible and Intangible Values Case Study: Ibrahimpaşa Village in Urgüp”. Doktora Tezi. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi, 2011.
Köşklük, Nezihat. “Tarihsel Süreçte Dokumacılık - Mekân İlişkisinin Koruma Amaçlı Değerlendirilmesi: Tire - Kula - Buldan Örneği”. Doktora tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, 2009.
Labadi, Sophia. “UNESCO, Cultural Heritage and Outstanding Universal Value”. Lanham: AltaMira Press, 2013.
Metin Basat, Ezgi. “Somut ve Somut Olmayan Kültürel Mirası Birlikte Koruyabilmek”. Millî Folklor 100 (Kış 2013): 61-71, 2013.
Oğuz, Öcal. “Folklor ve Kültürel Mekân”. Millî Folklor 76 (Kış 2007): 30-32, 2007.
Oğuz, Öcal. “Terim olarak somut olmayan kültürel miras”. Milli Folklor 100 (2013): 5-13.
Oğuz, Öcal. “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Mekânı”, Somut Olmayan Kültürel Miras Nedir? içinde (87- 90), Ankara: Geleneksel Yayınları, 2018.
Öksüz Kuşçuoğlu, Gizem ve Taş, Murat. “Sürdürülebilir Kültürel Miras Yönetimi”. Süleyman Demirel Üniver- sitesi Yalvaç Akademi Dergisi 2 (1): 58-67, 2017.
Ölçer Özünel, Evrim. “İnsanlar, Gezegen ve Refah İçin Bir Eylem Planı: Somut Olmayan Kültürel Miras ve 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerine Eleştirel Yaklaşım”. Millî Folklor 116 (Kış 2017): 18-32.
Selçuk, Hasan Tahsin. (2018). Mudurnu’da “Yerin Ruhu” üzerine değerlendirme. 2018 Uluslararası Mudurnu araştırmaları ahilik ve halk kültürü sempozyumu bildiri kitabı içinde (366-386). Bolu: Halk Kültürünü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
Skounti, Ahmed. “The Authentic Illusion”. Intangible Heritage (ed. Laurajane Smith ve Natsuko Akagawa). Oxfordshire: Routledge, 74-92, 2008.
Skounti, Ahmed. “The Authentic Illusion: Humanity’s Intangible Cultural Heritage, The Moroccan Expe- rience”. (Çev. N. Avcı ve E. Karaman). Söküm Sözleşmesi: Yönelimler, Eğilimler ve Eleştiriler içinde (137- 154). Ankara: Geleneksel Yayıncılık. 2009.
Tapur, Tahsin. “Konya’da Tarihi Bir Yerleşim Merkezi: Sille”. Türk Coğrafya Dergisi 53: 15-30, 2009.
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi” 12.02.2020.
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi” 12.02.2020.
Türkyılmaz, Dilek. “Somut Olmayan Kültürel Miras Çalışmaları Bağlamında Türksoy Bölgesel Seminerlerine İlişkin Bir Değerlendirme”. Millî Folklor 100 (Kış 2013): 40-49, 2013.
UNESCO Türkiye Millî Komisyonu. “İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsilî Listesi”, 05.12.2020.
Vecco, Marilena. “A Definition of Cultural Heritage: From Tangible to the Intangible” Journal of Cultural Heritage, 11: 321-324, 2010.