OSMANLI TARİH YAZICILIĞINDA DESTANSI BİR KARAKTER: KANCA NÂM DİLAVER

Osmanlı tarihinde gerçekleştirdiği üstün başarılar sonucu büyük bir üne kavuşan çok sayıda tarihî şahsiyet bulunmaktadır. Bunlar içerisinde nispeten kenarda kalmış bir karakter de Kanca lakaplı dilaverdir. Kanca dilaver, XVII. asrın en dikkat çeken hadiselerinden birini oluşturan Girit seferine katılmış ve önemli başarılara imza atmıştır. Öyle ki Girit adasında bulunan Kandiye Kalesi önlerinde gösterdiği yararlılıklar, Osmanlı ordusu komutanı Sadrazam Fazıl Ahmet Paşa tarafından bizzat takdir edilerek ödüllendirilmiştir. Bir müddet sonra Kanca dilaver, Kandiye kuşatması sırasında kale müdafilerinin yaptığı bir lağım saldırısı sonucu ölmüştür. Buraya kadar ifade edilen şekliyle Mühürdar Hasan Ağa’nın Cevâhirü’t-tevârih adlı eserinde yer alan Kanca dilaverin tarihte yaşamış gerçek bir karakter olduğu kuvvetle muhtemeldir. Ancak daha sonra yazılmış derleme bir eserde Kanca dilaverin zikredilen kısa hikâyesine oldukça teferruatlı ve farklı yeni bilgiler eklenmiştir. Bu derleme eserde Kanca dilaverin gerçek adı, nereli olduğu, hanımının ve yeni doğan çocuğunun adı gibi veriler açıkça yer almaktadır. Ayrıca Kanca dilaverin sefere giderken hanımının gebe olduğu, o savaştayken bir erkek çocuğunun doğduğu ve bu çocuğun büyüyüp Girit seferine katıldığı, burada babası Kanca dilaveri nasıl bulduğu hikâye edilmektedir. Bu anlatım sırasında Kanca dilaver ve oğlunun düşmana karşı gösterdiği üstün başarılar özellikle vurgulanmaktadır. Yapılan çalışmada derleme eserde yer aldığı şekliyle Kanca dilaver hikâyesinin gerçekliği sorgulanmaktadır. Konuyla ilgili kaynaklar arasında yapılan inceleme sonucunda derleme eserde yer aldığı şekliyle Kanca dilaver hikâyesinin gerçekliğinin oldukça zayıf olduğu tespit edilmiştir. Derleme eserin ortaya çıkarılan bir başka nüshasında Kanca ile ilgili bir bilgi yer almamaktadır. Yine derleme eserin Kanca dilaver hikâyesini anlattığı kısımda yararlandığı ana kaynak olan Hikâyet-i Azimet-i Sefer-i Kandiye adlı eserde bu çapta bir veri bulunmamaktadır. Sonuç olarak derleme eserde yer aldığı şekliyle Kanca dilaver hikâyesi, tarihte gerçekte yaşamış olan bir karaktere sonradan ilave edilmiş bir hikâye gibi durmaktadır. Tüm bunlarla birlikte, ister gerçek ister sonradan uydurulmuş bir hikâye olsun, Kanca dilaver hikâyesi oldukça ilgi çekici yönüyle; edebiyat, folklor, tiyatro ve sinema gibi birçok alan açısından değerlendirmeye açık kıymetli bir anlatı sunmaktadır.

An Epic Character in the Ottoman Historiography: Chivalrous Nicknamed Kanca (The Hook)

As a result of outstanding achievements in Ottoman history, there are a large number of historical figures who have achieved great fame. Within these, a character who has been forgotten relatively is the chivalrous named Kanca (Hook). Kanca, the chivalrous, participated to the campaign of Crete which was one of the most prominent events of the 17th century, and has achieved great success. Such that, his usefulness in front of the castle Kandiye which is located in the island of Crete, was personally appreciated and rewarded by Ottoman army commander Sadrazam Fazıl Ahmet Pasha. After a while, Kanca has died during the blockade of Kandiye, as a result of a sewage attack by fortress supporters. It is highly probable that as expressed so far, Kanca who appears in Cevâhirü’t-tevârih, the work of Mühürdar Hasan Ağa, is a true character who lived in history. However, in a compliation which is written later, very detailed and different new information is added to the short story in which the Kanca chivalrous is mentioned. In this compilation, the real name of the hook chivalrous, his hometown and the names of his child and wife are clearly included. Also, it is narrated that the wife of Kanca the chivalrous was pregnant when he was on the way to the campaign, a male child was born when he was in the war, this child has grown up and joined to the Crete campaign and he found his father, the Kanca chivalrous. In this narration, the Kanca chivalrous and his son’s outstanding achievements against the enemy are especially emphasized. In the study, the reality of the story of Kanca is questioned as it is included in the compilation work. As a result of the examination made between the related sources, it has been found that the reality of the story of the Kanca chivalrous is very weak as he is included in the compilation work. In another collection of the compilation, the name of the Kanca is not even mentioned. And again, in the main source of the compilation, in the part of the story that tells the story of the Kanca chivalrous, in the story named Hikâyet-i Azimet-i Sefer-i Kandiye, there isn’t any data on this scope which is available. As a result, as in the compilation work, the story of the Kanca chivalrous is like a story that was later added to a character who actually lived in history. With all of this, whether it’s a real or a later concocted story, the story of the Kanca chivalrous is quite interesting and it offers a valuable narrative to evaluate in terms of many domains such as literature, folklore, theater and cinema.

PDF

___

Adıyeke, Nuri. “Hikâyet-i Azimet-i Sefer-i Kandiye”. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. İzmir: Ege Üniversitesi, 1988.
Ahmet Refik. Yirmibeş Sene Siper Kavgası. İstanbul: Matbaa-i Orhaniye, 1333.
Aycibin, Zeynep, (haz.). Kâtib Çelebi, Fezleke [Osmanlı Tarihi (1000-1065/1591-1655)]. II. İstanbul: Çamlıca Basım Yayın, 2016.
Aydın, Meltem, (haz.). Mustafa bin Musa, Tarih-i Sefer ve Feth-i Kandiye, Fazıl Ahmed Paşa’nın Girit Seferi ve Kandiye’nin Fethi, 1666-1669. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2016.
Babinger, Franz. Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. çev. Coşkun Üçok. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1982.
Boyraz, Arslan. “Köprülüzâde Fazıl Ahmet Paşa Devrinde (1069-1080) Vukuatı Tarihi, Transkripsiyon ve Değerlendirme”. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, 2002 [Tezin sayfa numaralarında sorun vardır. Bu yüzden transkribe metnin varak numaralarına atıf yapılmıştır].
Derin, Fahri Çetin, (haz.). Abdurrahman Abdi Paşa, Vekâyi‘-nâme [Osmanlı Târihi (1648- 1682)], Tahlil ve Metin Tenkidi. İstanbul: Çamlıca Basım Yayın, 2008.
Göger, Veysel. “Taş Yasdanup Toprak Döşenenler: Kandiye Kuşatması Örneğinde Osmanlı Askerlerinin Metristeki Mücadele ve Yaşamı (1667-1669)”. Osmanlı Araştırmaları 52 (2018): 41-78.
Kahraman, Seyit Ali ve diğer, (haz.). Evliya Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî, Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, 8. Kitap: Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 308 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu-Dizini. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2003.
Kaya, Nevzat, (haz.). Kara Çelebi-zâde Abdülaziz Efendi, Ravzatü’l-Ebrâr Zeyli, (Tahlîl ve Metin), 1732. Ankara: TTK Yayınları, 2003. Levend, Agâh Sırrı. Gazavât-nâmeler ve Mihaloğlu Ali Bey’in Gazavât-nâmesi. Ankara: TTK Yayınları, 2000.
Oluk, Fahri. “Camiü’d-Düvel, Sultan IV. Mehmet Dönemi Tercüme, Metin ve Değerlendirme”. Yayınlanmamış doktora tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, 2011.
Özcan, Abdülkadir ve diğer, (haz.). Râşid Mehmed Efendi, Târîh-i Râşid, c. I (1071- 1114/1660-1703). İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
Özcan, Abdülkadir, (haz.). Defterdar Sarı Mehmed Paşa. Zübde-i Vekayiât, Tahlil ve Metin (1066-1116/1656-1704). Ankara: TTK Yayınları, 1995.
Pul, Ayşe, (haz.). Anonim Bir Osmanlı Kaynağına Göre Girit’in Fethi. Ankara: Gece Kitaplığı, 2017.
Tunalıoğlu, Nural. “Tevârih-i Feth-i Kal‘a-i Kandiye Li-Köprülü Sadr-ı â‘zam Ahmed Paşa”. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi, 1985.
Türkal, Nazire Karaçay. “Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa Zeyl-i Fezleke (1065-22 Ca.1106 / 1654-7 Şubat 1695) (Tahlil ve Metin)”. Yayınlanmamış doktora tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, 2012.
Yücel, Abubekir Sıddık. “Mühürdâr Hasan Ağa’nın Cevâhirü’t-Tevârîh’i”. Yayınlanmamış doktora tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, 1996.
BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi). İE.BH (İbnülemin- Bahriye). 2/148; İE.ML (İbnülemin- Maliye). nr. 23/2163.
Bursa İnebey Yazma Eser Kütüphanesi, Orhan Kısmı. nr. 1022.
Edirne Selimiye Kütüphanesi. nr. 5101. İngiltere British Library. Or. 1137. İÜNEK (İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi). nr. İE 2839; T 205; T 2536; T 6062; T 2772.
Kastamonu İl Halk Kütüphanesi. nr. 4048. Paris Bibliotheque Nationale de France. nr. 1127.
SHMK (Sadberg Hanım Müzesi Kütüphanesi). nr. 523; 525.
Süleymaniye MA. (Süleymaniye Kütüphanesi Mehmed Asım). 724/20.
Süleymaniye-Köp. HA. (Süleymaniye Kütüphanesi Köprülü Kısmı Hacı Ahmed Paşa). nr. 214/1.
TSMK (Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi). nr. A. 3085; A. 3605; YY. 82.
YKSÇK (Yapı Kredi Sermet Çifter Kütüphanesi). nr. 599/7; 633; 729.