KIBRIS TÜRK HALK KÜLTÜRÜNDE HARNUP VE KULLANIM ALANLARI

Doğa ürünlerine beslenme, sağaltım gibi önemli işlevleri sebebiyle dünyanın her yerinde kutsallıklar izafe edilmiş, onlar için şarkılar, ilahiler, şiirler üretilmiş; bu ürünler tabulaştırılarak ibadetlerin, inanışların, töre ve törenlerin merkezine alınmıştır. Ağaç, bu bağlamdaki doğa varlıklarının başında gelmektedir. İlk çağlardan başlayan ağaca kutsallık izafe edilmesine, dünyanın hemen her tarafında rastlanmıştır. Türk kültürü içinde de Orta Asya kaynaklı inanış sistemleri ve yaşam şartları, ağacın kutsallığını mistik evrenden epik verilere, giderek kültürün yayıldığı geniş coğrafyalarda günlük yaşamın pratikliğine taşımıştır. Akdeniz’in çevrelediği ülkelerde binlerce yıllık geçmişi olduğu belgelenen harnup (keçiboynuzu) ağacı da, çok çeşitli dinsel kaynakların yer aldığı o coğrafyada kutsal bir değer kazanmıştır. Akdeniz yöresindeki Yahudi, Hıristiyan ve Müslüman halkların harnuba bakış açılarında ortak bir kutsallık dikkat çeker. Özellikle Yahya Peygamber (St. John) ile bağlantılı anlatılar, bu ortaklıkta daha belirgindir. Bu anlayışın Kıbrıs’ta 16. yüzyıldan beri süregelen yansıma- larında, Anadolu ile koşutluğun yanı sıra yerelin yeni renk ve dokuları da ortaya çıkmıştır. Araştırmada betim- leyici-durum saptayıcı yöntem uygulanmış; görüşme tekniklerinin desteğiyle veri ve olguların tespiti, incelen- mesi gerçekleştirilmiştir. Yazılı kaynakların dışında doğrudan -özellikle kırsal kesimde yaşayan- kaynak kişilerin katkıları, araştırmaya özgünlük ve güncellik kazandırmıştır. Küresel ürünlerin evrensel verileri, ana çizgileriyle ve özellikle milli kültüre etkileri, benzeme oranları itibarıyla kaynaklara dayalı olarak verilmiş; Anadolu ve Kuzey Kıbrıs’taki Türk kültürü kapsamında harnubun etnobotanik, folklorik ve endüstriyel boyut- ları, verilerle ortaya konulmuştur. Araştırma sonucunda ağaç kültünün geleneksel, antik sistematiğine koşut olarak harnubun Türk kültürü içinde yüzyıllar boyunca çeşitli işlevlerle önemli bir sevgi ve kutsallık kaynağı olarak benimsendiği, inançlardan, geleneğe, sağaltımdan halk edebiyatına kadar çok geniş bir çerçevede geçmişi güncele bağlayan bir kültürün odağında bulunduğu kanıtlanmıştır.

Because the plants as natural beings have important functions such as nutrition and treatment, they are attributed holiness all over the world. Songs, hymns and poems are created for them. They are tabooed and taken to the centre of worship, beliefs, rituals and ceremonies. The tree is one of the natural beings in this context. The dedication of holiness to the tree, which began in the early ages, is seen in almost every part of the world. Belief systems and living conditions stemming from Central Asia within the Turkish culture have carried the holiness of the tree from the mystical universe to the epic works and to the practices of the daily life in the wide geographies in which culture has spread. The carob tree, which is proved to have a history of thousands of years in the countries of the Mediterranean region, has also gained a sacred value in that geography, which has been the source of a wide range of religions. It is interesting to see that Jewish, Christian and Muslim peoples attribute the same sacred value to the carob tree in the Mediterranean region. In particular, narratives related to John the Baptist (St. John) are more striking in this common belief. In the reflections of this common belief in Cyprus since the 16th century, new colours and textures of the locality have emerged in parallel with those in Anatolia. In this research, Descriptive-Case Study Research Design was used. In this research, De- scriptive-Case Study Research Method was used. Data were collected by means of interview techniques, and then they were examined and interpreted. In addition to the written sources, the data were collected from the local people especially from those living in rural areas, which made this study original and updated. The uni- versal features of global products and especially their effects on the local culture are outlined on the basis their resemblance rates; and the ethno-botanical, folkloric and industrial dimensions of the carob in the Turkish cul- ture in Anatolia and Northern Cyprus are stated with examples.As a result of the study, it is proved that for centuries the carob, which exists in folk literature, in beliefs, in traditions, has always been an important source of love and sacredness and the source of culture that connects the past to the present.

PDF

___

Aksoy, Ömer Asım. Atasözleri ve Deyimler. Türk Dil Kurumu Yayını 238. 1965.
Aylanç, Mihrican. Kıbrıs Türk Romanı Eserler Sözlüğü. Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi yayını. No: 8. 2017.
Başağaoğlu, İbrahim. “İlk Çocuk Hekimlerimizden Dr. Ali Şükrü Şavlı'nın Süt Çocukları İshallerinin Tedavi- sinde Keçiboynuzunun (Harnup) Kullanması”. Türkiye Klinikleri. 25/3.s.103-107. 2017.
Coit, J. Eliot. “Carob or St. John’s Bread”. Economi Botany. Volume 5, Issue 1, pp 82–96. January, 1951.
Direktör, Şevket. Kıbrıs Türk Mutfağı. Galeri Kültür Yayınları. 2. Baskı.1984.
Ege Bostancı, Göknur - Pelin Önder Erol. ”The Resurgence of Herbal Culture Turkish Society: An Analysis on the Social Phenomenon of ‘Aktars’. Milli Folklor, Yıl 24, Sayı 95.315-332. 2012.
Ergun, Pervin. Türk Kültüründe Ağaç Kültü.Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. Ankara: 2004.
Erten, Öcal. “Üzüm ve Harnup Ürünleri”. Halkbilimi dergisi. Sayı 3. 27-30. Ekim 1987.
Fedai, Harid. “Çay Niyetine”. Çay Sempozyumu 08-09 Kasım 2001. İstanbul. (Bildiri metni: Harid Fedai. Bild- iriler II). İstanbul: Eren Yayıncılık. 2003.
Fidaner, Caner. “Söğüt Köyünün Harnup Ağacı”. Radikal gazetesi Radikal-İki eki. 2 Eylül 2010.
Folkard, Richard. Plant Lore, Legends, and Lyrics Embracing the Myths, Traditions, Superstitions, and Folk- Lore of the Plant. London: 1884 - Release Date: January 9, 2014.
Gökçeoğlu, Mustafa. Kıbrıs Türk Halkbilimi/ Bilmece- Bulmaca- Yanıltmaca- Lügaz- Muamma- Bil- mecelerimiz. 2. Baskı. Yay Ajans Ltd. Lefkoşa. 2007.
____. Masal Ağacı-1-. Girne Belediyesi Yayınları, Lefkoşa: Mavi Basın Yayın. 2000.
____. Kıbrıs Türk Halkbilimi Masal Coğrafyamız II-Toplu Masallar II (Ay Oğlum Ayan Oğlum). Lefkoşa: Gökçeoğlu Yayınları. 2005.
Gümüşatam, Gürkan. Yapı ve Anlam Açısından Kıbrıs Türk Ağzındaki Deyimler. DAÜ Lisansüstü Eğitim- Öğretim ve Araştırma Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazimağusa. 2006.
Jones, Kenneth M. and Diane Veale Jones. The Loaf That Became a Legend: A History of Saint John's Bread. St. Cloud, Minn: North Star Press of St. Cloud, 1997.
Lewin, R. Modern İnsanın Kökeni. (Çeviri: Nazım Özüaydın) İstanbul. TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, 2000.
İnan, Abdülkadir. Makaleler ve İncelemeler, C I, Ankara. 1998.
Kabak, Turgay .”Nevşehir - Derinkuyu İlçesi’nde Doğum ile İlgili İnanış ve Uygulamalar”. 1. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri. 51-72. 2012.
Karkacıer, Mustafa - Nevzat Artık. “Keçiboynuzunun (Ceratoniasiliqua L.) Fiziksel Özellikleri, Kimyasal Bi- leşimi ve Ekstraksiyon Koşulları”. Gıda dergisi. Cit 20, sayı 3:131-136.1995.
Karadağ, Metin. Türk Halk Edebiyatı Anlatı Türleri. Ankara: Ürün Yayınları, 2004.
Kasımoğlu, Seval. Binbir Gece Masallarında Kahraman İzleği. Şehriyar’ın Farkındalık Yolculuğu. Ürün Ya- yınları, e-kültür dizisi:1. Ankara: 2017.
Koç, Adem. “The Cultural Contunity of Cosmogony in Healing Lore”. Milli Folklor 14 (109): Mart 2016: 173- 186.
Korkmaz, Zeynep. “Eski Türklerdeki Ağaç Kültünün İslami Devirlerdeki Devamı”. Belleten 2003/1. 2016.
Mingana, Alphonse.”Vaftizci Yahyanın Yeni Bir Hayat Hikâyesi”. Dini Araştırmalar. Ocak-Haziran, Cilt: 19, sayı: 48, ss. 235-258. 2016.
Murad, Najdat Yashar Murad. Irak Türkmenlerinin Halk İnançları ve Bu İnançlar Etrafında Oluşan Halk Ede- biyatı Unsurlarının İncelenmesi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış doktora tezi (Yö- neten Prof.Dr. Pakize Aytaç). Ankara: 2009.
Nazlı, Atiye. “Bir Akdeniz Bitkisi Olan Harnupun Halk Hekimliği Açısından Değerlendirilmesi”. UKÜ Kıbrıs Türk Kültür ve Edebiyatı Sempozyumu Bildiriler Kitabı. 273-283. 2014.
Oğuz, M. Öcal vd. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde 2008 Yılında Yaşayan İmgesel Yemekler, Ankara: Gazi Üniversitesi THBMER Yayını. 2009.
Özkaya, M. T. - R. Tunalıoğlu. “Keçiboynuzu”, T.E.A.E. Bakış, Sayı: 3, Nüsha: 5, Haziran, Ankara: 2003.
Özkan, İbrahim. Bulgaristan Türkleri Üzerinde Bir Araştırma. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ba- sılmamış Yüksek Lisans tezi. (Danışman: Prof.Dr. Metin Ekici). İzmir: 2008
Özkan, Şeyda. Anadolu Türk Folklorunda Bitki Adlarının Veriliş Hikâyeleri Üzerine Bir İnceleme. Selçuk Üni- versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. (Danışman: Prof. Dr. Ali Berat Alp- tekin). Konya: 2012.
Özkayalar, Nezire, Nez’in Mutfağından Kıbrıs’ın Damak Tadı, Gazimağusa: 2009.
Saad, Bashir - Omar Said. Greco-Arab and Islamic Herbal Medicine. 123-149. 2011.
Sever, Mustafa. “Türk Halk İnançlarında ve Halk Hekimliği Uygulamalarında Meyve”. TÜBAR-XVI, Güz, 95- 109. 2004.
Solmaz, Mustafa. “Albert Camus’nün Düğün Yapıtında Zaman ve Uzam”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bi- limler Enstitüsü Dergisi. Sayı: 20 Bahar: 53-54. 2011
Taşlıgil, Nuran. “Keçiboynuzunun (Ceratoniasiliqua L) Coğrafi yayılışı ve Ekonomik Özellikleri”. ODTÜ Sos- yal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi Cilt: 2 Sayı: 3: 252-266. Haziran 2011.
Vickery R. Plants, death and mourning. Plant-Lore Studies. Edited by: Vickery R. University College London, London, 180-201. 1984.
Vilensky, Zev. Legends of Galilee, Jordan and Sinai- The Gave of Shimon Bar Yohai - Jewish Publications of America. 1978.
Varol, Hasan. Harnuplar, Pürenler Arılar. Kendi yayını. yy. 2015. Yapıcıoğlu, İbrahim. Kuzey Kıbrıs Ağaç ve Ağaççıkları. İzmir: Ege Üniversitesi Matbaası. 2004.
Yorgancıoğlu, Oğuz M. Kıbrıs Türk Folkloru. 44-45. yy. 2000.
_____. Kıbrıs Türk Folklorundan Derlemeler, Mâniler. Gazimağusa: Temel Basımevi. 2003.
Anonim. “Ceratonia Siliqua /Carob”. https://www.herbco.com. (Erişim Tariihi: 03.04.2018).
Anonim. “Carob. Definitions / Etymology / Usage / Related words". (Erişim Tarihi: 28.12.2017)
Anonim. “Carob”. http://www.finedictionary. com. (Erişim Tarihi: 18.02.2018).
Anonim. "Myth of the origin of the Mochica Indian and the carob tree”. https://www.lifepersona.com.(Erişim Tarihi 14.01.2018)
Anonim: “Carob”. finedictionary.com. (Erişim Tarihi: 22.02. 2018).
Ramírez Marco Bartolomé. “Ingredient Reconstituted from Dry Fruit and/or Carob”. https://pa- tentscope.wipo.int/search/en/detail.jsf?docId=WO2012001201&recNum=167&do- cAn=ES2011070469&queryString=(((a01j*%2520OR%2520a23*)%2520OR%2520a21*))&maxRec=35 991. (Erişim Tarihi: (21.02.2018).
Schram, Peninnah. ”Honi and the Carob Tree”. A Talmud Tale. http://spiritoftrees.org/honi-and-the-carob-tree. (Erişim Tarihi: 08.04.2018).