KAZAK HALK HEKİMLİĞİNDE ANİMİSTİK İNANCA DAYALI BENZERİ BENZER İLE SAĞALTMA PRATİĞİ

Bu çalışmada, Kazakistan’ın Batı ve Güney bölgelerinde alan araştırmasıyla gerçekleştirilen büyüseldinsel nitelikteki tedavi yöntemlerinin genel bir değerlendirilmesi yapılmıştır. Kazak halk hekimliğinde geçmişten günümüze dek gelen animistik inanca dayalı benzeri benzer sağaltma pratiği uygulamaları örneklerle açıklanmıştır. İlkel toplum insanlarının, sağlığını koruması ya da yakalandığı hastalık türlerinden kurtulması için icat ettikleri her tür tedavi pratiği, günümüzde dinen ya da bilimsel olarak onaylanmasa bile, halk hekimliğinin modern tıbbın ortaya çıkışında atılan ilk(el) temeller olduğu bir gerçektir. Bu doğrultuda insanoğlunun yaradılışından günümüze sayısız tedavi yöntemi icat edilmiş ve geliştirilmiştir. Bu tedavi yöntemlerinin kimileri, günümüz şartları ve inanç sistemleri gereği din ve büyü alanına giren uygulamalar, günümüzde mantıksız veya çağ dışı algılanıyor olsa bile o dönemin şartları ve inanç sistemleri gereği “soruna çözüm” niteliğinde değer görmüş ve etkili olmuştur. Halk hekimliği de geçmişten günümüze dek insanoğlunun çaresiz olduğu zamanlarda sıklıkla doğaüstü güçlere başvurmuştur. Bu tedavi pratiklerinin birçoğu günümüz teknoloji çağında bile işlevselliği ve canlılığını halen korumakta ve uygulanmaktadır. Bu tür pratiklerin hasta üzerinde herhangi bir etki yaratması, tedaviyi uygulayan kimsenin yalnızca ne denli mahir ve bilgili biri olduğuna değil, tedavi olan kimsenin bilinçaltı inanç sistemine de bağlıdır. Geleneksel halk hekimliği alanında kültürden kültüre, nesilden nesle farklılıklar mevcut olsa bile, tedavilerin büyü ve din temelinde olduğunu vurgulamak gerekir. Bu çalışmada, Kazak halk kültürünün köklü bir parçası olan halk sağaltmacılığının dinselbüyüsel tedaviler kategorisi altında ele alınan animistik inanca dayalı benzeri benzer ile sağaltma pratiği değerlendirilmiştir. Kaynağı ilkel toplumlara dayanan benzeri benzer ile sağaltma pratiği, benzer iki şeyin arasında sıkı bir bağlantı olacağı inancından ortaya çıkmış olan bir sağaltma pratiğidir. Bir hastalığı hastalığın adını taşıyan başka bir maddeyle ya da hastalık adının içeriğini anımsatan, yansıtan bir prosedürle iyileştirdiğine, şifa bulunduğuna inanılmıştır. Anadolu’nun da bazı bölgelerinde rastlanan ve modern tıpta yeterince rağbet görmeyen “homeopati” (similia similibus currente) denilen tedavi yönteminin temeli kabul edilen benzeri benzer ile sağaltma pratiğinin daha iyi idrak edilmesi için; söz konusu pratiğin ortaya çıkışı, uygulanış nedeni, tatbiki esnasında birlikte uygulanan diğer sağaltma pratik türleriyle ilişkisi ve tanımlarına da yer verilmiştir. Bu çalışmada tarihin derinliklerinden günümüze kadar halk arasında uygulanmakta olan halk hekimliğinde irrasyonel veya büyüsel-dinsel niteliği taşıyan yöntemler ve tedavi uygulamaları söz konusudur. Alan araştırması çalışmasında tarafımızca çekilmiş olan fotoğraflar, sağaltma pratiklerini belirginleştirmesi amacıyla çalışmaya eklenmiştir. Halk arasında uygulanan benzeri benzer tedavi yönteminin yazılı kaynaklarda çeşitli örnekleri dahil alan araştırmasından örnekleri de söz edilmiştir. Makale, konuyla ilgili kavramların açıklamasından yola çıkarak; konuyla ilgili bazı tedavi yöntemlerine değinerek din ve büyü alanına giren benzeri benzerle iyileştirme pratiklerinin genel bir analizi yapılmaktadır.

Practices to Heal a Disease with Something Similar to It Based on Animistic Beliefs in Kazakh Traditional Medicine

In this study, a general evaluation of magical-religious treatment methods performed in the Western and Southern regions of Kazakhstan through field research has been made. Similar healing practices based on animistic belief from past to present in Kazakh folk medicine are explained with examples. Even though every kind of treatment practice invented by primitive people to protect their health or get rid of the diseases they caught is not approved religiously or scientifically, it is a fact that folk medicine was the first (prifoundations laid in the emergence of modern medicine. In this direction, countless treatment methods have been invented and developed since the creation of mankind. Some of these treatment methods were valued as a "solution to the problem" due to the conditions and belief systems of that period, even if the practices that fall into the field of religion and magic due to today's conditions and belief systems are perceived as illogical or outdated today. Folk medicine has also frequently resorted to supernatural powers from past to present, when human beings are desperate. Many of these treatment practices still maintain their functionality and vitality even in today's technology age. The effect of such practices on the patient depends not only on how skilled and knowledgeable the person administering the treatment is, but also on the subconscious belief system of the person being treated. In the field of traditional folk medicine, it should be emphasized that even if there are differences from culture to culture and from generation to generation, treatment is based on magic and religion. In this study, the practice of healing a disease or disorder with something similar to it, which is considered as irrational by some researchers- based on the animistic belief, which is considered under the category of religious-magical treatments, of folk healing, which is a deep-rooted part of Kazakh folk culture, was evaluated. The practice of healing with similar, based on primitive societies, is a healing practice that emerged from the belief that there would be a tight connection between two similar things. It was believed that a disease was cured by another substance bearing the name of the disease or by a procedure that reflects the content of the disease name. In order to better understand the healing practice with similar methods which are accepted as the basis of the treatment method called "homeopathy" (similia similibus currente), which is also found in some regions of Anatolia and is not popular enough in modern medicine; the emergence of the practice in question, the reason for its application, its relationship with other types of healing practices applied together during its application and its definitions are also included. These issues have been added to the study in order to contribute to the clarification of the healing practices of the photographs taken by us in the field research study. In written sources, examples of similar treatment methods applied in public are also mentioned, including various examples from field research. In this study, irrational or magical-religious methods and treatment practices in folk medicine, which have been applied among the people from the depths of history to the present, are discussed. The article is based on the explanation of the concepts related to the subject; by referring to some treatment methods on the subject, a general analysis of similar healing practices in the field of religion and magic is made.itive)

___

  • Abilkasımov, Bolatjan. Telqoñır. Almatı: Atamura Basımevi, 1993.
  • Aldaşev, Ahmet ve Älimhanov, Juldızbek. Qazaqtıñ Halıq Meditsinasınıñ Qupiyası. Almatı: Kazakistan Basımevi, 1992.
  • Anatilde, İdoyaga Molina. “The Evil Eye as a Folk Disease and its Argentine and İbero-American Historical Eğplanatory Frame”. Western Folklore C. 75, S. 1, (2016): 5-32
  • Ashirkhanova, Karlygash. Kazakistan’da Halk Hekimliği. Yayımlanmamış doktora tezi. Niğde: Ömer Halisdemir Üniversitesi, 2019.
  • Bahlul, Abdulla. Azerbaycanskiy obryadovıy folklor i ego poetika. Baku: yy, 1990.
  • Boratav, Pertev Naili. 100 Soruda Türk Folkloru. Ankara: BilgeSu, 2013.
  • Çobanoğlu, Özkul (2018). “Kazak Halk Kültüründe “Kam”dan “Baksı” ve “Emçi”ye Dönüşümler”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 6 (15), 1-9.
  • Divayev, Äbübekir. Tartuw. Almatı: Jazuwşı Bassımevi, 1992.
  • Frazer, James G. (1992). Altın Dal Dinin ve Folklorun Kökenleri II. (Çev. Mehmet H. Doğan). İstanbul: Payel Yayınevi. https://www.facebook.com/profile.php?id=100001253564224. Jubathan, Nurlıbek. “İttiyme”. (27 Mayıs 2020). 09 Haziran 2020.
  • Kalşabayeva, Bibiziya. Orta Aziya Halıqtarınıñ Tarihi men Etnografyası. Almatı: Kazak Üniversitesi Matbaası, 2017.
  • Kanapiyaulı, Mahmut. Qazaqtıñ Halıq Emi. Almatı: Öner Basımevi, 1995.
  • Kaskabasov, Seyit. Qazaqtiñ Etnografiyalık Kategoryalar, Uğımdar men Ataularınıñ Dästurli Juyesi. Ensiklopedi. Almatı: DPS Basımevi, 2012. C 2
  • Köse, Nerin. “Kazakların Halk Hekimliğiyle İlgili Bazı Pratikler Hakkında”. Türk Kültürü. Kış-Bahar 475- 476, (2002): 677-686.
  • Omarbekov, Talas. Ortalıq Aziya Köşpelileri Örkeniyetiniñ Tarihi-2. Almatı: Kazak Üniversitesi Matbaası, 2015.
  • Orazakov, Estöre. Qazaq Halıq Meditsinası. Almatı: Ğılım Basımevi, 1989.
  • Saduakas, Esimbay. Tağılımğa Tağzım. Almatı: Däwir Basımevi, 2014.
  • Şulembayev, Qatırşat. Tawıpşildik Degen Ne?. Almatı: Qazaqstan Basımevi. 1978.
  • Tohtabay, Ahmet ve Seyitkulova, Janna. Tört Tüliktiñ Qasiyeti. Almatı: Ğılım Basımevi, 2005.
  • Vasilyev, Aleksandr. Narodnıye sposobıy Vraçevaniya u Kirgiz Turgayskoy Oblasti. Turgay: Oblastnaya Yayınevi, 1902.