KARAPAPAK-TEREKEME TÜRKLERİNDE HIDIRELLEZ GELENEĞİ

ÖZ Toplumsal dinamikleri sağlayan festivaller; hemen her toplumda görülen, çeşitli ritüeller ışı- ğında coşkulu ya da kutsi yapıda, belirli bir gün veya zamanda kutlanan geleneksel uygulamalardır. Türklerde en yaygın kutlanan festivallerden biri olan Hıdırellez, baharın gelişini, başka bir ifade ile yeni yılı kutlama amacını taşır. Hızır ve İlyas adındaki kutsi nitelikler taşıyan iki kardeşin, evlere gelerek bolluk ve bereket getireceğine inanılan bu geleneğe, Türk dünyasının birçok yerinde rastla- mak mümkündür. İslamiyet’ten önce de varlığını sürdüren bu gelenek, İslamiyet ile birlikte bazı de- ğişikliklere uğrayarak günümüze kadar ulaşmıştır. Hıdırellez geleneğinin yaygın şekilde kutlandığı Türk boylarından biri de Kafkasya asıllı Karapapak-Terekeme Türkleridir. Türkiye’de genel olarak 5-6 Mayıs’ta kutlanan bu gelenek, Karapapak-Terekeme Türklerinde ocak ayının sonu ile şubat ayının başında kutlanmaktadır. Bu durum Karapapak Türklerinin yaşadığı coğrafyadan kaynaklanmaktadır. Genel itibari ile Şii Azerbaycan coğrafyasına yakın bölgelerde yaşayan Karapapak-Terekeme Türkleri, Sünni bir Türk boyu olmasına rağmen Hıdırellez’i şubat ayında kutlamaktadır. Bu durum ise Kara- papak Türklerinin Şii Azerbaycan Türklerinden etkilenmişliklerini göstermektedir. Bununla birlikte Karapapak Türklerinde Hıdırellez’in bir bahar bayramı olmadığı, kutsi nitelikler taşıyan bir bayram olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca Hıdırellez geleneğinin Karapapak Türklerinde ocak ayının sonu ile şubat ayının başında kutlanmasının bir diğer nedeni, Karapapak Türklerinin yaşadığı bölgelerdeki sert iklim şartlarıdır. Anahtar Kelimeler

The Tradition of Hıdırellez in Karapapak-Terekeme Turks

Festivals providing social dynamics are traditional practices celebrated on a specific day or time, in light of the various rituals enthusiastic or sacred structure, seen in almost every society. Hıdırellez, one of the most widely celebrated festivals by Turks, is intended to celebrate the arrival of spring, in other words, the new year. It possible to come across this tradition which was believed to bring abun- dance and prosperity to the houses where two brothers named Hızır and İlyas having sacred qualities came, in many parts of the Turkish world. This tradition also existed before Islam has reached the present day undergoing some changes with Islam. One of the Turkish tribes celebrating widely Hı- dırellez is Karapapak-Terekeme Turks of Caucasus origin. This tradition is generally celebrated in May 5-6 in Turkey, is celebrated by Karapapak-Terekeme Turks at the beginning of February from the end of January. This situation stems from the regions where Karapapak Turks live. In general, Karapapak-Terekeme Turks who live in areas close to the geography of Shiite Azerbaijan, celebrate in February Hıdırellez, although they are a Sunni Turkish tribe. This situation shows that Karapapak Turks affected by Shiite Azerbaycan Turks. Besides it has been identified that Hıdırellez is not a spring festival celebrated by Karapapak-Terekeme Turks and that is a feast which has sacred qualities. Also, the reason of celebrating the tradition Hıdırellez at the beginning of February from the end of January in Karapapak-Terekeme Turks, Karapapak Turks lived in the region harsh climatic conditions.

___

  • KAYNAKLAR Ahundov, Ehliman (1978) Azerbaycan Halk Yazı- nı Örnekleri, Çev.: Semih Tezcan, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara. Aslan, Erdinç ve Aslan, Erkan (2013) “Karapa- pak-Terekeme Türklerinde Aşık Kemiği Oyunları” Hacettepe Üniversitesi 4. Ulusla- rarası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu, Dilleri ve Kültürleri Yok Olmaya Maruz Türk Toplulukları Bildiri Kitabı, 23-26 Mayıs 2012 Ankara, s. 101-105. Aslan, Erkan (2011) “Karapapak-Terekeme Türklerinden Halk Edebiyatı ve Halk Bilimi Örnekleri”, Erciyes Dergisi, Sayı: 402, s. 25- 26. Kayseri. Çay, Abdulhalûk (1997) Hıdırellez “Kültür ve Ba- har Bayramı”, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. Eliade, Mircea (1993) Mitlerin Özelikleri, Çev.: Sema Rifat, Simavi Yayınları, İstanbul. Kırzıoğlu, M. Fahrettin (1972), “Dede Korkut Oğuznameleri Işığında” Karapapaklar, Atatürk Üniversitesi Basımevi, Erzurum. Oğuz, M. Öcal-Kasımoğlu, Seval (2005) Türkiye’de 2005 Yılında Yaşayan Geleneksel Kutlamalar, Gazi Üniversitesi THBMER Ya- yınlar, Ankara. Kaynak Şahıslar - 1. Kaytan Aslan; 1950 d. Kars/Selim. Okuma- yazması yok. Ev hanımı. Verdiği bilgileri annesinden öğrenmiş. Derleme t. Ağustos 2013. 2. Musa Aslan; 1946 d. Kars/Selim. Lise mezu- nu. Emekli. Verdiği bilgileri çevreden öğren- miş. Derleme t. Ocak 2014 3. Afiyet Aydın; 1939 d. Kars/Selim. Okur-ya- zar. Ev hanımı. Verdiği bilgileri çevreden öğrenmiş. Derleme t. Temmuz 2012. 4. Neziha Şentürk; 1943 d. Kars/Selim. Oku- ma-yazması yok. Ev hanımı. Verdiği bilgileri çevreden öğrenmiş. Derleme t. Şubat 2010.