BOSTON DESTANI’NIN ARKETİPSEL TAHLİLİ

Destan, kolektif bilinç dışının yansıması olarak hayat bulan anlatı türlerinden biridir. Çok boyutlu yapısıyla kültürün bütün katmanlarına ilham veren edebî bir varoluş biçimidir. Sahip olduğu sembolik ögeler vasıtasıyla gerçek ve hayal düzleminde sentezlenen pek çok düşünceye katkı sunar. Bu bağlamda Kırgız Türklerine ait olan Boston Destanı da psikolojik/sembolik yapısıyla imgesel bakımdan bilince sirayet edebilecek bir güç taşımaktadır. Boston Destanı, kadim bilgeliği yansıtan oldukça önemli arketipsel-sembolik veriler ihtiva etmektedir. Boston adlı sembolik kahramanın kendiliğe ulaşma serüveninin psikomitolojik bir evren içerisinde anlam bulduğu destanda, varlığa/insana ait kozmik düşüncelerin de yer aldığı görülür. Bu düşünceler, erginleşme sürecine yön veren arketipler ile birlikte ruhsal bakımdan yeni bir dünya tasarımına imkân vermektedir. Kahramanın erginleşme yolculuğu monomitin çekirdeği olarak anılan ve Joseph Campbell tarafından sistemli hâle getirilen “ayrılma-erginleşme-dönüş” aşamaları ile uyumludur. Destanda kahramanın olağanüstü doğumunda Türk kültüründe oldukça önemli bir yere sahip olan Umay Ana belirir. Ad koyma merasiminde ise Hızır, ruh/beden tasavvurunu açığa çıkaran bir fonksiyona sahiptir. Bu varlıkların görünümü, destanın mitolojik/sembolik yapısına önemli bir değer katmaktadır. Boston’un birçok destan kahramanın gelişiminde olduğu gibi, kahramanlık mitosunun yapısına uygun olarak olağanüstü bir şekilde doğup büyüdüğü görülür. Ad aldıktan iki gün sonra konuşmaya başlar, üçüncü gün yürür. Bir müddet sonra yetişkin insan seviyesine gelir. Bu durumun tanrısal kuta açık bir gönderme yaptığını söylemek mümkündür. Destanın henüz başında, ham bir varoluş biçimi ile temsil edilen kahraman, maceraya çağrının gereğine uygun olarak sembolik bir serüvene doğru yol alır. Ayrılma aşamasında Karaboz At adıyla anılan ve yüce bireyin güçlü bir yansıması olan atı elde edip sembolik eşiği geçer. Serüvenin en zorlu yönlerinin temsilcisi olan erginleşme aşamasındaki sınama sahneleri içerisinde, kahramanın ikiz kız kardeşi Karaçaç hileci bir figür olarak belirir. O, kendi çıkarları için kardeşini ve milletini yok oluşa sürükleyen olumsuz bir figürdür. Kahraman, ikiz kız kardeşinin baskılayıcı etkisine rağmen erginleşme yolculuğunu sürdürür. Boston, ruhsal gelişim sürecinde bilincinin tamlığa erişmesine destek verecek olan kadınlarla evlenir. Sonunda atının da yardımıyla, karanlığın bütün tezahürleri ile mücadele ettikten sonra erginleşme sınavını kazanır. Zıtlık/bütünlük düşüncesinden ilham alan yaşam sınavında kendiliğe ulaşır. Ayrıca mitik varoluş unsurlarının en saf hâlini temsil eden abıhayatı elde edip sonsuz bilince kavuşur. Geri döndüğünde kardeşini hak ettiği biçimde cezalandırır. Yok oluşun kıyısında bulunan milletine dirlik getirerek hanlara has kutlu görünüşüyle gelecek kuşaklara erdemli bir miras bırakır. Bütün bu sahneler içerisinde yer alan ögeler sembolik bakımdan oldukça değerlidir. Bu ögelerin çözümlenmesi, bazı evrensel değerlerin daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır. Bu düşünce doğrultusunda, makalede Boston Destanı, sembolik-mitolojik bakış açısı ile arketipsel çözümleme yöntemi bağlamında tahlil edilmiştir.

Archetypical Analysis of Boston Epic

The epic is one of the narrative genres that comes to life as a reflection of the collective unconscious. It is a literary form of existence that inspires all layers of culture with its multi-dimensional structure. It contributes to many thoughts synthesized on the real and imaginary plane through its symbolic elements. In this context, Boston Epic, which belongs to the Kyrgyz Turks, has a power that can spread to the consciousness in terms of imagination with its psychological / symbolic structure. The Boston Epic contains very important archetypalsymbolic data reflecting ancient wisdom. It is seen that cosmic thoughts belonging to being / human are also included in the epic, where the adventure of the symbolic hero named Boston finds meaning in a psycho-mythological universe. These thoughts, together with the archetypes that direct the maturation process, allow for a spiritually new world design. The hero’s journey to maturity is in line with the stages of separation-maturationreturn, referred to as the core of the monomite and systematized by Joseph Campbell. In the epic, Umay Ana, who has a very important place in Turkish culture, appears in the extraordinary birth of the hero. During the naming ceremony, Hızır has a function that reveals the imagination of soul / body. The appearance of these beings adds an important value to the mythological / symbolic structure of the epic. Boston appears to be born and raised in an extraordinary manner, in accordance with the nature of the heroic myth, as in the development of many epic heroes. He starts talking two days after he gets his name and walks on the third day. After a while, he becomes an adult human. It is possible to say that this situation makes a clear reference to the divine sacred. At the very beginning of the epic, the hero, who is represented with a crude form of existence, takes a symbolic adventure in accordance with the call to adventure. During the separation phase, he obtains the horse called Karaboz At and is a powerful reflection of the supreme individual and crosses the symbolic threshold. The hero’s twin sister, Karaçaç, appears as a trickster figure in the test scenes that represent the most challenging aspects of the adventure. She is a negative figure that drags her brother and nation to annihilation for her own interests. The hero continues his journey to maturity despite the suppressive influence of his twin sister. Boston marries women who will support the fullness of consciousness in the process of spiritual development. Finally, with the help of his horse, he wins the maturity test after struggling with all the manifestations of darkness. Inspired by the contrast / completeness thought, he reaches the self in the test of life. In addition, he attains eternal consciousness by obtaining abıhayat (the fountain of youth) that represents the purest form of mythical elements of existence. When he returns, he punishes his sister as she deserves. He brings vitality to his nation on the verge of extinction and leaves a virtuous legacy to future generations with its blessed appearance unique to khans. The elements included in all these scenes are symbolically very valuable. Analyzing these elements will provide a better understanding of some universal values. In line with this thought, in this article, the Boston Epic has been analyzed in the context of the symbolic-mythological perspective and the archetypal analysis method.

___

  • Bayat, Fuzuli. Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2006.
  • Bayat, Fuzuli. Türk Mitolojik Sistemi 2. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2012.
  • Campbell, Joseph. Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. (çev. Sabri Gürses). İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2010.
  • Çetindağ Süme, Gülda. “Köroğlu Destanı’nda Mezar Motifinin Sembolik Değerleri”, The Journal of Social Science, 42 (Ekim 2019): 216-228.
  • Çoruhlu, Yaşar. Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2011.
  • Duymaz, Ali. “Türk Folklorunda Dış Ruh Tasarımı”, Bilig, 45 (2008): 1-22.
  • Eliade, Mircea. Dinler Tarihi İnançlar ve İbadetlerin Morfolojisi. (çev. Mustafa Ünal). Konya: Serhat Kitabevi, 2005.
  • Eliade, Mircea. Doğuş ve Yeniden Doğuş. (çev. Fuat Aydın). İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2015.
  • Ergin, Muharrem. Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 2011.
  • Ersoy, Necmettin. Semboller ve Yorumları. İstanbul: Zafer Matbaası, 2000.
  • Fordham, Frieda. Jung Psikolojisinin Ana Hatları. (çev. Aslan Yalçıner). İstanbul: Say Yayınları, 2011.
  • Gökeri, A. İpek. Arketiplere Dayanan Yeni Bir İnceleme Yönteminin Tanıtılarak İngiliz ve Türk Edebiyatında Bazı Romans ve Epik Niteliğinde Yapıtlara Uygulanması. (Ankara Üniversitesi DTCF Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara: 1979.
  • İçel, Hatice. Türk Folklorunda Sandık. Konya: Kömen Yayınları, 2017.
  • İnan, Abdulkadir (2006). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2006.
  • Jung, Carl Gustav. Analitik Psikoloji. (çev. Ender Gürol). İstanbul: Payel Yayınları, 2006.
  • Jung, Carl Gustav. Dört Arketip. (çev. Zehra Aksu Yılmazer). İstanbul: Metis Yayınları, 2009.
  • Jung, Carl Gustav. Maskülen, Erilliğin Farklı Yüzleri. (çev. Didem Gamze Erdinç). İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2015.
  • Özcan, Tarık. “Oğuz Kağan Destanının Kahramanlık Mitosu Bakımından Çözümlenmesi”, Millî Folklor, 57 (Bahar 2003): 76-81.
  • Özdemir, Serdar Deniz. Türk Halk Anlatılarında Dev Motifi. (Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), Elazığ: 2019.
  • Pala, İskender. Dört Güzeller Toprak, Su, Hava, Ateş. İstanbul: Kapı Yayınları, 2010.
  • Sagalayev, Andrey Markoviç. Ural-Altay Mitolojisinde Arketipler ve Semboller. (çev. Ali Toroman). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2017.
  • Saltık, Mehmet. Kuş Dili Kılavuzu, Simyanın Ayak İzleri. İstanbul: Hermes Yayınları, 2005.
  • Saydam, Bilgin M. Deli Dumrul’un Bilinci, Türk-İslam Ruhu Üzerine Bir Kültür Psikolojisi Denemesi. İstanbul: Metis Yayınları, 2011.
  • Schimmel, Annemarie. Sayıların Gizemi. (çev. Mustafa Küpüşoğlu). İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2011.
  • Şimşek, Esma. “Kültürümüzde Yol ve Bu Bağlamda; ‘Uzun İnce Bir Yoldayım’ Adlı Şiirin Sembolik Çözümlemesi”, AKRA, 13 (2017): 55-69.
  • Von Franz, Marie-Louise. The Interpretation of Fairy Tales. Boston, MA, USA: Shambala Publications, 1996.
  • Yıldız, Naciye. Kırgız Destanları 7 Boston (haz. Akmataliyev vd.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009.
Milli Folklor Dergisi-Cover
  • ISSN: 1300-3984
  • Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
  • Başlangıç: 1989
  • Yayıncı: Geleneksel Yayıncılık Eğitim San. Tic. Ltd. Şti.