BATILI SEYYAHLARIN GÖZÜNDEN İSTANBUL VE CEZAYİR’DE KAHVE VE KAHVEHANE KÜLTÜRÜ ( 17. YY- 19. YY)

Anavatanı Afrika Boynuzu ülkelerinden Etiyopya olan kahvenin, 16. yüzyılda Yemen›den İstanbul›a getirilmesiyle birlikte tüketimi hızla yayılarak bir Osmanlı toplumsal geleneği hâline dönüşmüştür. Söz konusu gelenek, İstanbul’u ve 1830’a kadar Osmanlı idaresi altında yaşamış Cezayir’i diplomatik, dinî, askerî, ticarî, edebî ve ilmî gibi çeşitli nedenlerle ziyaret eden Batılı seyyahların en çok ilgisini çeken unsurlardan biri olmuştur. Öyle ki, İstanbul ve Cezayir’e ilişkin genellikle Fransızca ve İngilizce dillerinde kaleme alınmış seyahatnamelerde “kahve ve kahvehane” kültüründen bahsetmeyen esere nadiren rastlanmaktadır. Kahvenin, 17.yüzyıl sonlarında Osmanlı Devleti sınırlarını aşarak, Avrupa ülkeleri ile tanışmasıyla kahve içme alışkanlığı kelimenin tam anlamıyla Doğu ile Batı halkları arasında paylaşılan ortak kültürel bir miras olma özelliğine erişmiştir. Bu nedenle, 17. yüzyıldan 20.yüzyıl başlarına kadar yayınlanmış İstanbul ve Cezayir ile ilgili seyahat anılarının değişmez imgelerini kahve ve kahvehanelere ilişkin ayrıntılı olmakla beraber genellikle şarkiyatçı bakış açısıyla resmedilmiş basmakalıp tasvirler oluşturmaktadır. Çalışmamızda, 1560-1910 yılları arasında Fransız, İngiliz, İtalyan, Alman ve Norveçli seyyahlar tarafından kaleme alınmış ancak Türkçe’ye çok azı çevrilmiş olan ve günümüz gezi rehberlerinin de atası sayılabilecek üslupta yazılmış seyahatnamelerde, yazarların İstanbul ve Cezayir’i oluşturan her çeşit toplumsal sınıfın vazgeçilmez ortak alışkanlığı olan kahve ve kahvehane geleneğine ilişkin tasvir ve bakış açıları örneklerle incelenmektedir.

The Coffee and Coffee Shop Culture in Istanbul and Algiers As Seen by European Travellers (17th -20th Centuries)

The coffee whose birthplace is Ethiopia, which is one of the oldest countries on the African continent, was imported from Yemen in Istanbul in the 16th century. The consumption of coffee has spread rapidly throughout the territory and has become an Ottoman culinary and social custom. This custom is one of the elements that has attracted the most attention of Western travelers who have visited Istanbul and Algiers for various diplomatic, religious, military, commercial, literary and scientific reasons. So much so that it is rare to find a travelogue about İstanbul and Algiers where the custom of coffee and coffee shops is not described in French or English. The fact that coffee crossed the borders of the Ottoman Empire at the end of the 17th century to become acquainted with European countries gave rise to the habit of drinking coffee which has become a common cultural heritage shared by Western and Eastern peoples. Although the images of the Istanbul and Algerian cafés in these travel narratives (17th-20th centuries) are very detailed, they are nevertheless stereotypes portrayed by an often orientalist look. In our study, we will try to study through the travel stories written between the years 1560 and 19019 by the French, English, German, Italian and Norwegian travelers the perception of the culinary custom of coffee shared by all social classes of Istanbul and Algiers.

PDF

___

Aktulum, Kubilây. Metînlerarası İlişkiler, Ankara: Öteki Yayınevi, 1999.
Amicis de, Edmond. İstanbul, İstanbul:Yapı Kredi Yayınları, 2010.
Arıkan, Zeki. Guillaume Postel ve de la République des Turcs, Ege Edebiyat Fakültesi Tarih İncelemeleri Dergisi, cilt 2 sayı 1,1984, s.68-82.
Arvieux d’, Laurent. Mémoires Du Chevalier d’Arvieux, Envoyé Extraordinaire Du Roy À La Porte, Consul d’Alep, d’Alger, De Tripoli Et Autres Échelles Du Levant.. T.4, Paris, 1735.
Berchet, Jean-Claude. Le Voyage En Orient, Paris: Editions Robert Laffont, 1985.
Beyran, Joseph. La Turquie Médicale Au Point De Vue Des Armées Expéditionnaires et Des Voyageurs, Paris, 1854.
Cadet-De-Vaux, Antoine-Alexis. Dissertation Sur Le Café; Son Historique, Ses Propriétés, Paris,1807.
Carlier, Omer. “Magrib Kahvehanesi: Erkek sosyalliği ve yurttaşlık hareketleri”, Doğu’da Kahve ve Kahvehaneler ed.Hélène Desmet- Grégoir ve François Georgeon, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999, s.195-228.
Chevillotte, Alfred Simon. Le Ramadan : Moeurs Indigènes de l’Algérie. Alger,: Imprimerie de A. Bourget, 1854.
Crawford, Francis Marion. Constantinople, res. Edwin L.Weeks, London: Macmillan and Co, 1895.
Crawford, Francis Marion. 1890’larda İstanbul, res. Edwin L.Weeks, çev. Şeniz Türkömer, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2007.
Dan, Pierre. Histoire De Barbarie et de Ses Corsaires..., Paris: Pierre Rocolet Imprimeur & Libraire ordinaire du Roy( 2.baskı), 1648.
Depaule, Jean-Charles. Les Établissements De Café Du Caire, Études rurales, No. 180, Cafés et caféiers: Singularités et universalité d’une production mondialisée, 2007, s. 245- 262.
Desmet-Grégoire, Hélène, Doğu’da Kahve ve Kahvehaneler ed.Hélène Desmet-Grégoir ve François Georgeon, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999.
Devoulx, Albert. Les Édifices Religieux De L’ancien Alger, Cezayir, 1870.
Dufour, Philippe Sylvestre. Traitez Nouveaux et Curieux Du Café, Du Thé Et Du Chocolat, 2.baskı, Lyon,1688.
Dumas, Alexandre. Grand Dictionnaire De Cuisine, Paris, 1873.
Esterhazy, Walsin. De la Domination Turque Dans L’ancienne Régence, Cezayir,1840.
Faroqhi, Suraiya. Osmanlı Tarihi Nasıl İncelenir : Kaynaklara Giriş; çev. Zeynep Altok, İstanbul : Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1999.
Feydeau, Ernest. Alger, Paris: Michel Levy Frères Libraires-Editeurs, 1862.
Flaubert, Gustave. Encyclopédie des Idées Réçues, Paris: Editions de Boucher, 2002.
Franklin, Albert. La Vie Privée D’autrefois : Arts et Métiers, Modes, Moeurs, Usages Des Parisiens, du XIIe au XVIIIe siècle, Paris: Librairie Pilon,1893.
Galland, Antoine. L’Origine et le Progrès du Café, Paris, 1699.
Gastineau, Benjamin. Les Femmes et Les Moeurs de l’Algérie, Paris:Librairie de Michel Lévy, 1861.
Georgeon, François. “Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde İstanbul Kahvehaneleri” Doğu’da Kahve ve Kahvehaneler,ed.Hélène Desmet-Grégoir ve François Georgeon, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999, s.43-85.
Henricy, Cashmir. Les Moeurs et Costumes De Tous Les Peuples-Afrique, Paris,1847.
Işın, Ekrem. İstanbul’da Gündelik Hayat, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999.
İlter, Aziz Samih. Şimâli Afrika’da Türkler, c.I,II, İstanbul:Vakit Matbaa, 1936.
Kahraman, Seyit Ali ve Dağlı, Yücel. Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, Cilt 1,1-6 Kitaplar,1. Kitap,İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2013.
Lombay de, G. En Algérie, Paris: Ernest Leroux, 1893.
Loti, Pierre. Doğu Düşleri Sona Ererken, İstanbul : Kitap Yayınevi, 2002.
Mirzaoğlu, Gülay. “Bir Tarihî Türkü: “Cezayir”, Türkbilig (2003) 6: s.117-126.
Murad Efendi. Türkiye Manzaraları, çev:Alev Sunata Kırım, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2007.
Pardoe, Julia. 18.yüzyılda İstanbul, çev: Bedriye Şanda, İstanbul: İnkilap Kitabevi,1997.
Pardoe, Julia. Sultanlar Şehri İstanbul, çev. M.Banu Büyükkal, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, (3.Baskı), 2017.
Postel, Guillaume. De la République des Turcs : Et là où l’occasion s’offrera, des meurs et loy de tous Muhamedistes, Poitiers: Enguibert de Marnef, 1560.
Sacy de, Sylvestre. Chrestomathie Arabe, t.2, Paris, 1806.
Said, Edward, Şarkiyatçılık, Batı’nın Şark Anlayışları, Çev. Berna Ünlüer, İstanbul: Metis Yayınları, 2004.
Stora Benjamin. Les Mémoires de Messali Hadj : aspects du manuscrit original. Revue de l’Occident Musulman et de la Méditerranée, (1983) n°36,.s. 75-101.
Tütüncü, Mehmet. Cezayir’de Osmanlı İzleri (1516-1830), Çamlıca Yayınevi, İstanbul, 2013.
Wahlen, Auguste. Moeurs, Usages et Costumes De Tous Les Peuples Du Monde, D’après Des Documents Authentiques et Les Voyages Les Plus Récents, Europe, 1844.
Yerasimos, Stéphane. Les Voyageurs Dans l’Empire Ottoman (XIV.e-XVI.e siècles), Ankara: Imprimerie de la Société Turque d’Histoire, 1991