HORASAN’DAN KESKİN’E BİR ÇIĞLIK: MUHARREM ERTAŞ “Kırat Bozlağı’nın Çok Katmanlı Analizi Üzerinden Orta Asya’dan Anadolu’ya Âşıklık Geleneğinin İzini Sürmek”

Abdal toplumu ve sürdürdükleri kültürel gelenekler Anadolu’da yoğunlukla XI. yüzyıldan itibaren yoğunlaşan Türkmen iskânının etkilerini günümüze kadar taşıyan en önemli sosyal olgulardan biri olarak öne çıkmaktadır. Gerek temsil edilen evren ve insan tasavvuru, gerekse bu tasavvuru yansıtma kabiliyetine sahip müzik gelenekleri Abdal toplumunu ve Orta Asya’dan Anadolu’ya aktarılan kadim âşıklık geleneğine mensup şair müzisyenleri Anadolu’ya ait hafıza kültürünün en eski unsurlarından biri kılmaktadır. Âşıklık geleneğinin simge-sembol dünyası, sözlü edebiyat geleneği, ezgisel ve ritmik yapı ile müzikal form özelliklerinden oluşan dört değişik ancak birbirleriyle irtibatlı düşünsel katman aracılığıyla üretilip aktarılan ve Abdal âşıklarının söz ve sazlarında somutlaşan bu kültürün müzikal örnekleri, söz konusu hafıza kültürünün güncel çıktıları olarak ayrıca değer kazanmaktadır. Muharrem Ertaş; Abdal toplumunun son yüzyıldaki en önemli müzik temsilcilerinden biri olması, Orta Asya âşıklık gelenekleriyle kurduğu irtibat, yaratıcı ve ustalıklı icrasının içinde bu geleneğin olağanüstü ezgi ve form çeşitliliğine yaptığı göndermeler ve tarihsel gelenek ile kurduğu mitolojik bağ gibi sebeplerden dolayı kadim Türkmen geleneklerinin Orta Asya’dan Anadolu’ya taşıdığı müzik kültürüne dair en önemli kaynaklardan biridir. Bu sebepten dolayı Muharrem Ertaş’ın aktardığı eserlerle ilgili yapılabilecek çalışmalar Orta Asya ve Anadolu arasında âşıklık geleneği üzerinden edebî ve müzikal bir irtibat kurabilmeyi mümkün kılacaktır. Bu çalışmada önerilen dört aşamalı analiz modeli, âşıklık geleneğini temel alan müzik kültürünün yukarıda ifade edilen dört unsurunu eş zamanlı olarak inceleme imkânını var ederek, âşıklık kültürünün üretim ve aktarım yöntem ve yaklaşımlarına yönelik bilgi üretebilme şansını ortaya çıkarmaktadır. Sonuçların Anadolu insanı için geçmişini tahayyül etme ve bu geçmişe dayalı bir geleceği tasavvur etme yollarını açabilmesi umut edilmektedir.

A Cry from Khorasan to Keskin: Muharrem Ertaş “Tracing the Minstrel Tradition from Central Asia to Anatolia Through the Multi-Layered Analysis of Kırat Bozlağı”

Abdal community and their traditions constitute a very important cultural context to transfer the effects of the Turkic settlements in Anatolia especially after the 11th century. Both the specific perception of the cosmos and the musical traditions reflecting this perception make the Abdal community and the Abdal minstrels - the carriers of the ancient minstrel tradition of Central Asia to Anatolia - one of the oldest elements of the memory tradition of Anatolian culture. The symbolic world, the tradition of oral-literature, the melodic and rhythmic structures and the characteristics of the musical forms are the four related layers enabling the production and the transmission of the minstrel music. The musical productions arousing through the performance of the Abdal minstrels appear as the main outcomes of this four-layered cultural model. Muharrem Ertaş stands as a very critical source for this memory transmission due to his strong connections with the Central Asian music culture, due to his creative ability enabling him to achieve richness in melodic organizations and variety in musical forms and due to his relation with the history through mythology. Therefore, the detailed studies about the compositions performed and transmitted by Muharrem Ertaş may construct a musical and literal connection between the specific minstrel traditions of the Central Asia and Anatolia. The four stepped analysis model proposed enable the examination of the four layers of the minstrel production mentioned above simultaneously and creates the chance of a detailed knowledge acquisition about the methods and approaches of production and transmission regarding this tradition.

PDF

___

Altay, Halife. Anayurttan Anadolu’ya. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1981.
Altaylı, Seyfettin. Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü - Cilt 1. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1994.
Altınok, B. Yaşar. “Abdallar ve Neşet Ertaş”. Türk Yurdu, 306 (2013): 30-33.
Artun, Erman. Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı (2. bs.). İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2005.
Atabeyli, N. Kum. “Antalya Tahtacılarına Dair Notlar”. Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya Dergisi, Sayı IV (1940): 203-212.
Atalay, Besim. Abuşka Lügati veya Çağatay Sözlüğü, Ankara: Ayyıldız Matbaası, 1970.
Atalay, Besim. Divanü Lûgat-it-Türk Dizini “Endeks” IV. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1986.
Barkan, Ö. Lütfi. “İstilâ Devrinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeleri”. Tasavvuf Kitabı. (haz. Cemil Çiftçi) İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2008.
Bars, M. Emin. “Köroğlu Destanı’nda At, Kadın, Silah”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 3/2 (Spring 2008): 164-178.
Bartók, Béla. Küçük Asya’dan Türk Halk Musikîsi. (çev. Bülent Aksoy) İstanbul: Pan Yayıncılık, 1991.
Bayraktarkatal, Ertuğrul ve Okan Murat Öztürk. “Ezgisel Kodların Belirlediği Bir Sistem Olarak Makam Kavramı - Hüseyni Makamının İncelenmesi”. Porte Akademik Makam Çalışmaları Özel Sayısı (Şubat 2012): 24-59.
Beşirli, Hayati ve İbrahim Erdal (Ed.). Osmanlı’dan Cumhuriyete Yörükler ve Türkmenler. Ankara: Phoenix Yayınevi, 2008. Cihan, Avşar. Kırşehir ve İlçeleri. Ankara: Özgün Matbaacılık, 1990.
Dağ, Sibel. “Abdallar: Toplumsal Kültürel Kimlik ve Değişme”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi, 2000.
Ertaş, Muharrem. Kalktı Göç Eyledi. CD. Kalan Müzik, 1998.
Erünsal, İ. Erol ve A. Yaşar Ocak. Elvan Çelebi: Menâkıbü’l-Kudsiyye Fî Menâsıbi’l-Ünsiyye. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995.
Güray, Cenk. “Anadolu İnanç ve Müzik İlişkisinin Sema-Semah Kavramları Çerçevesinde İncelenmesi”. Yayımlanmamış doktora tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi, 2012a.
Güray, Cenk. “Analiz Atölyesi”. IX. Uluslararası Hisarlı Ahmet Sempozyumu. Kütahya, 10 Mayıs 2018b.
Güray, Cenk. “Ankara Müzik Kültüründe Dini Simgeler”. Alevi-Bektaşi Araştırmaları Dergisi, 8 (2013): 69-90.
Güray, Cenk. Bin Yılın Mirası / Makamı Var Eden Döngü: Edvar Geleneği (2. bs.). İstanbul: Pan Yayıncılık, 2017.
Güray, Cenk. Kazakistan Alan Araştırması. UNESCO Milli Komitesi Türkiye-Kazakistan Müzik Etkileşimi Projesi, Eylül 2012b.
Güray, Cenk. “Semah Kavramını Devir Nazariyesi Üzerinden Anlamak - Aynayı Tuttum Yüzüme”. Uluslararası Alevilik Bektaşilik Sempozyumu. Ankara, 18 Ekim 2018c.
Güray, Cenk. Türkmenistan Alan Araştırması. Müzik Sanatının Eski Beşikleri Konferansı. Nisan 2018a.
Halaçoğlu, Yusuf. Anadolu’da Aşiretler, Cemaatler, Oymaklar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2009.
Hartavioğlu, Zübeyde. “Barak Müziği ve Geleneğinin Tespiti”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Edirne: Trakya Üniversitesi, 2013.
İvgin, Hayrettin. “Muharrem Ertaş”. Türk Folkloru Araştırmaları (1985/1): 110.
Karadeniz, M. Ekrem. Türk Mûsikîsinin Nazariye ve Esasları. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1983.
Karamustafa, Ahmet. Tanrının Kuraltanımaz Kulları - İslâm Dünyasında Derviş Toplulukları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2007.
Keskin, Ahmet. “Geleneksel Abdal Müziğinin Temsili ve Neşet Ertaş”. Uluslararası Sosyal Araştırma Dergisi, 7/34 (2014): 99-112.
Koç, Kenan ve Ayabek Bayniyazov ve Vehbi Başkapan. Kazakça Türkçesi - Türkiye Türkçesi Sözlüğü. Türkistan: Turan Baspası, 2003.
Köprülü, M. Fuad. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar (İstanbul 1919) (nşr. Orhan F. Köprülü). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınevi, 1981.
Kutluğ, Y. Fikret. Türk Musikisinde Makamlar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001.
Melikoff, Irene. Hacı Bektaş: Efsaneden Gerçeğe. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları, 2006.
Mirzaoğlu, Gülay. “Toroslardan Çukurova’ya Yankılanan Ses: ‘Bozlak’”. Folkloristik: Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı (1998): 408- 418.
Necipoviç, N. Emir. Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. (çev. İklil Kurban) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2008.
Obruk, Cahit. Kırşehir’li Aşık Said. Ankara: Ulus Matbaası, 1983.
Ocak, A. Yaşar. Ortaçağ Anadolu’sunda İki Büyük Yerleşimci Derviş Yahut Vefâiyye ve Yesevviye Gerçeği: Dede Garkın ve Emirci Sultan. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Merkezi Yayınları, 2011.
Ocak, A. Yaşar. Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sufilik: Kalenderiler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1999.
Oğuz, M. Öcal. ve diğer. Türk Halk Edebiyatı El Kitabı (7. bs.). Ankara: Grafiker Yayınları, 2010.
Özalp, Nazmi. Türk Musikisi Beste Formları. Ankara: TRT Yayınları, 1992.
Özkan, İsa. Abdurrahman Han Destanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989.
Parlak, Erol. “Bozlaklar”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, 1990.
Sarısözen, Muzaffer. Altay Türküleri ve Musiki Folklorumuz / Derleme Notları. Ankara: Devlet Konservatuvarı Arşivi, 1995.
Solakoğlu, Sedat. Kazakistan Küyleri Nota Arşivi. 2008.
Solakoğlu, Sibel. “Muharrem Ertaş İcrasında Bozlakların İncelenmesi”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, 2011.
Su, Süreyya. Hurafeler ve Mitler / Halk İslâmında Senkretizm. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.
Şen, Yavuz ve Cahit Aksu. “Uzun Havalarımızdan Bozlak ve Ustaları”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 12 (1999): 107-109.
Şenel, Süleyman. Türk Halk Musikîsi Serbest Ritmli Türler / Biçimler ve Repertuar Elemanları. Türk Halk Musikîsi Ders Notları, 1997.
Şener, Cemal. Türkiye’de Yaşayan Etnik ve Dinsel Gruplar. İstanbul: Etik Yayınları, 2006.
Tekin, Ezgi. “Ege Abdalları ve Müzik Gelenekleri”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, 2017.
Tokel, B. Bilge. Neşet Ertaş Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları, 2000.
Tural, Arca ve diğer. “Bozlak”. Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü / Cilt 1. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2001.
Uysal, Sabri ve diğer (Konak, Akın ve Doğan, İsmet). Muharrem Ertaş’dan Arzu ile Kamber Destanı / Derleme Kayıtları. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü, 1982.
Ülkütaşır, M. Şakir. “Abdallar”. İslâm-Türk Ansiklopedisi. İstanbul: Asar-ı İlmiye Kütüphanesi, 1940.
Yakıcı, Ali. Halk Şiirinde Türkü / Tanım, Tasnif, İnceleme, Metin. Ankara: Akçağ Yayınları, 2007.
Yardımcı, Mehmet. “Köroğlu’nda ve Edebiyatımızda At Kültü” 14 Ekim 2018.
Yılmaz, Adnan. Kırşehir Örneklemesiyle Anadolu Abdalları. Kırşehir: Kırşehir Belediyesi Kültür-Tarih Yayınları, 2008.
Yörükan, Y. Ziya. Anadolu’da Alevîler ve Tahtacılar. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2006.