MASAL ANASI ARİFE ŞAFAK’TAN DERLENEN MASALLARIN BAĞLAMSAL KURAMA GÖRE İNCELENMESİ

Halk bilimi, temellerinin atıldığı on dokuzuncu yüz yıldan günümüze teorik ve de uygulama anlamında değişmiştir. Bu değişimin sonuçlarından biri olarak ortaya çıkan bağlamsal kurama göre sözlü kültür ürününü sadece yazılı metni temel alarak incelemek eksik olacaktır. Metnin ortaya çıktığı bağlamın ve bağlama dair icracı, icracının cinsiyeti, icra zamanı ve mekânı, dinleyicilerin özellikleri gibi konuların da incelenmesi gerekir. Aksi takdirde anlatının bağlamını oluşturan anlatıcı, dinleyici ve icra ortamına ait diğer unsurların değişimiyle metnin de değişimi göz ardı edilecektir. Anlatıcı aynı olsa bile dinleyiciler ve icra ortamının farklılığı sözlü anlatım örneği olan masal metnini, masalın uzunluğu, kısalığı gibi unsurları da etkilemektedir. Bu nedenle aynı anlatıcının farklı ortamlarda masal icrası, bağlamsal olarak karşılaştırma imkânını da beraberinde getireceği için önemlidir. Bu çalışmada metnin doğru değerlendirilebilmesi için yaratıldığı sosyal bağlamı da bilmek gerekir, düşüncesinden yola çıkılarak masal metninin yaratıldığı ortam ve bağlam çalışmanın temel noktasını oluşturmaktadır. Bu amaçla masal anası Arife Şafak’ın dört farklı ortamda farklı dinleyici gruplarına masal anlatması sağlanmıştır. Anlatıcının repertuarındaki masallardan “Tembel Kız” ve “Yedi Keçi Yavrusu” masalları örnek masal olarak seçilerek her gruba anlatılmıştır. Böylece farklı dinleyici gruplarında bu masallarda görülen değişim aracılığı ile dinleyici profilinin masal metnine etkisinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Anlatıcı bu iki masal dâhil olmak üzere araştırma için belirlenen dört grupta toplam altı masal anlatmıştır. Anlatıcının örnek masallar dışında anlatacağı masalların seçiminde kendisini yönlendirecek herhangi bir tutum sergilenmemiş, anlatacağı dört masalın seçimi tamamen kendisine bırakılmıştır. Bu şekilde anlatıcının farklı dinleyici gruplarına masal anlatırken yapacağı masal seçimleri ve dinleyici grubunun özelliklerinin masal seçimine etkisinin de gözlemlenmesi amaçlanmıştır. Araştırmada anlatıcının, anlatacağı masalı dinleyicinin özellikleri ve beğenilerine göre seçtiği belirlenmiştir. Ayrıca anlatıcı ile dinleyici arasında kurulan iletişimin, icra zamanı ve mekânı gibi bağlama dair unsurların masalın anlatıldığı süre ve masal metni üzerinde etkili olduğu tespit edilmiştir.

Examination of the Fairytales Compiled From Fairytale Mother Arife Şafak According to the Contextual Theory

Folklore has changed from the nineteenth century to the present in terms of theoretical and practical applications. According to the contextual theory that emerged as one of the results of this change, it would be incomplete to examine the verbal culture product based on the written text only, the context in which the text emerged and the gender of the actor, the execution time and space, the characteristics of the audience should also be examined. Otherwise, the change of the text with the change of the narrator, the audience and the context of narration constituting the context of the narrative will be ignored. Even if the narrator is the same, the difference between the audience and the context of narration affects the text of the tale and the length of the tale. Therefore, the same narrator’s performance of narration in different contexts is important because it will bring with it the possibility to compare contextually. In this study, it is assumed that it is necessary to know the social context in which the text is created in order to be able to evaluate the text correctly. For this purpose, it is ensured that the fairytale mother Arife Şafak told stories to different audiences in four different contexts. The fairytales “Lazy Girl” and “The Seven Goat Puppies” from the narrator’s repertoire have been selected as examples and narrated to each group. Thus, it is aimed to reveal the effect of the audience profile on the fairy tale text by means of the change seen in these fairytales in different audience groups. The narrator narrated a total of six fairytales in four groups, including the two fairy tales. In the selection of the fairytales that the narrator would use other than the two fairytales, no attitude was directed towards her, and the choice of four fairytales was left entirely to her. In this way, it was aimed to observe the effect of the storyteller on the choice of fairytales and the characteristics of the listener group on the choice of fairytales. In this research, it was determined that the narrator chose the fairytale to be told according to the audience’s characteristics and tastes. In addition, it was determined that the elements related to context, such as communication, execution time and space between the narrator and the audience, were effective on the duration and the text of fairytale.

PDF

___

Başgöz, İlhan. Folklor Yazıları, İstanbul: Adam Yayınları, 1986.
Başgöz, İlhan. Sibirya’dan Bir Masal Anası, Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002.
Bauman, Richard. “Halkbiliminin Farklı Kimliği ve Sosyal Tabanı”, Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. Çev.: Feridun Çotra. Yay. Haz.: M. Öcal Oğuz vd. Ankara: Geleneksel Yayınları, 2005: 74-88.
Bauman, Richard. “Tür, Performans ve Metinlerarasılığın Üretimi”, Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 3. Çev. Işıl Altun. Yay. Haz.: M. Öcal Oğuz vd. Ankara: Geleneksel Yayınları, 2009: 190-222.
Ben Amos, Dan. “Şartlar ve Çevre İçinde Folklorun Bir Tanımına Doğru”, Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 1. Çev. Metin Ekici. Yay. Haz.: M. Öcal Oğuz vd. Ankara: Geleneksel Yayınları, 2003: 31-55.
Benjamin, Walter. (2012). Son Bakışta Aşk Walter Benjamin’den Seçme Yazılar. Yay. Haz. Nurdan Gürbilek. İstanbul: Metis Yayınları.
Boratav, Pertev. Naili. Zaman Zaman İçinde. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 2009.
Dégh, Linda. “Hikâye Anlatıcılar”, Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. Çev. Adem Koç. Yay. Haz.: M. Öcal Oğuz vd. Ankara: Geleneksel Yayınları, 2005: 354-375.
Ersoy, Ruhi. “‘Performans Teori’ Bağlamında Sözlü Kültür Ürünleri’nin Müzelenmesi Sorunu Üzerine Bazı Görüş ve Düşünceler”, Somut Olmayan Kültürel Mirasın Müzelenmesi Sempozyum Bildirileri. Yay. Haz. M. Öcal Oğuz vd. Ankara: Gazi Üniversitesi THBMER Yayınları, 2004: 57-67.
Ekici, Metin. “Halk Bilimi Çalışmalarında Metin (Text), Doku (Texture), Sosyal Çevre Ve Şartlar (Konteks) İlişkisinin Önemi”. Millî Folklor 39 (Güz 1998): 25-34.
Honko, Lauri. “Halk Anlatısı Araştırma Metodları Bu Metodların Durumu ve Geleceği”, Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 1. Çev. İsmail Görkem. Yay. Haz.: M. Öcal Oğuz vd. Ankara: Geleneksel Yayınları, 2003: 146-176.
Magoulıck, M. “Halk Bilimi Tarihi”, Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 4. Çev. S. Teyek. Yay. Haz.: M. Öcal Oğuz vd. Ankara: Geleneksel Yayınları, 2014: 31-43.
Oğuz, M. Ö. Türk Dünyası Halk Biliminde Yöntem Sorunları, Ankara: Akçağ Yayınevi, 2013.
Sakaoğlu, Saim. Masal Araştırmaları Ankara: Akçağ Yayınevi, 2010.
Sakaoğlu, Saim. “Bir Masal Araştırıcısının Arayışları”, Masal Araştırmaları. (Yay. Haz.: N. Taner) İstanbul: Art-San Yayıncılık, 1988: 63-70.
Reıchl, Karl. Türk Boylarının Destanları: Gelenekler, Şekiller, Şiir Yapısı. Çev. Metin Ekici. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2002.