Codex Cumanicus’da Yer Alan Tıbbi ve Psikolojik Terminolojiye Bakış

Giriş: Codex Cumanicus Türk dili tarihinin en önemli eserlerinden birisidir. Eserin 1290-1330 tarihleri arasında, Avrupalı misyonerler ve tüccarlar tarafından yazıldığı düşünülmektedir. Eserin yazıldığı coğrafya Karadeniz’in kuzeyinde Kuman-Kıpçak Türklerinin yaşadığı bölgedir. Eser, Latin alfabesinin Türkçeye uyarlandığı ilk örnek olarak kabul edilmektedir. Bu yönüyle dilbilimciler tarafından oldukça değerli bir kaynak olarak kabul edilmiştir. Eser, bu özelliğinin yanı sıra her bir kelime için aynı kelimeye işaret eden farklı dillerden (Latince, Kumanca/Türkçe, Farsça, Almanca) ifadeleri içerisinde barındırdığından anlama ilişkin olarak da önemli veriler sunmaktadır. Amaç: Bu çalışmada Latin alfabesi ile yazılmış ilk Türkçe eser olan Codex Cumanicus’da yer alan tıbbi ve psikolojik terimlerin ortaya konulması ve kısaca tartışılması amaçlanmıştır. Yöntem: Çalışma Haziran – Ekim 2018 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın gerçekleştirilmesi amacıyla Mustafa Argunşah ve Galip Güner tarafından içerisinde tıpkıbasımlarına da yer verilerek ve tam metin olarak Türkçeye kazandırılan Codex Cumanicus adlı eser incelenmiştir. İnceleme sonunda elde edilen tıbbi ve psikolojik terimler tablolar halinde tematize edilerek sunulmuştur.Bulgular: Eser, misyonerler ve tüccarlar tarafından pratik amaçlarla kullanıma uygun olarak yazıldığı için döneminin gündelik dilini de yansıtmaktadır. Aynı zamanda metin içerisinde çok sayıda tıbbi ve psikolojik göndermeli ifadenin yer aldığı görülmüştür. Örneğin; ateş, hava, su, yer gibi unsurlar ile bunların bedende karşılık geldikleri durumlar; organlar ve duyular; karakter yapıları; hastalık, sağlık ve iyileşme gibi ifadeler bunlardan bazılarıdır. Sonuç: Özellikle kullanılan terimlerin Latince ve diğer bazı dillerdeki karşılıklarının metinde bir arada yer alıyor olmasının terimlerin tıbbi ve psikolojik kullanımına ve anlamlarına ilişkin önemli veriler sunduğu düşünülmüştür.

Anahtar Kelimeler:

Codex Cumanicus, tıp tarihi, psikoloji tarihi, Türk dili

An Overview on Medical and Psychological Terminology in Codex Cumanicus

Introduction: Codex Cumanicus is one of the most important books of Turkish language history. It is thought to be written by European missionaries and merchants between 1290 and 1330. The book was written in the region where Kuman-Kipchak Turks live in the north of the Black Sea. The work is regarded as the first example of Latin alphabet adapted to Turkish language. This aspect has been regarded as a very valuable resource by linguists. In addition to this feature, Codex Cumanicus also provides important data on meaning as it contains expressions from different languages (Latin, Cumans / Turkish, Persian, German) pointing to the same word for each word. Aim: The study was conducted between June 2018 and October 2018. In this study, it is aimed to reveal and discuss the medical and psychological terms in Codex Cumanicus, the first Turkish work written in Latin alphabet. Methods: In order to carry out this study, Codex Cumanicus which is translated to Turkish language as fulltext with manuscript by Mustafa Argunşah and Galip Güner was analyzed. The medical and psychological terms obtained at the end of the analysis were presented in tables, by being thematized.Results: The book reflects the everyday language of the period as it is written by missionaries and merchants in accordance with their use for practical purposes. At the same time, it has numerous term attributed to medicine and psychology. For example; elements such as fire, air, water and earth; and situations in which they correspond to body; organs and senses; personality traits; illness, health, and healing are some of these. Conclusion: It’s thought that the use of Latin terms and some other language equivalents together in the text provides important data on medical and psychological use of these terms and their meaning.

Keywords:

Codex Cumanicus, history of medicine, history of psychology, Turkish language,

PDF

___

1. Argunşah M, Güner G. Codex Cumanicus. 1.Baskı. İstanbul: Kesit Yayınları; 2015.
2. Uçar M. Codex Cumanicus. Dil Araştırmaları. 2015;(17):290–5.
3. Karamanlıoğlu AF. Kıpçaklar ve Kıpçak Türkçesi. Türk Dili ve Edeb Derg. 1962;12:175–84.
4. Akalın H, Türk V, Eker S, Aslan Demir S. İçinde: Macit M, Cavkaytar S, editörler. Türk Dili-I. 1. Baskı. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları; 2012. s.64.
5. Tavkul U. Codex Cumanicus ve Karaçay-Malkar Türkçesi. Türk Dünyası Dil ve Edeb Derg. 2003;(15):45–81.
6. Batmaz M. Eski Uygur Türkçesinde tıp terimleri (Basılmamış tez). Hacettepe Üniversitesi; 2013.
7. Işık U. Karahanlı Türkçesinde Tıp Terimleri (Basılmamış tez). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi; 2016.
8. Altıntaş A. Divânü Lügati’t-Türk’deki Tıp Terimleri. Tıp Tarihi Araştırmaları Derg. 1988;2:65–73.
9. Bayat AH. Tıp Tarihi. İzmir: Sade Matbaa; 2003. s.220–223.
10. Murad S. “Tıp terimleri” üzerine yapılan çalışmalar hakkında bir bibliyografya denemesi. RumeliDE Edeb Araştırmaları Derg. 2019;(14):55–67. 11. Porman PE, Savage-Smith E. Medieval Islamic medicine. Edinburgh: Edinburgh University Press; 2007. pp: 9-10.
12. Grant E. A history of natural philosophy: from the ancient world to the nineteenth century. Cambridge: Cambridge University Press; 2007. p: 14.
13. Bynum W. The history of medicine: a very short introduction. New York: Oxford University Press; 2008. pp: 10-13.
14. Robinson DN. Scholastic psychology: the authority of Aristotles. In: An ıntellectual history of psychology. 3rd ed. The University of Wisconsin Press; 1995. pp. 89–117.
15. Sayılı A. Önsöz. İçinde: Bilim kültür ve öğretim dili olarak Türkçe. Ankara: Türk Tarih Kurumu; 1978. s. vi–xvi.