MISIR MODERNLEŞMESİNİN TARİHSEL KÖKENLERİ: MEHMET ALİ PAŞA DÖNEMİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Mısırda Kavalalı hanedanının 1952 Hür Subaylar darbesiyle tasfiye edilmesinden günümüze kadar, siyasal alanın güçlü bir devlet başkanlığı etrafındaki küçük bir yönetici kliğin egemenliğinde şekillendiğini ve otoriter bir yapı sergilediğini söylemek mümkündür. Bu çalışma, siyasal alandaki otoriteryenizmin tarihsel kökenlerinin Mısır modernleşmesinde yattığı savından hareket etmektedir. Mehmet Ali Paşa döneminde ekonomi, askeriye, sivil bürokrasi ve eğitim alanında gerçekleştirilen reformlarla Mısırda merkezi ve sürekli bir iktidarın oluşumuna yön verildiği görülmektedir. Bu reformlarla piramidin en tepesinde Mehmet Ali Paşanın bulunduğu ve Osmanlı-Mısır elitinin yönetim kademelerini tuttuğu merkezi bir iktidar yapısının oluşturulabilmesi amacıyla atılmıştır. Merkezi iktidarın en önemli özelliklerinden biri ise, yöneten Osmanlı-Mısır eliti ile yönetilen Mısırlılar arasındaki katı bir ayrıma dayanıyor olmasıdır. Dolayısıyla, Mısırdaki modern devletin doğasının önemli belirleyenlerinden biri bu söz konusu ayrımdır. Farklı siyasal ve ekonomik stratejilerle de olsa da, bu katı ayrımın Mısır siyasal hayatındaki yansımalarını 1952den sonra da görmek mümkündür. Bu bağlamda, Mehmet Ali Paşa döneminde ortaya çıkan iktidar yapılanması, 20. yüzyıl Mısırına önemli bir yönetim aklı ve stratejisi miras bırakmıştır.

THE HISTORICAL ROOTS OF EGYPTIAN MODERNIZATION: AN ANALYSIS ON THE MEHMED ALİ PASHA ERA

It can be said that, from the Kavalalı dynasty purged with Free Officers coup in 1952 till now, Egypt's political arena has been shaped by the hegemony of ruling elite gathered around powerful leadership and displays an authoritarian characteristic. This article claims that this authoritarianism's historical roots lies with the modernization process of Egypt. It can be seen that the reformation movement of the economy, military, bureaucracy and education system during the Mehmed Ali Pasha has led constitution of a central and perpetual political power. These reforms aimed to create the political power pyramid which the top owned by Mehmed Ali Pasha and the lower stairs of administration hold by the Ottoman-Egyptian elite. One of the most important aspects of this centralized political power is the rigid gap between the ruling Ottoman-Egyptian elite and the people who ruled by them. Therefore, the most important indicator of the modern 'state' of Egypt is above mentioned gap. It can be observed that this gap manifests itself, even in different political and economic strategies, in the political life of Egypt after 1952. In this context, the constitution of the political power in Mehmed Ali Pasha era has left an important legacy of mind set/wisdom and strategy of rule.

___

Abul-Magd, Zeinab, The Egyptian Military in Politics and the Economy: Recent History and Current Transition Status, CMI Insight, Sayı: 2, 2013, s. 1-5.
Aharoni, Reuven, The Pashas Bedouin: Tribes and State in the Egypt of Mehemet Ali, 1805-1848, London: Routledge, 2007.
Baer, Gabriel, A History of Landownership in Modern Egypt, 1800- 1950, London, Oxford University Press, 1962.
Beinin, Joel, Workers and Peasants in the Modern Middle East, Cambridge, Cambridge University Press, 2001.
Bellin, Eva, Robutness of Authoritarianism in the Middle East: Exceptionalism in Comparative Perspective, Comparative Politics, Cilt: 36, Sayı: 2, 2004, s. 139-157.
Cole, Juan R. I., Colonialism and Revolution in the Middle East: Social and Cultural Origins of Egypts Urabi Movement, Cairo, The American University in Cairo Press, 1999.
Dodwell, Henry, The Founder of Modern Egypt, Cambridge, Cambridge University Press, 1931.
Dunn, John, Egypts Nineteenth-Century Armaments Industry, The Journal of Military History, Cilt: 61, Sayı: 2, 1997, s. 231-254.
Dunn, John, Khedive Ismails Army, New York, Routledge, 2005. Fahmy, Khaled, The Era of Muhammad Ali Pasha, (Ed. M. W.
Dally), The Cambridge History of Egypt, Vol. 2: Modern Egypt, from 1517 to the End of the Twentieth Century, Cambridge, Cambridge University Press, 1998, s. 139-180.
Fahmy, Khaled, The Nation and its Deserters: Conscription in Mehmed Alis Egypt, International Review of Social History, Cilt: 43, Sayı: 3, 1998, s. 421-436.
Fahmy, Khaled, Kavalalı Mehmet Ali Paşanın Nizam-ı Cedid Ordusunda Çıkan İsyan, (Ed. Jane Hathaway), Osmanlı İmparatorluğunda İsyan ve Ayaklanma, İstanbul, Alkım, 2007, s. 201-215.
Fahmy, Khaled, Mehmed Ali: From Ottoman Governor to Ruler of Egypt, Oxford, Oneworld, 2009.
Fahmy, Khaled, Paşanın Adamları: Kavalalı Mehmed Ali Paşa, Ordu ve Modern Mısır, (Çev. Deniz Zarakolu), İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2010.
Genç, Mehmet, İltizam, İslam Ansiklopedisi, C. 22, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 2000, s. 154-158.
Hathaway, Jane, The Military Household in Ottoman Egypt, International Journal of Middle East Studies, Cilt: 27, Sayı: 1, 1995, s. 39-52.
Heyworth-Dunne, J., History of Education in Modern Egypt, London, Luzac&Co., 1938.
Hinnebusch, Raymond A., Authoritarian Persistence, Democratization Theory, and the Middle East: An Overview and Critique, Democratization, Cilt: 13, Sayı: 3, 2006, s. 373-395.
Hourani, Albert, Osmanlı Reformu ve Eşraf Politikaları, (Ed. William R. Polk ve Richard L. Chambers), Ortadoğuda Modernleşme, İstanbul, İnsan Yayınları, 1995, s. 61-101.
Hunter, F. Robert, Egypt Under the Khedives, 1805-1879: from Household Government to Modern Bureaucracy, Cairo, The American University of Cairo Press, 1999.
Hunter, F. Robert, State-Society Relations in Nineteenth-Century Egypt: The Years of Transition, Middle Eastern Studies, Cilt: 36, Sayı: 3, 2000, s. 145-159.
Issawi, Charles, Egypt at Mid-Century: An Economic Survey, Oxford, Oxford University Press, 1954.
Issawi, Charles, Egypt Since 1800: A Study in Lop-Sided Development, The Journal of Economic History, Cilt: 21, Sayı: 1, 1961, s. 2-25.
Issawi, Charles, Egypt in Revolution: An Economic Analysis, Oxford, Oxford University Press, 1963.
Issawi, Charles, De-Industralization and Re-Industralization in the Middle East since 1800, International Journal of Middle East Studies, Cilt: 12, Sayı: 4, 1980, s. 469-479.
Kutluoğlu, Muhammed H., The Egyptian Question (1831-1841), İstanbul, Eren Yayıncılık 1998.
Lababidi, Lesley, Muhammad Ali and Modernization, (Ed. Aleya Serour), Writing Egypt: History, Literature, and Culture, Cairo, The American University in Cairo, 2012, s. 83-93.
Lacouture, Jean ve Simonne Lacouture, Egypt in Transition, London, Methuen&Co. Ltd., 1958.
Lapidus, Ira M., İslam Toplumları Tarihi, Cilt. I: Hazreti Muhammedden 19. Yüzyıla, (Çev.Yasin Aktay), İstanbul, İletişim, 2002.
Marsot, Afaf Lutfi al-Sayyid, Egypt in the Reign of Muhammad Ali, Cambridge, Cambridge University Press, 1984.
Marsot, Afaf Lutfi al-Sayyid, Mısır Tarihi: Arapların Fethinden Bugüne, (Çev. Gül Çağalı Güven), İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2010.
Mitchell, Timothy, Mısırın Sömürgeleştirilmesi, (Çev. Zeynep Altok), İstanbul İletişim Yayınları, 2001.
Owen, Roger, Cotton and Egyptian Economy, Oxford, Oxford University Press, 1969.
Pamuk, Şevket, 100 Soruda Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi: 1500- 1914, İstanbul, Gerçek Yayınevi, 1999.
Özkaya-Özer, Sevda, Osmanlı İdaresinde Mısır (1839-1882), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
Salzman, Philip, The Middle Easts Tribal DNA, Middle East Quarterly, Cilt: 15, Sayı: 1, 2008, s. 23-33.
Sharabi, Hisham, Neopatriarchy: A Theory of Distorted Change in Arab Society, New York, Oxford University Press, 1988.
Silvera, Alain, The First Egyptian Student Mission to France under Muhammad Ali, (Ed. Elie Kedourie ve Sylvia G. Haim), Modern Egypt: Studies in Politics and Society, London, Frank Cass and Company Limited., 1980, 1-23.
Sinouê, Gilbert, Kavalalı Mehmet Ali Paşa: Son Firavun, (Çev. Ali Cevat Akkoyunlu), İstanbul Doğan Kitap, 2004.
Toledano, Ehud R., State and Society in Mid-Nineteenth-Century Egypt, Cambridge, Cambridge University Press, 1990.
Toledano, Ehud R., Social and Economic Change in the Long Nineteenth Century, (Ed. M. W. Daly), The Cambridge History of Modern Egypt, Vol. 2: Modern Egypt, From 1517 to the end of the Twentieth Century, Cambridge, Cambridge University Press, 2008, s. 252-285.
Vatikiotis, P. J., The Modern History of Egypt, London, Weidenfeld and Nicolson, 1969.
Verdery, Richard N. The Publications of the Bulaq Press under Muhammad Ali of Egypt, Journal of American Oriental Society, Cilt: 91, Sayı: 1, 1971, s. 129-132.
Weinryb, Bernard D., Industrial Development of the Near East, The Quarterly Journal of Economics, Cilt: 61, Sayı: 3, 1947, s. 471- 499.
Yazıcı, Nesimi, Vakayi-i Mısriyye Üzerine Birkaç Söz, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 2, 1990, s. 267-278.