Türkiye’de 2000’li Yıllarda Konut Arsası Sunusu: Yeni Kurumsal İktisat Çerçevesinde Bir Değerlendirme

Konut arsası sunusu, planlama disiplinin geniş bağlamda tartıştığı ve ekonomi politikalarıyla doğrudan ilişki kuran en önemli konularından biridir. Bir yandan nüfus ve yerel dinamiklerin etkisiyle tetiklenen kentsel gelişme ve ekonomi politikaları sununun büyüklüğü ve formunu belirlerken, öte yandan bu gelişmeden en yüksek faydayı sağlamayı bekleyen arazi sahipleri ve inşaat şirketleri göz ardı edilemez bir baskı unsuru olmaktadırlar. Tüm bunların yönlendirilmesinde devlet en etkin rolü üstlenmekte ve müdahalelerini kurumlar ve yasalar aracılığıyla yürütmektedir. Türkiye örneğinde, 2002 sonrası kendisinin de konut arsası sunusunda temel aktörlerden biri haline geldiği devlet neoliberal ekonomi politikalarının hakimiyetinde konut arsası sunusunu nasıl yönlendirmektedir? Bu araştırma sorusu çalışmanın kavramsal çerçevesini ve araştırma yöntemini belirlemiştir. Mevcut durumun yapısal analizi Yeni Kurumsal İktisat (YKİ) teorisi bağlamında kavramsallaştırılmış ve yapılmıştır. YKİ, neoklasik iktisadın kurumları ihmal ettiği gözleminden yola çıkarak önemli olanın devlet tarafından yaratılan kurumların doğası ve kurumların tanımladığı kurallar olduğu noktasına vurgu yapar. Hatta kurumlar bir toplumun gelişmesine yol açarken bazı durumlarda geri kalmışlığın temel nedeni olarak ortaya çıkabilmektedir. Bu sebeple çalışmada konut talebinin karşılanmasına yönelik olarak devletin planlama aracılığıyla yarattığı konut arsası sunusunda kurumsal yapı ve yasal düzenlemelerin incelenmesinde kurumlar ve kuralları odak alan yaklaşımından yararlanılmıştır. 2000’ler sonrasındaki planlama mevzuatı ve kurumsal yeniden yapılandırmaya yönelik düzenlemeler geniş bir doküman analizine tabi tutulduğunda, devletin konut arsası sunusunda kendini yeniden ölçeklendirdiği ve en güçlü aktörlerden biri olarak belirdiğini söylemek mümkündür. YKİ teorisiyle uyumlu olarak, doküman analizi, konut arsası sunusunda, kurumsal ve yasal düzenlemelerin iyi kurgulanmadığı durumda enformalite, karşılıklılık ilişkileri ve belirsizliklerin arttığını göstermektedir. Ayrıca, tam bilgilendirmenin sağlandığı bir konut arsası piyasası yaratılamadığından bireyler sınırlı rasyonalite ile davranışlarını belirleyeceklerdir.

Housing Land Supply in Turkey in 2000’s: An Evaluation From the Perspective of New Institutional Economics

Housing land supply is one of the most important issues that the planning discipline discusses from the several perspectives. On the one hand, population, local dynamics and economic policies that stimulate urban development have substantial impact on the size and form of the housing land supply, on the other hand, landowners and construction companies, who are aimed to get the highest benefits from housing construction, are powerful on directing both central and local governments land policies.This study aims to investigate this new housing land supply regime by focusing on institutional restructuring period and legal arrangements. In order to understand the structural reforms, and consequently, the role of central and local governments in housing land supply, new institutional economics (NIE) is applied as methodological approach.NIE focuses on institutions and formal rules in order to understand structural characteristics of the market and behaviour of market actors. In our case, the planning system to the extent of institutional structure and planning regime along with legal arrangements is structurally analysed in order to understand the current housing land supply regime. A comprehensive documentary analysis, including both institutional restructuring and legal arrangements, has been done to reflecting the structural changes in 2000s.Documentary analysis obviously reflects the dominant role of the state in new housing land supply regime. However, because of the inherent characteristics of the planning system and conflicts in power use of central and local governments, the conditions of perfect information and certainty in the land supply market is enable to create. Mutual relations is the other factor that disturb the housing land supply regime. Therefore, uncertainties in market conditions is high and actors behave in bounded rationality. Consequently, the new housing land supply regime is seen not be enable to create concreate market conditions to actors and not supported by consistent housing policies.

PDF

___

Acemoğlu D. & Robinson J. A., (2012) Ulusların Düşüşü: Güç, Refah ve Yoksulluğun Kökenleri, İstanbul, Doğan Kitap.
Alchian, A. A., & Demsetz, H. (1973) The Property Rights Paradigm. The Journal of Economic History, 33(1), s. 16–27.
Aktan, C. C. (2006) “Kurumsal İktisat, Kurallar, Kurumlar ve Ekonomik Gelişme”. Sermaye Piyasası Kurulu Yayınları, No:194, Ankara.
Alexander, E.R. (1992) “A Transaction Cost Theory of Planning”. Journal of the American Planning Association, 58(2), pp. 190–200.
Alexander, E. R. (2011) “A Transaction Cost Theory of Land Use Planning and Development Control”. The Town Planning Review, 71(1), pp. 45-75.
Altınok, E. (2012) “Kentsel Mekânın Yeniden Organizasyonunun Ekonomi Politiği ve Mülkiyete Müdahale 2000 Sonrası Dönemde İstanbul TOKİ Örneği”, Basılmamış Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Şehir ve Bölge Planlama.
Brenner, N. & Theodore, N. (2005) “Neoliberalism and the Urban Condition”, City, 9(1), pp. 101-107.
Campbell, H. & Marshall, R. (2000) “Moral Obligations, Planning and the Public Interest: A Commentary on Current British Practice”, Environment and Planning B: Planning and Design, Volume:27, pp. 297-312.
Coase R. (1937) “The Nature of The Firm”. Economica, New Series, Vol. 4, No. 16.
Çetin, T. (2012) “Yeni Kurumsal İktisat”, Sosyoloji Konferansları, No:45 (2012-1), s. 43-73.
Çevikayak G., İşven, M.C. &Yüksel, N. (2013) “Planlamada Kamu Yararı Bağlamında İzmir’de Neoliberal Kentleşme Uygulamaları”, TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu, s. 345-360.
Doğan Z. & Kurt Ü. (2016) “Yeni Kurumsal İktisadın Dalları”, Journal of Life Economics Dergisi, s. (115-130).
Erder, S. (2015) İstanbul Bir Kervansaray (mı)?, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Erdoğan S., (2016) “Kurumsal Yapı ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkeler İçin Karşılaştırmalı Bir Analiz”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Mustafa Kemal Üniversitesi, İktisat Fakültesi.
Friedmann, J. (2005) “Globalization and the Emerging Culture of Planning”. Progress in Planning, 64(3), pp. 183-234.
Güler, E. (2012) “Geçiş Ekonomileri ve Yeni Kurumsal İktisat’ın Yeniden Yükselişi”, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 13(1), s. 52–68.
Güven Ö. (2007) “Büyük Konut Projeleri İçin Arazi ve Arsa Edinim Metodları: İstanbul Örneği”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Gayrimenkul Geliştirme Bölümü.
Healey, P. (2011) “Civic Capacity, Progressive Localism and the Role of Planning”, RTPI Nathaniel Lichfield Memorial Lecture.
Joskow P.L. (2004) “New Instıtutıonal Economıcs: A Report Card”, International Society of New Institutional Economics, Budapest, Hungary.
Kama, Ö. (2011) “Yeni Kurumsal İktisat Okulunun Temelleri’’. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 13/2, 183-204.
North, D. (1991) “Institutions”, Journal of Economic Perspectives, c.5, pp. 97-112.
North, D. (2002) Kurumlar, Kurumsal Değişim ve Ekonomik Performans, Çev. G. Ç. Güven, İstanbul, Sabancı Üniversitesi Yayınları.
Oluğ, Serdar. (2015) “Bir Kamu Politikası Aktörü Olarak Toplu Konut İdaresi Başkanlığı’nın (TOKİ) Değerlendirilmesi”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Kamu Yönetimi.
Özkan A., Türk Ş.Ş. (2016) “Emergence, Formation And Outcomes of Flexibility in Turkish Planning Practice”, IDPR, 38 (1).
Özuğurlu, S.B. (2010) Toprak Mülkiyeti, Sempozyum Bildirileri, Ankara, Memleket Yayınları.
Özveren, E. (2007) Kurumsal İktisat, Ankara, İmge Kitabevi Yayınları.
Panatiris, E. (2007) Prosperity Unbound: Building Property Markets With Trust, Palgrave, Macmillan.
Polanyi, K. (1957) The Great Transformation: The Political and Economic Origins of Our Time. Beacon Press, Boston.
Ruşen Z. (2013) “Konut Üretiminde Bir Yönetişim Modeli Olarak TOKİ”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi, Mimarlık Anabilim Dalı.
Rydin, Y. (2011) The Purpose of Planning, Policy Press, U.K.
Şenalp, Mehmet Gürsan (2007) Dünden Bugüne Kurumsal İktisat. (Der: Eyüp Özveren). Kurumsal İktisat içinde s.15-43, Ankara, İmge Kitabevi.
Taner İ. (2015) “Toplu Konut İdaresinin Konut Politikasının Değişimi: 1984-1989 Arası Konut Üretimine Kaynak (Kredi) Ayrılarak Desteklenmesi ve 2002 Sonrası Doğrudan Konut Üretimi”. (www.hkmo.org.tr) [Erişim Tarihi:29.10.2016).
Tekeli İ. (2009) Kentsel Arsa Altyapı ve Kentsel Hizmetler, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Türk, Ş.Ş. & Korthals Altes, W.K. (2010) “Institutional Capacities in the Land Development for Housing on Greenfield Sites in Istanbul”, Habitat International, 34, pp. 183–195.
Williamson, O. E. (1975) Markets and Hierarchies: Analysis and Antitrust Implications, Free Press, New York.
Williamson, O. E. (2000) “The New Institutional Economics: Taking Stock, Looking Ahead”, Journal of Economic Literature. V.38, pp. 595-613.
Winarso & Firman, (2002) Dieleman, (2011). “Claiming Spaces and Rights in the City”, Routledge Research on Urban Asia.
Zariç, S. (2012) “Türkiye’de Kentsel Planlama ve TOKİ’nin Planlama Yetkilerindeki Genişlemenin Boyutları”, Akademik Bakış Dergisi, Sayı: 28.