Sosyal Yapı Değişiminin Mimari Yapıya Yansıması: Diyarbakır Örneği

Geleneksel evler tarihsel, kültürel ve yapısal olarak oldukça önem arz eden yapılardır. Geleneksel evler sosyal yaşamda meydana gelen değişikliklere bağlı olarak uzun süreli kullanımlarda çeşitli nedenlerle değişime uğramakta ve kullanıcı gereksinim ve isteklerine yanıt veremez duruma gelebilmektedir. Bu çalışma geleneksel Diyarbakır evlerinde sosyal yapıya bağlı değişen fiziksel değişimi incelemeyi hedeflemektedir. Anadolu’nun tarihi bir kenti olan Diyarbakır’da beş asırlık bir dönemi kapsayan, geçmiş kültürel değerleri barındıran tarihi geleneksel evler vardır. Geleneksel evler özgün niteliğini 1950’ li yıllardan sonra nüfus artışı ve çarpık kentleşmenin etkisi ile yitirmeye başlamıştır. Geleneksel Diyarbakır evleri geçmişte kalabalık, geniş ataerkil ailelere göre tasarlanmış ve dönemin kültürel, sosyal ve ekonomik yaşamını içinde barındırmıştır. Bugün yine kalabalık alt gelir grubunun içinde yaşamakta olduğu bu evler değişmiş, kullanım bakımından geçmişteki anlamını tamamen yitirmiştir. Sosyal yapı değişiminin mimari yapıyı nasıl etkilediğinin belirlenmesi amacıyla yapılan bu çalışmada geleneksel Diyarbakır evlerinde anket çalışması yapılarak kullanıcı profili belirlenmeye çalışılmış, yerinde yapılan gözlem ve inceleme sonuçları ile literatür taraması sonucu elde edilen bilgiler de ele alınarak fiziksel değişimler incelenmiştir. Evlerin tarihsel süreçte uğradığı değişim boyutunun belirlenmesi için yerinde yapılan incelemelerle evlerin orijinalindeki durumu göz önüne alınarak uğradığı fiziksel değişimler değerlendirilmiş ve sunulmuştur.

The Reflection of Changing Social Structure in Architectural Structure: Diyarbakır Example

Traditional houses are historically, culturally, and structurally important buildings. Traditional houses may change for a variety of reasons over time due to changes in social life. For example, they may no longer respond to user needs and desires. The aim of this study was to examine physical changes made to traditional Diyarbakir houses that occurred as a result of the social structure. Diyarbakir, a historical city of Anatolia, has traditional houses that include past cultural values that date back 5 centuries. After the 1950s, the original character of traditional houses began to be lost with the impact of population growth and unplanned urbanization. The traditional houses were designed for the large, patriarchal families of the past. Today, typically, lower income groups live in these houses. In terms of usage, the earlier meaning has been completely lost. This study was conducted to analyze how changes in social structure affect architecture. Physical changes made to traditional Diyarbakir houses were catalogued in on-site examinations, the residents were surveyed in an effort to determine a user profile, and an analysis was performed to assess the changes observed.

PDF

___

Asatekin, G. (1993) “Tarihsel Çevre Korumanın Kuramsal Çerçevesi”, Tarihsel Çevre ve Sorunları Sempozyumu, Ankara Üniversitesi Çevre Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi, Ankara.
Bekleyen, A. (1993) “ Eski Diyarbakır evlerinin kitlesel biçimlenmesini etkileyen asal etmenlerin belirlenmesi”, Yüksek Lisans tezi, D.Ü.FBE, Diyarbakır.
Cengiz, T. (1998) “Diyarbakır Eski Sur içi ve Sur dışı evlerinde Çevresel Etmenler-Kullanıcı Gereksinimi-Tasarım İlişkisi üzerine Bir araştırma”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans tezi, Dicle Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Diyarbakır, s.46–47, 117, 122, 126.
Çiçek, Ü.G., (2012) “Uzungöl’ün geleneksel evleri: evlerin dönüşüm sürecinde analizi” yüksek lisans tezi, Ortadoğu teknik üniversitesi, Fen Bilimleri enstitüsü, Ankara.
Dalkılıç, N. (1999) “Geleneksel Diyarbakır evlerinde plan, cephe ve yapı öğeleri tipolojisi”, yüksek lisans tezi, GÜFBE, Ankara.
Dalkılıç, N. (2004) “Midyat ilçesindeki kültürel zenginliğin oluşturduğu geleneksel mekânsal dizgenin korunması için bir yöntem araştırması”, GÜFBE, doktora tezi, Ankara.
Dener, A. (1994) “Sosyal ve Mekânsal değişmenin Etkileşimi Cumhuriyet sonrası İstanbul Konutları”, doktora tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Diken, Ş. (2002) “Sırrını Surlarına Fısıldayan Şehir; Diyarbakır”, İletişim Yayınları, Memleket kitapları dizisi 5, Ankara, s.97
Eruzun, C. (1980) “Konutlarda Mekân Özelleşme Düzeyinin Saptanmasına İlişkin Bir Yöntem”, Doktora tezi, İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Mimarlık Fakültesi, İstanbul.
Gabriel, A. (1940) “Voyages Archeologiques dans la Turquie Oriantale, Paris.
Göktürk A., Kaygalak S. (1999) “Göç ve Kentleşme”, Sosyal Hizmet Sempozyumu, Ankara s.111–147
Gönül, B. Y. (2003) “Batı Anadolu’daki Kültürel Çeşitliliğin Geleneksel Konut Mimarisindeki Değişime Yansıması: 19. ve 20. Yüzyıllarda Ayvalık”, Doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir, s.143.
Gültekin, N., Özcan, Z. (1997) Development in Cultural Continuity, Culture and Space in the Home Environment, Critical Evaluations/New Paradigms”, İstanbul, 245-249.
Halifeoğlu, F.M. (2005) “Geleneksel konut-aile ilişkisinin sürdüğü yerleşmeler için bir koruma model-önerisi: Mardin-Savur örneği”, doktora tezi, GÜFBE, Ankara.
Oguz, P. G. (2011) “Kentsel Koruma Çalışmalarında Fiziki YapıSosyal Yapı İlişkisinin Bitlis Kent Merkezinde Örneklenmesi”, doktora tezi, GÜFBE, Ankara.
Oğuz, P. G. (2016) “Geleneksel Bitlis Evleri: Koruma Sorunları ve Öneriler”, Megaron;11(1) s.63-77.
Oğuz, P. G., Halifeoğlu, F.M. (2017) “Geleneksel Diyarbakır evlerinde yapım tekniği ve malzemede koruma sorunları”, Dicle üniversitesi mühendislik fakültesi dergisi Suriçi özel sayısı, Diyarbakır.
Özmen, A. (1995) “1920 Sonrası Ankara’da Apartman Konut Gelişimi ve Sosyal Değişim ile Etkileşimi Üzerine bir Araştırma”, Doktora tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Özyılmaz, H. (2007) “Diyarbakır konut mimarisinde morfolojik analiz, geleneksel konutların güncel kullanımda değerlendirilmesi”, yayınlanmamış doktora tezi, GÜFBE, Ankara.
Perker, Z. S., Akıncıtürk, N.(2011) “Geleneksel konutlarda fiziksel değişim Bursa’da üç örnek yapı”, Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 16, Sayı 1
Sözen, M. (1995) “Diyarbakır”, Arkitekt, Sayı,430, İstanbul, 1995, s.32-36.
Şahin, E. (2014) “Sosyokültürel yapı ve değişim bağlamında mimarı mirasın korunmasına dair bir yöntem araştırması: Kapadokya-Güzelyurt örneği”, doktora tezi, GÜFBE, Ankara.
Şimşek, M. (2003) “Süryaniler ve Diyarbakır”, Kitap Matbaası, s.137, Diyarbakır.
Yenigül, S. B. (2005) “The Effects of Migration on Urban”, G.Ü. Fen Bilimleri Dergisi, 18(2): 273–288 Ankara.