Filiz ERATAŞ SÖNMEZ, Arslan Semra SELÇUK

Kayseri Tren İstasyonu ve Çevresinin Kentin Modernleşme Sürecine Katkısı Üzerine Bir Okuma

Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiye’sine kalan en önemli miraslardan biri de demiryolları ve tren istasyonlarıdır. Erken Cumhuriyet Dönemi’nde ülkenin modernleşme/kalkınması yönündeki politika, demiryolu ağının ülke genelinde yaygınlaşması üzerine kurgulandığı bir gerçektir. Bu bağlamda tren istasyonları ve donatılarını, sosyo-kültürel içerikleri ile kenti ve kentliyi modernleştirme projesinin de bir parçası olarak düşünülebilir. Çalışmada, Kayseri Tren İstasyonu ve İstasyon Caddesi’nin oluşumu kapsamında kentin mekânsal ve toplumsal değişimine/ dönüşümüne yaptığı katkı incelenmiştir. Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Kayseri Tren İstasyonu (1929) örneğinde, yapının ve ilgili donatılarının kentin fiziksel çevresine etkisi; yeni yollar, konut alanları, kamusal alanlar ve modern peyzaj düzenlemeleri ile kent merkezinden sonra (1935 yılı Sümerbank yerleşkesi ile birlikte) şehrin kuzeyinde yeni bir çekim merkezi olarak özetlenebilir. Toplumsal boyutunda ise İstasyon binası ve çevresinin İstasyon Caddesi’yle birlikte ulus-devletin görünürlüğünü ve gücünü yansıtan, eğitim faaliyetlerinden millî bayram kutlamalarına kadar pek çok eyleme ev sahipliği yapmıştır. Caddenin çevresinde şekillenen modern konutlarıyla, Kayseri halkının modern yaşamla bağlantısının kurulduğu ilk ara yüz oluşturduğu da iddia edilebilir. Bu çerçevede Tren İstasyonu ve İstasyon Caddesi’nin, yapı ölçeğinin ötesinde, kentsel mekândaki karşılığı, bir başka ifade ile, sağladığı mekânsal ve toplumsal değişim/dönüşüm “Kayseri kentinin kendi yerel parametreleri” ile okunmuştur. Bu sayede, Kayseri Tren İstasyonu kapsamında kentin Erken Cumhuriyet Dönemi modernleşme sürecine ışık tutması adına ipuçları da elde edilmiştir. Tüm Anadolu kentlerinde benzer yaşanmışlıklar/değişimler olabileceği gibi yerel farklılıkların da deneyimlenmiş olabileceği varsayımıyla, bu çalışmanın tren istasyonu donatılarının ve kentle ilişkisinin araştırılarak literatüre eklemlendirilmesi üzerine dikkat çekmesi umulmaktadır.

A Study on the Contributions of the Modernization Process in Kayseri: The Kayseri Train Station and its Environment

One of the most important investments that the Republic of Turkey inherited from the Ottoman Empire was its network of railways and stations. It is well known that the modernization/development policy of the early Republican period of Turkey was built on the expansion of the railway network across the country. In this context, train stations and the railway environment, as well as the socio-cultural make-up of the city and its citizens, can be seen as part of the national and local modernization project. This study examines the Kayseri Train Station and İstasyon Caddesi (Station Street) and their contributions to the transformation of the city within the context of the modernization project. The impact on the city’s physical environment included new roads, residential areas, public spaces, modern landscaping, and new sub-centers in the north of the city. A wide variety of socio-cultural activities have taken place there, ranging from the addition of educational facilities to official celebrations of national holidays, and the area reflects the visibility and power of the nation-state. It is possible to argue that, along with the modern housing facilities located nearby, these structures can be seen as the groundwork in connecting the people of Kayseri with “modern life.” Therefore, their role in the physical and socio-cultural transformation of the city was examined not only in terms of structure and scale with regard to urban space, but specifically in terms of Kayseri’s own local parameters. While all Anatolian cities may have experienced similar transformations, upon close examination, distinct differences can be observed.

PDF

___

Arıtan, Ö. (2008) “Modernleşme ve Cumhuriyetin Kamusal Mekân Modelleri”, Mimarlık Dergisi, Sayı: 342, s. 51.
Asiliskender, B., (2008) “Modernleşme Ve Konut; Cumhuriyet’in Sanayi Yatırımları ile Kayseri’de Mekânsal ve Toplumsal Değişim”, Doktora Tezi, İTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Atmaca, İ. (2009) “Demiryolu Ulaşımının Kentsel Gelişime Olan Etkileri ve Isparta Kenti Örneklemesi”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
Başar, M.E. ve Erdoğan, H.A. (2009) “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türkiye’de Tren Garları”, S.Ü. Müh.‐Mim. Fak. Dergisi, Cilt 24, s. 3- 41.
Batur, A. (1998) “1925-1950 Döneminde Türkiye Mimarlığı”, Ed.: Y. Sey (editör) 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık, İstanbul, Tarih Vakfı Yayınları, s. 209-234.
Bilgin, İ. (1998) “Modernleşme ve Toplumsal Hareketliliğin Yörüngesinde Cumhuriyetin İmarı”, Ed.: Y., Sey (editör) 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık, İstanbul, Tarih Vakfı Yayınları, s. 255-273.
Bilgin, İ. (1996) “Tanzimat’tan Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşmenin Modernleşme Süreci”, Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, s. 472-490.
Çakıroğlu, N. (1952) Kayseri Evleri, İstanbul, İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
Çetin, S. ve Haştemoğlu, H.Ş. (2007) “Cumhuriyet’in Isparta’daki Simgesi: İstasyon Caddesi”, Mimarlık Dergisi, Sayı: 338, s. 60- 65.
Çetin, S. (2008) “Erken Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Demiryolu”, Yapı Dergisi, Sayı 319, s. 62-69.
Çıkış, Ş. (2011) “Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi İzmir Konutu: Yerellik ve Melezlik”, METU, JFA, Sayı 2011-2, (28:2): s. 45-61.
Doğan, A. E. (2007) Eğreti Kamusallık, İstanbul, İletişim Yayınları.
Eravşar, O. (2000) Seyahatnamelerde Kayseri, Kayseri Ticaret Odası, Kayseri.
Erem, A.R. (1938) “Cumhuriyet 15- D.D. Yolları 11 Yaşında”, Demiryollar Dergisi (29 Birinci Teşrin 1938), s. 164-165.
Erkiletlioğlu, H. (2006) Geniş Kayseri Tarihi, Kayseri, Can Matbaa.
Ersel, H., Kuyaş, H., Oktay, A. ve Tuncay, M. (2005) Cumhuriyet Ansiklopedisi, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
Holod, R., Evin, A. ve Özkan, S. (2005) Modern Turkish Architecture, Ankara, Published by the Chamber of Architects of Turkey.
Işık, G. (2013) “Halkevi Binası”, Kayseri Ansiklopedisi, Cilt 3. s. 82- 83.
Karakaya, N. (2002) Anımsamalar, Kayseri, Erciyes Üniversitesi.
Karakaya, N. (2006) Fotoğraflarda Kayseri: 1880–2006, Kayseri, Kayseri Kocasinan Belediyesi Kültür Yayınları.
Karatepe, Ş. (1999) Kendini Kuran Şehir, Kayseri, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
Kılıç, A. (2006) Kayseri Tarih Sanat Kültür, Kayseri, Kayseri Kocasinan Belediyesi Kültür Yayınları, s. 320.
Kocatürk, U. (1999) Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi, s. 324.
Oral, F.S. (2006) “Kayseri’de Modernleşme Sürecinde Kent Konutu Kavramının Gelişimi 1950-1970”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
Osmay, S. (1998) “1923’ten Bugünkü Kent Merkezlerinin Dönüşümü”, Ed.: Y. Sey (editör), 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık, İstanbul, Türk Tarih Vakfı Yayınları. s. 139-154.
Özdin, H. (2009) “Kayseri’de Modern Konut Örneği Olarak Sıra Evler” Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
Polat, O.E.E. ve Can, C. (2008) “Modern Mimarlık Mirası Kavramı: Tanım ve Kapsam”, Megaron YTÜ Mim. Fak. E-Dergisi, Cilt 3, Sayı 2.
Satan, A. (2007) “Demiryolunun 150 Yıllık Yolculuğu”, Demiryoliş. Gurup Matbaacılık, s. 70.
Sönmez, F. (2012) “Kayseri’de Barınma Kültüründe Değişim:1930-1970”, Basılmamış Doktora Tezi, Y.T.Ü., Fen Bilimleri Enstitüsü.
Şahin, M. (2013) Toprak Ağalığından Sanayiciliğe, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kayserili Molu Ailesinin Hikâyesi, İstanbul, Dergah Yayınları.
Şahin, M. (2013) “Kayseri’de İkinci Büyük Adım”, Bizim Kayseri, Sayı 23, s. 8-10.
Tanyeli, U. (1997) “Türk Modernleşmesinin Kentsel Sahnesini Yeniden Düşünmek”, Arredamento Dekorasyon, Sayı 90, s. 81-82.
Tanyeli, U. (1998) “Mekanlar, Projeler, Anlamları”, Ed.: U. Tanyeli (editör) Üç Kuşak Cumhuriyet, İstanbul, Türk Tarih Vakfı Yayınları, s. 105.
Tekeli, İ. (1996) Türkiye’de Yaşamda ve Yazında Konut Sorununu Gelişimi, Ankara, ODTÜ Basım İşliği, Konut Araştırmaları Dizisi 2.
Tekinsoy, K. (2011) Kayseri’nin İmarı ve Mekansal Gelişimi, Ankara, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
Tok, Ö. (2014) “Kayseri Hacı Kılıç Camii’ine Tahsis Edilen Hüseyin Bey Vakfı’nın h. 1080-1090 (m. 1670-1680) yıllarına ait muhasebesi”, Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/4 Spring 2014, s. 1119-1132.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Yayınları, (2011) “Tarihe Düşülen Notlar – 1 Yasama Yılı Açılışlarında Cumhurbaşkanlarının Konuşmaları – 1 (1 Mart 1924 - 14 Aralık 1987)” Yayın Koordinatörü: Rüçhan Akıncıoğlu, Ed.: Hasan Yılmaz (editör), Ankara, TBMM Basımevi.
Vural, S. (2014) İstasyon Mahallesi, Demiryolunda Zaman Yolculuğu, İstanbul, Kültür Yayınları.
Yücel, A. (2009) “Ana Cadde”, Ed.: P. Derviş. B. Tanju ve U. Tanyeli (editör) İstanbullaşmak: Olgular, Sorunsallar, Metaforlar, İstanbul, Ofset Yapımevi.
Yücel, T. (1960) “Demiryollarımızın İstasyon Nüfusuna Etkisi”, Türkiye Coğrafya Dergisi, Sayı 20, s-143-148.
Ankara Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demir Yolları Genel Müdürlük Arşivi.
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon Kodu: 030.18.1.2, Yer No: 126.62.5.
Bayındırlık Bakanlığı Devlet Demiryolları ve Limanları İşletme Genel Müdürlüğü kayıtları. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon Kodu: 030.1, Yer No: 2.12.1.
Çaylak İmar Planı. TCBCA-Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi-(1933) Kayseri İmar Planına Ait Rapor ve Şehrin Krokisi, Tarih: 7/11/1933, Dosya: 836, Fon Kodu: 30..10.0.0 Yer No: 81.533..5.3
Çaylak İmar Planı. TCBCA-Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi- (1933) Kayseri İmar Planına Ait Rapor ve Şehrin Krokisi, Tarih: 7/11/1933, Dosya: 836, Fon Kodu: 30..10.0.0 Yer No: 81.533..5.4
Demiryol Personeli Yardımlaşma Evler Yapı Kooperatifi. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon Kodu: 030.18.1.2, Yer No: 126.63.14.
Doğal ve Kültürel Varlıkları Koruma Envanteri, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Arşivi.
Kayseri Büyükşehir Belediyesi İmar ve Şehircilik Daire Başkanlığı Arşivi, 1945.
Kocasinan Belediyesi İmar Müdürlüğü, Ruhsat Arşivi.
“Devlet Demiryolları ve Limanları Kayseri Dördüncü İşletme Müfetteşliğinden”, Kayseri Vilayet Gazetesi, 16 Mart 1931, s.4.
“İstasyon Caddesinin Yaya Kaldırımları Döşeniyor”, Kayseri Vilayet Gazetesi, 15 Temmuz 1946.
Kalaç, A. H. (1946) “Kayseri’nin Bayındırlık Hamleleri”, Kayseri Vilayet Gazetesi, 11 Kasım 1946.
“Kayseri’nin İmar Faaliyetlerine Bir Bakış”, Kayseri Vilayet Gazetesi. 29 Ekim 1933. s.2
“Lig Maçları”, Kayseri Vilayet Gazetesi, 19 Şubat 1942.
Yahyabeyoğlu, A. (1952) “Kooperatifleşmenin Nimetleri”, 11 Ağustos 1952, İstiklal Gazetesi, (Birinci yıl, 3).
http://www.nuridemirag.com [Erişim tarihi 12 Ekim 2016]
http://www.kurtalan.bel.tr/page/show/27-tarihi.html [Erişim tarihi 25 Ekim 2015]
http://www.demirspor.org.tr/?q=site-page/tarihce [Erişim tarihi 15 Ekim 2015]
http://www.madeniesya.org.tr/?&Bid=347529 [Erişim tarihi 11 Eylül 2014]
http://oldkayseri.blogspot.com.tr/2008/05/bir-zamanlarkayseri.html. [Erişim tarihi 8 Mayıs 2017]