100 Yıl Önce-100 Yıl Sonra Mardin: Birinci Cadde veHalkevi Binası Üzerinden Bir Modern Kent Okuması

Türkiye’de Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet dönemleri boyunca parçasal müdahale ve modernlik imgeleri arayışı sonucunda geleneksel kent yapıları dönüştürülmüştür. 2000’lerden sonra geleneksel kent ile kurulan ilişkinin geldiği yeni noktada ise, geleneksel kentlerin eski bir imge olarak ortaya konulduğu turizm ve mekan tüketimi odaklı yaklaşımlardan bahsetmek mümkündür. Bu çalışmada, modernleşme deneyimi, Mardin kentindeki 1915 yılında genişletilmeye başlanan ve Erken Cumhuriyet döneminde genişletilme çalışmaları devam eden Mardin Birinci Cadde ve 1938 yılında açılan Mardin Halkevi Binası üzerinden örneklenmiştir. Çalışmanın yöntemi, 2008-2015 yılları arasın-da yerinde yapılan gözlemlere dayalı tespitlerdir. İlgili literatür, çizim ve görsel belgeler incelenmiş, yapılan tespitler fotoğraflar ile görsel-leştirilmiştir. Bu haliyle yaklaşık 100 yıllık öyküleri betimleyip irdeleyen çalışma, giderek yaygınlık kazanan “özel mekan ve bina tarihleri” literatürüne de bir katkı olarak görülmelidir. Çalışma sonucunda Mardin Birinci Cadde ve Halkevi üzerinden Mardin kentinin modernlik deneyiminin anlaşılması beklenmektedir. Birinci Cadde başlangıçta yeni ulaşım aracı olan otomobillerin geçişi için genişletilmiş, 2013 ve 2014 yıllarında ise yayalaştırma ve cephe sağlıklaştırma çalışmaları yürütülmüştür. Birinci Cadde üzerinde yer alan Halkevi 1938 yılında betonarme yapım sisteminde, sıvalı bir kültürel kurum yapısı olarak betonarmenin kente ilk girişini temsil etmekte iken, 2011 yılında sıvası sökülerek, cephesi derin derzli taş duvar görüntüsüne büründürülmüş ve butik otele dönüştürülmüştür. Böylelikle 20. yüzyıl başlarının modernist ve ulusal idealleri doğrultusunda şekillenen iki mekan, 21. yüzyılın turizm ve tüketim odaklı kullanımına dönüşmüştür.

PDF

___

15. Cumhuriyet Yılında Mardin (1938) (İç Kapak: Mardin, Cum-huriyetten Önce ve Sonra, Halkevi Broşürü), CHP Mardin Hal-kevi Yayınlarından, Sayı: 6 (İç kapak: 5), İstanbul, Resimli Ay Matbaası.

Aktüre, S. (1975) “17. Yüzyıl Başından 19. Yüzyıl Ortasına Kadarki Dönemde Anadolu Osmanlı Şehrinde Şehirsel Yapının Değiş-me Süreci”, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cil I, Sayı 1, s. 101-128.

Aktüre, S. (1978) 19. Yüzyıl Sonunda Anadolu Kenti Mekansal Yapı Çözümlemesi, Ankara, Ortadoğu Teknik Üniversitesi Mi-marlık Fakültesi Basım İşliği.

Avcı, Y. (2016) Osmanlı Hükümet Konakları: Tanzimat Dönemin-de Kent Mekânında Devletin Erki ve Temsili, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.

Aydın, S., Emiroğlu, K., Özel, O. ve Ünsal S. (2000) Mardin: Aşi-ret-Cemaat-Devlet, İstanbul, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları.

Baydar Nalbantoğlu, G. (1999) “Sessiz Direnişler ya da Kırsal Tür-kiye ile Mimari Yüzleşmeler”, Ed.: S. Bozdoğan ve R. Kasaba (editörler) Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik, 2. Baskı, Çeviren: Nurettin Elhüseyni, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınla-rı, s. 153-167.

Bekin, D. (2010) Tarihin Işığında Mardin, 2. Baskı, Ankara, Genpa Yayınları.

Bozdoğan, S. (1999) “Türk Mimari Kültüründe Modernizm: Genel Bir Bakış”, Ed.: S. Bozdoğan ve R. Kasaba (editörler) Türkiye’deModernleşme ve Ulusal Kimlik, 2. Baskı, Çeviren: Nurettin El-hüseyni, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, s. 118-135.

Civelek, Y. (2009) “Mimarlık, Tarihyazımı ve Rayonalite: XX. Yüzyı-lın İlk Yarısında Modern Türk Mimarisinde Biçime Dayalı Sem -bolik Söylem Meselesi”, TALİD-Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 7, Sayı 13, s. 131-152.

Çadırcı, M. (1991) Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’ninSosyal ve Ekonomik Yapıları, Ankara, Türk Tarih Kurumu Ya-yınları.

Çağlayan, M. (2009) “Mardin Halkevi, Merkez, Mardin”, Poster Sunuş, docomomo_tr: Türkiye Mimarlığında ModernizminYerel Açılımları V, Dicle Üniversitesi, Diyarbakır.

Çalışlar, İ. (Haz.) (2010) On Yıllık Savaş-Orgeneral İzzettin Çalışlar’ın Not Defterlerinden Balkan, Birinci Dünya ve İstiklal Savaşları, İstanbul, İş Bankası Yayınları.

Denel, S. (1981) “Batılılaşma Sürecinde Ebniye Nizamnameleri ve Kentsel Mekânların Değişimine Etkileri Üzerine Bir Deneme”,IX. Türk Tarih Kongresi, Ankara, Türk Tarih Kurumu, s. 1425-1435.

Denel, S. (1982) Batılılaşma Sürecinde İstanbul’da Tasarım ve Dış Mekanlarda Değişim ve Nedenleri, Ankara, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Basım İşliği.

Dilek, H. (2013) “Mardin Halkevi ve Faaliyetleri”, Basılmamış Yük-sek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkı-lap Tarihi Enstitüsü.

Dilek, H. (2014) “Halkevlerinin Eğitim Çalışmaları: Mardin Örne-ği”, ISHE 2014-III. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu, 25-27 Haziran 2014, Sakarya, Sakarya Üniversitesi, s. 139-145.

Dumont, P. ve Georgeon F. (Ed.) (1999) Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri, 2. Baskı, Çeviren: A. Berktay, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.

Durukan, A. (2006) “Cumhuriyet’in Çağdaşlaşma DüşüncesininYaşama ve Mekana Yansımaları: Halkevi Binaları Örneği”, Ba-sılmamış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilim-leri Enstitüsü.

Düzenli, E. (2009) “Cumhuriyet Dönemi’nde (1923-1960) Mo-dernite Düşüncesinin Mekânsal Kuruluşu: Merkez-Periferi Di-namikleri Bağlamında Trabzon Örneği”, Basılmamış Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.

Düzenli, E. (2012) “Cizre’de Modernlik ve Tarihsel Mekanın Feno-menolojisi Üzerine Notlar”, Arredamento Mimarlık, Sayı 261, s. 84-85.

Düzenli, H.İ. (2008) “Sedat Çetintaş Trabzon’da, Yıl 1937”, Arreda-mento Mimarlık, Sayı 214, s. 98-105.

Düzenli, H.İ. ve Taşar, E.S. (2012) “Mardin’de Tarih, Bina ve Mi-marlık Katmanları: 19. yy. Hükümet Konağından 21. yy. Mi-marlık Fakültesine Dönüşüm Hikâyesi”, Arredamento Mimar-lık, Sayı 254, s. 64-78.

Ertuğrul, A. (2009) “XIX. Yüzyılda Osmanlı’da Ortaya Çıkan Farklı Yapı Tipleri”, TALİD-Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, cilt 7, Sayı 13, s. 293-312.

Ertuğrul, A. ve Yıldız, H. (2014) “Tarihi Kentlerde Cephe Sağlık-laştırma Çalışmaları: Mardin Örneği”, 1. Uluslararası Kentsel Planlama-Mimarlık-Tasarım Kongresi, Kocaeli, 8-11 Mayıs 2014, s. 555-567.

Güneş, N. (2013) “Kimlik Üzerinden Yeni Bir Okuma Denemesi: Kimliğin Söylemsel İnşası ve Mardin Örneği”, Basılmamış Yük-sek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.GüneyDoğu: Birinci Genel Müfettişlik Bölgesi (1939) İstanbul, Cumhuriyet Matbaası.

Gür, Ş.Ö. ve Düzenli, H.İ. (2002) “Kent Makyajı”, Yapı, Sayı 252, s. 44-50.

Gürkaş, T. (2009) “Bir Mimarlık Tarihi Alanı Olarak Türkiye’dePeyzaj Mimarlığı Tarihi ve Peyzaj Mimarlığı-Deviet İdeolojisi İlişkisi”, TALİD-Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 7, Sayı 13, s. 171-190.

Koçak, C. (2003) Tek Parti Döneminde Umumi Müfettişlikler, İs-tanbul, İletişim Yayınları.Mardin: Unesco’ya Doğru, İstanbul, MAREV Yayını, 2009.

Mardin, Ş. (1995) Türkiye’de Toplum ve Siyaset, İstanbul, İletişim Yayınları.

Osmay, S. (1998) “1923’ten Bugüne Kent Merkezlerinin Dönüşü-mü”, 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık Bilanço’98, İstanbul, Tarih Vakfı Yayınları, s. 139-154.

Tekeli, İ. (1999) “Bir Modernleşme Projesi Olarak Türkiye’de Kent Planlaması”, Ed.: S. Bozdoğan ve R. Kasaba (editörler) Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik, 2. Baskı, Çeviren: Nurettin Elhüseyni, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, s. 136-152.

Tekeli, İ. (2011) Türkiye’nin Kent Planlama ve Kent Araştırmaları Tarihi Yazıları, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.

Tezer Ş. (1972) Atatürk’ün Hatıra Defteri, Ankara, Türk Tarih Ku-rumu Basımevi Yayınları.

Toksöz, F. (2017) “Kültürel Mirasa Bütüncül Bakış”, Geleceği Bir-likte Yaşatmak: Tarihi Kentler Birliği 15. Yıl, İstanbul, ÇEKÜL Vakfı ve Tarihi Kentler Birliği Yayını, s. 88-89.

Yeşilkaya, N. G. (1997) “İdeoloji Mimarlık İlişkisi ve Türkiye’deHalkevi Binaları (1932-1946)”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.

Yeşilkaya, N. G. (1999) Halkevleri: İdeoloji ve Mimarlık, İstanbul, İletişim Yayınları.

İnternet Kaynakları

http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICO-MOSTR_0997208001496825715.pdf [Erişim tarihi 01 Haziran 2018

]http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICO-MOSTR_0612886001496825607.pdf [Erişim tarihi 01 Haziran 2018]