Gümüşhane’deki Osmanlı Dönemi Eserleri: Sultan Süleyman Han Cami ve Çevresindeki Yapılara Dair

Sultan Süleyman Han Cami’nin yapım tarihi kesin olarak bilinmese de Kanuni Sultan Süleyman döneminde yapıldığı kabul edilmektedir. Cami ve çevresindeki yapılarla birlikte kasaba merkezinde küçük bir külliye mahiyetindedir. Yapıların merkezinde Kanuni Sultan Süleyman Han (Cami-i Kebir) Cami bulunmaktadır. Diğer yapılar ise caminin etrafında şekillenmiştir. Caminin çevresinde farklı tarihlerde türbe, hazire, çeşme, kütüphane, medrese ve vakıf binaları inşa edilmiştir. Ancak bu yapılardan bir bölümü günümüze ulaşamamıştır. Günümüze kalabilen yapılar cami, türbe, hazire ve çeşmeden ibarettir. Sultan Süleyman Han Cami, Gümüşhane Kasabası’nın kuruluşu, gelişimi ve tarihi açısından büyük önem taşımaktadır. Bölgedeki gümüş madenlerinin ekonomik değerinin artmasıyla birlikte kasaba gelişmiş ve kasaba merkezinde bir cami inşa edilmiştir. Kasaba nüfusun artması üzerine Türk şehir yapısına uygun olarak caminin çevresinde yeni evlerin ve çarşının inşa edilmesiyle de Gümüşhane Kasabası idari bir merkez halini almıştır. 19. Yüzyıldan itibaren de Osmanlı taşra teşkilatında Trabzon Vilayeti’ne bağlı bir sancak merkezi olmuştur. Gümüşhane Kasabası bugün terkedilmiş bir şehir görünümündedir. Kasaba, 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Harşit Vadisi’ne kaymaya başlamıştır. Bölge, Günümüzde Gümüşhane şehrinin bir mahallesi konumundadır ve Süleymaniye adıyla anılmaktadır. Bölgede ayakta kalabilen en önemli yapı ise Sultan Süleyman Han Cami (Cami-i Kebir)’dir. Çalışmada Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde yer alan kayıtlardan hareketle cami ve çevresindeki yapıların Osmanlı dönemindeki fonksiyonları konu edilecek, ayrıca bu yapıların günümüzdeki durumlarına değinilecektir. Böylece günümüzde kaybolmaya yüz tutmuş olan bu yapıların değeri ve önemi ortaya çıkarılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Gümüşhane, Sultan Süleyman Han, Cami, Kütüphane

OTTOMAN PERIOD PIECES IN GUMUSHANE: ON THE SULTAN SULEYMAN HAN MOSQUE AND THEIR ENVIRONMENT

It is accepted that the construction date of the Sultan Süleyman Han Mosque was made during the reign of Sultan Suleyman the Magnificent. It is a small complex in the town center with the mosque and surrounding structures. Kanuni Sultan Suleyman Han (Cami-i Kebir) Mosque is located at the center of the constructions. Other constructions are formed around the mosque. In different dates around the Camin, tombs, haziras, fountains, libraries, madrasa and foundation buildings were constructed. However, some of these structures have not survived. The buildings that can manage to survive are the mosque, the tomb, the treasure and the fountain.Sultan Suleyman Han Mosque is of great importance for the establishment, development and history of Gumushane Town. As the economic value of the silver mines in the region increased, the town developed and a mosque was built in the town center. On the increase of the population of the town, Gumushane Town became an administrative center by constructing new houses and bazaar around the mosque in accordance with the Turkish city structure. From the 19th century, it became a sanjak center connected to Trabzon Province in the Ottoman provincial organization. Gumushane Town is a deserted city today. From the second half of the 19th century, the town began to slip into the Harshit Valley. Today, the region is a neighborhood of the city of Gumushane and is known as Suleymaniye. The most important structure that can survive in the region is the Sultan Suleyman Han Mosque (Cami-i Kebir). In the present study, the functions of the mosque and its surrounding structures in the Ottoman period will be discussed with reference to the records in the Ottoman Archives of the Prime Ministry and the present situation of these structures will be mentioned. Thus, it will be tried to reveal the value and importance of these structures that have been disappearing today.

Keywords:

Gumushane, Sultan Suleyman Han, Mosque, Library,

PDF

___

KaynaklarArşiv Belgeleri3 nolu Gümüşhane Şer’iyye Sicili BOA, A. MKT. MHM, No: 313/80, sene 03 Cemaziye’l-evvel 1281(4 Ekim 1864)BOA, A. MKT. UM, No: 223/18, sene 25 Cemaziye’l-evvel 1272 (2 Şubat 1856)BOA, A. MKT. NZD, No: 388/91, sene 29 Cemaziye’l-ahir 1278 (4 Mayıs 1862)BOA, AE. SABH. I, No: 252/16886, sene 10 Cemaziye’l-evvel 1200 (11 Mart 1786)BOA, AE. SABH. I, No: 352/24685, sene 30 Zilhicce 1093 (30 Aralık 1682)BOA, AE. SMHD. I, No: 103/7298, sene 29 Rebiü’l-ahir 1153 (24 Temmuz 1740)BOA, AE. SMHD. I, No: 247/20167, sene 24 Rebiü’l-evvel 1158 (26 Nisan 1745)BOA, AE. SMHD. I, No: 86/5862, sene 20 Muharrem 1148 (12 Haziran 1735)BOA, AE. SMMD. IV, No: 2/141, sene 20 Cemaziye’l-evvel 1092 (7 Haziran 1681)BOA, AE. SMMD. IV, No: 19/2098, sene 17 Şevval 1085 (14 Ocak 1675)BOA, AE. SMMD. IV, No: 41/4676, sene 20 Şevval 1085 (17 Ocak 1675)BOA, AE. SABH. I, No: 326/22243, sene 10 Safer 1197 (15 Ocak 1783)BOA, AE. SAMD. III, No: 28/2646, sene 21 Receb 1115 (30 Kasım 1703)BOA, AE. SMST. III, No: 371/29425, sene 10 Şaban 1180 (11 Ocak 1767) BOA, AE. SABH. I, No: 326/22244, sene 10 Safer 1188 (22 Nisan 1774)BOA, AE. SMMD. IV, No: 2/180, sene 06 Şevval 1092 (19 Ekim 1681)BOA, AE. SMMD. IV, No: 2/184, sene 10 Şevval 1092 (23 Ekim 1681)BOA, BEO, No: 1237/92760, sene 12 Cemaziye’l-evvel 1316 (28 Eylül 1898)BOA, BEO, No: 1888/141591, sene 16 Rebiü’l-ahir 1320 (23 Temmuz 1902)BOA, BEO, No: 1206/90415, sene 21 Cemaziye’l-evvel 1316 (2 Ekim 1898) BOA, C. EV, No: 138/6865, sene 29 Zilhicce 1217 (22 Nisan 1803)BOA, E. EV, No: 13/1524, sene 13 Cemaziye’l-evvel 1092 (31 Mayıs 1681)BOA, E. EV, No: 16/1900, sene 04 Zilhicce 1076 (7 Haziran 1666)BOA, E. ML, No: 33/3212, sene 14 Receb 1092 (30 Temmuz 1681)BOA, EV. BRT, No: 14/7, sene 21 Rebiü’l-evvel 1239 (25 Kasım 1823)BOA, EV. BRT, No: 58/13, sene 04 Receb 1259 (31 Temmuz 1843)BOA, EV. BRT, No: 158/21, sene 26 Zilhicce 1278(24 Haziran 1862)BOA, İ. ŞD, No: 111/6653, sene 10 Rebiü’l-evvel 1309 (14 Ekim 1891)BOA, İ. EV, No: 24/39, sene 01 Zilhicce 1317 (2 Nisan 1900)BOA, HAT, No: 1499/18, sene 29 Zilhicce 1222 (27 Şubat 1808)BOA, MVL, No: 296/26, sene 6 Cemaziye’l-evvel 1272 (14 Ocak 1856)BOA, ŞD, No: 148/16, sene 20 Rebiü’l-evvel 1320 (25 Eylül 1861)BOA, ŞD, No: 432/25, sene 25 Cemaziye’l-ahir 1325 (5 Ağustos 1907)BOA, Y. MTV, No: 107/24, sene 23 Rebiü’l-ahir 1312 (19 Ocak 1887)
SalnamelerSalname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiyye (1321). İstanbul.Salname-i Vilayet-i Trabzon (1305). İstanbul.
Kitap ve MakalelerGümüşhane Valiliği (1973). Cumhuriyetin 50. Yılında Gümüşhane, AnkaraGümüşhane Valiliği (1999). Cumhuriyetin 75. Yılında Gümüşhane, İstanbul. Gümüşhane Valiliği (2016). Gümüşhane Kültür Envanteri, Gümüşhane İl Turizm Müdürlüğü Yayınları.Karpuz, Haşim (1991). “Gümüşhane Evlerinin Mimari Özellikleri”, Geçmişte ve Günümüzde Gümüşhane Sempozyumu Bildirileri (13-17 Haziran 1990), Ankara, s. 155-183. San, Sabri Özcan (1991). “Gümüşhane Müstakil Sancağındaki Mahalleler, Aileler ( Efsaneler, Hikayeler)”, Geçmişte ve Günümüzde Gümüşhane Sempozyumu Bildirileri (13-17 Haziran 1990), Ankara, s. 119-140.Saylan, Kemal (2014). Gümüşhane-İdari, Sosyal ve Ekonomik Tarih, Gümüşhane Üniversitesi Yayınları, İstanbul.Saylan, Kemal (2016). “Süleymaniye-Daltaban Arasında Gümüşhane’nin Şehirleşme Süreci”, Geçmişten Günümüze Şehir ve Çocuk, C. I, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun, s. 67-74.Tuncel, Metin (1996). “Gümüşhane”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. XIV, İstanbul, s. 275. Uslu, Gülyüz Akagün (1980). Gümüşhane Çevresinin Tarihi ve Sanat Eserleri, İstanbul. Uslu, Gülyüz Akagün (1991). “Gümüşhane’nin Tarihçesi ve Turisttik Değerleri”, Geçmişte ve Günümüzde Gümüşhane Sempozyumu Bildirileri (13-17 Haziran 1990) , Ankara, s. 141-153. Üçüncüoğlu, Adnan Güngör (Trhsz), Torul-Kürtün Tarihi, Torul Belediyesi Yayınları, Trabzon.Yurttaş, Hüseyin (2007). “Gümüşhane Süleymaniye (Ulu) Camii, Çeşmesi, Haziresi ve Hacı Tahir Efendi Türbesi”, Sanat Dergisi, Sayı: 12, s. 61-72.Yüksel, Murat (1997). Gümüşhane Kitabeleri, Gümüşhane Valiliği Yayınları, İstanbul.
İnternet Sitelerihttps://www.haberler.com/gumushane-de-8-kanuni-gunleri-etkinligi-8415462-haberi/ (24.04.2018)http://www.gumuskoza.com.tr/sultan-suleyman-han-camii-yenilendi.html (24.04.2018)