Gümüşhane Ağızlarından Derlenmiş Deyimler Üzerine

Türkiye Türkçesi ağızları; Doğu Grubu Ağızları, Batı Grubu Ağızları ve Kuzeydoğu Grubu Ağızları olmak üzere başlıca üç grupta toplanmaktadır. Bu tasnifte Gümüşhane ağzı, Doğu Grubu Ağızları içinde gösterilir. Gümüşhane ili ağızları dört alt gruba ayrılan bu ana grup içinde Kars, Erzurum, Erzincan ağızları içindeki ikinci derecedeki alt gruplardan birini oluşturur. Bu çalışmada Gümüşhane ağzı söz varlığında bulunan ve Derleme Sözlüğü’nde (DS) yer alan deyimler belirlenmeye ve bir sözlükçe ile verilmeye çalışılmıştır. Öncelikle DS’de yer alan Gümüşhane kaynaklı sözcükler tespit edilmiş, bunların arasından seçilen deyimler tam, yarı ve deyimsi örnekleri ile gösterilmiştir. Deyimler işaret ettikleri temalarla ilişkili olarak değerlendirilmiştir. Gümüşhane ağzında kullanılan deyimlerin ayrıntılı ve bölgedeki idari ve coğrafi yapılanmalardaki değişiklikleri takip eden bir çizgide derlenmesi, değerlendirilmesi gerekmektedir. Farklı bölgelere temsil edilebilecek böylesi bir çalışma ile Türkiye Türkçesi ağzılarından derlenmiş ve derlenecek deyimlerin birbiriyle mukayesesi; dilin işleyiş imkânları, sanatlı söyleyiş yeterliği bakımından verileri çeşitlendirecektir. Bunun için “deyim”in sınırlarının belirlenmesi de artık acil bir ihtiyaç hâlindedir.

Anahtar Kelimeler:

Gümüşhane Ağızları, Deyim; Derleme Sözlüğü

PDF

___

AKSAN, Doğan (1993). Türkçenin Gücü, Ankara: Bilgi Yayınevi.
AKSAN, Doğan (1996). Türkçenin Söz Varlığı, Ankara: Engin Yayınevi.
AKSAN, Doğan (2002). Anadilimizin Söz Denizinde, Ankara: Bilgi Yayınevi.
AKSOY, Ömer Asım (1962). “Atasözleri, Deyimler”, TDAY-Belleten, s. 131-166.
AKSOY, Ömer Asım (1977). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü III, Ankara: TTK Yayınları.
AKSOY, Ömer Asım (1984). Deyimler ve Atasözleri Sözlüğü II, Ankara: TDK Yayınları.
AKSOY, Ömer Asım (1996). Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler, Ankara: TDK Yayınları.
KARAHAN, Leyla (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Ankara: TDK Yayınları.
REFİK, Ahmet (2012). Kafkas Yollarında, ed. M. Sait Karaçorlu, İzmit: Temel Yayınları.
SAN, Sabri Özcan (1990). Gümüşhane - Kültür Araştırmaları ve Yöre Ağızları, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
SİNAN, Ahmet Turan (2001). Türkçenin Deyim Varlığı, Malatya: Kubbealtı Yayıncılık.
SİNAN, Ahmet Turan (2008). “Deyim Kavramı Üzerine Notlar-I”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(2): 91-98.
SUBAŞI UZUN, Leyla (1988). Dilbilimi Açısından Deyim Kavramı ve Türkiye Türkçesindeki Örneklerin İncelenmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
SUBAŞI UZUN, Leyla (1991a). “Deyimleşme ve Türkçede Deyimleşme Dereceleri”, Dilbilim Araştırmaları, ss. 29-39, Ankara: Hitit Yayınevi.
SUBAŞI UZUN, Leyla (1991b). “Deyimlerde Bildirinin Düzenleniş Biçimi ve Özellikleri”, Türk Dilleri Araştırrmaları, ss. 111-120, Ankara: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi–2.
TANYERİ, Yavuz (2009). “Türkçenin Deyim Varlığı, Dr. Ahmet Turan Sinan, Kubbealtı Yayıncılık, Malatya 2001, 516 s.”, Turkish Studies, 4(8): 2586-2590.
TUNCEL, Metin (1996). “Gümüşhane”, İslam Ansiklopedisi, 14, ss. 273-276, İstanbul: TDV Yayınları.
YÜCEOL ÖZEZEN, Muna (2001). “Türkçe Deyimler Üzerine Birkaç Söz”, Türk Dili, 600: 869-879.
http://www.gumushane.gov.tr/nufus (Şubat 2016).