Stratejik İstihbarat Kapsamında Suudi Arabistan’ın ve İran’ın Batı Balkanlar’daki Faaliyetleri

Devletler, istihbarî bir faaliyete girişmeden önce, kendilerine yol göstermesi açısından stratejik istihbarat kavramının ortaya koymuş olduğu enstrümanlardan faydalanırlar. Stratejik istihbarat, istihbarat kavramını dar bir perspektiften ele almaktan ziyade, geniş bir çerçevede değerlendirmeye çalışır. Stratejik istihbarat, planlı bir faaliyetin sonucu olup, derinlemesine analiz yapıldıktan sonra ortaya konur. Uzun dönemleri kapsayan planlamalar, stratejik istihbaratın başat özelliklerinden biridir. Bu çalışmada, Suudi Arabistan’ın ve İran’ın Batı Balkanlar’daki faaliyetleri, stratejik istihbaratın uzun vadeli yaklaşımı çerçevesinde değerlendirilmektedir. Bu iki ülke, Batı Balkanlar’a nüfuz edebilmenin öncelikli koşulunu din faktörü olarak belirlemiştir. Hem Suudi Arabistan hem de İran, bölge ülkelerinde politik faaliyetlerini yürütebilmek için ideolojik motif unsurunu ağırlıklı olarak kullanmaktadır. Suudi Arabistan, Selefiliği benimseyerek İran ise Şiilik üzerinden bölgede faal olmaya çalışmaktadır. Bölgede kurdukları vakıflar ve dernekler aracılığıyla Batı Balkanlar’daki Müslüman topluluk üzerinde ağırlıklarını artırmak istemektedirler. Suudi Arabistan ve İran, yumuşak güç unsurlarından istifade ederek, halk nezdinde dikkat çekmeyi, istihbarî bir yöntem olarak benimsemektedirler. İran, bölgeye gönderdiği din adamları sayesinde Şii ideolojiyi yaymak istemektedir. Bu çalışmada, özellikle İran’ın yumuşak güç ve sert güç unsurlarını (istihbarat faaliyetleri kapsamında) kullanmasıyla, bölgede politik bir ağırlık tesis etmeyi amaç edindiği ortaya konmuştur. Suudi Arabistan’ın ve İran’ın bölge üzerindeki güç mücadelesi, farklı yönleriyle ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Stratejik İstihbarat, Yumuşak Güç, Suudi Arabistan, İran

Activities of Saudi Arabia and Iran in the Western Balkans within the Scope of Strategic Intelligence

States, before embarking on an intelligence activity, benefit from the instruments introduced by the concept of strategic intelligence in order to guide them. Strategic intelligence tries to evaluate the concept of intelligence in a broad framework rather than from a narrow perspective. Strategic intelligence is the result of a planned activity and is produced after in-depth analysis. Long-term planning is one of the dominant features of strategic intelligence. In this study, the activities of Saudi Arabia and Iran in the Western Balkans are evaluated within the framework of the long-term approach of strategic intelligence. These two countries have determined the religious factor as the primary condition for penetrating the Western Balkans. Both Saudi Arabia and Iran mainly use the ideological motive element in order to carry out their political activities in the countries of the region. Saudi Arabia adopts Salafism and Iran tries to be active in the region through Shiism. Through the foundations and associations they have established in the region, they want to increase their influence on the Muslim community in the Western Balkans. Saudi Arabia and Iran, by making use of their soft power elements, adopt to draw attention to the public as an intelligence method. Iran wants to spread the Shiite ideology thanks to the clergy it sent to the region. In this study, it has been revealed that Iran aims to establish a political weight in the region, especially by using soft power and hard power elements (within the scope of intelligence activities). The power struggle between Saudi Arabia and Iran over the region is discussed from different aspects.

Keywords:

Strategic Intelligence, Soft Power, Saudi Arabia, Iran,

PDF

___

Adams, J. (2015). Strategic Intelligence in the Cold War and Beyond. Routledge.
Arman, M. N. (2020). Batı Balkanlar’da Yabancı Terörist Savaşçılar ve Dini Aşırılık Yanlısı Gruplar Sorunu. Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi, 8(2), 34-53.
Avramov, K., Trad, R. (2018, October 12). Under the Radar: Iran’s ‘Stealth’ Presence on the Balkans. The Globe Post: https://theglobepost.com/2018/12/10/iran-stealth-presence-balkans/ adresinden erişildi.
Azinović, V. (2017). Between Salvation and Terror: Radicalization and the Foreign Fighter Phenomenon in the Western Balkans. The Atlantic Initiative, https://atlanticinitiative.org/wpcontent/uploads/2017/05/ images_BetweenSalvationAndTerror_BetweenSalvationAndTerror.pdf adresinden erişildi.
Balkannews. (2023, Haziran 20). Arnavutluk’ta Halkın Mücahitleri Örgütü’nün kampına baskın. https://www.balkannews.com.tr/arnavutluk/arnavutluk-ta-halkin-mucahitleri-orgutu-nunkampina-h7106.html adresinden erişildi.
Bardos, G. N. (2013). Iran In The Balkans: A History and a Forecast. World Affairs, 175(5), 59-66.
Berkolli, L. (2021). Bosna Hersek: İran’ın Balkanlar’daki Kültürel Etkisinin Zirvesi. İran Araştırmaları Merkezi (İRAM), https://iramcenter.org/bosna-hersek-iranin-balkanlardaki-kulturel-etkisininzirvesi/ adresinden erişildi.
Berkolli, L. (2021). İran’ın Bosna-Hersek’teki Kültürel Varlığı. İran Araştırmaları Merkezi (İRAM), https:// iramcenter.org/iranin-bosna-hersekteki-kulturel-varligi/ adresinden erişildi.
Berkolli, L. (2021). Iran’s Cultural Activities in Albania (Western Balkan). İran Araştırmaları Merkezi (İRAM), https://iramcenter.org/en/irans-cultural-activities-in-albania-western-balkan-453 adresinden erişildi.
Berkolli, L. (2021). İran’ın Balkan Ülkelerinde Kültürel Hâkimiyetini Genişletme Stratejileri. İran Araştırmaları Merkezi (İRAM), https://iramcenter.org/iranin-balkan-ulkelerinde-kulturelh%C3%A2kimiyetini-genisletme-stratejileri-556 adresinden erişildi.
Beşe, E., & Seren, M. (2011). Stratejik İstihbarat Olgusunun Teorik Çerçevesi, Unsurları ve Terörle Mücadele Politikaları Açısından Rolü ve Önemi. Polis Bilimleri Dergisi, 13(3), 123-145.
Bonnefoy, L. (2013). Saudi Arabia and The Export of Religious Ideologies. Norwegian Peacebuilding Resource Centre (NOREF).
Cafiero, G. (2022, September 5). In the Rearview Mirror: The Case of Iranian Influence in Bosnia. https:// gulfif.org/in-the-rearview-mirror-the-case-of-iranian-influence-in-bosnia/ adresinden erişildi.
Cuka, F. (2022, September 7). Arnavutluk, İran ile diplomatik ilişkilerin kesilmesine karar verdi. https://www. aa.com.tr/tr/dunya/arnavutluk-iran-ile-diplomatik-iliskilerin-kesilmesine-karar-verdi/2678926 adresinden erişildi.
Çam, Ö. T. (2021, Şubat 4). İranlı Diplomata Belçika›da 20 Yıl Hapis Cezası. Anadolu Ajansı: https://www. aa.com.tr/tr/dunya/iranli-diplomata-belcikada-20-yil-hapis-cezasi/2133745 adresinden erişildi.
Çıtak, E. (2015). Çağımızın Gerekliliği Olarak Sinyal İstihbaratı. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sayı 2, 751-770. DOI: http://dx.doi.org/10.17218/husbed.18576.
Deliso, C. (2007). The Coming Balkan Caliphate : The Threat of Radical Islam to Europe and the West. Praeger Security International.
Dursun, H. (2021). Nil’den Tuna’ya Osmanlı. Kapı Yayınları.
Domazeti, R. (2017). Suudi Arabistan’ın Balkan Politikaları. Ortadoğu ve Afrika Araştırmacıları Derneği (ORDAF).
Goldman, J. (2006). Words of Intelligence: A Dictionary. The Scarecrow Press.
Gülmez, N., & Tahancı, B. (2014). Soğuk Savaş Dönemi Çekişmelerinden Bir Örnek: U-2 Uçak Krizi. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XIV/28, 225-252.
Hussain, T. (2017, February 3). Green Hills and minarets: Why Bosnia and Herzegovina is a draw for Gulf tourists. Arab News: https://www.arabnews.com/node/1048361/travel adresinden erişildi.
Independent Türkçe. (2023, Haziran 23). Tahran Halkın Mücahitleri örgütü hakkında Arnavutluk’u uyardı.https://www.indyturk.com/node/642401/d%C3%BCnya/tahran-halk%C4%B1nm%C3%BCcahitleri-%C3%B6rg%C3%BCt%C3%BC-hakk%C4%B1nda-arnavutlukuuyard%C4%B1 adresinden erişildi.
Johnson, L. K. (2003). Preface to A Theory of Strategic Intelligence. International Journal of Intelligence and CounterIntelligence, 16, 638–663. DOI: http://dx.doi.org/10.1080/716100470.
Kavsıracı, O. (2020). İstihbarat Süreci ve İnsan Kaynaklı İstihbaratın Analizi. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi (OPUS), 16(27), 700-719. DOI: https://doi.org/10.26466/opus.773203.
Kent, S. (1965). Strategic Intelligence For American World Policy. Archon Books.
Lilyanova, V. (2017). Saudi Arabia in the Western Balkans. European Parliamentary Research Service, https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/ATAG/2017/614582/EPRS_ATA(2017)614582_ EN.pdf adresinden erişildi.
Lippman, T. W. (2010). Saudi Arabia’s Quest for “Food Security”. Middle East Policy Council, 17(1), 90-98. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1475-4967.2010.00428.x.
Mandacı, N., & Karacalarlı, E.R. (2017). Gulf Region and Western Balkans: A Current History of Interregional Relations. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(3), 491-514. DOI: https:// doi.org/10.16953/deusosbil.288136.
McDowell, D. (2009). Strategic Intelligence, A Handbook for Practitioners, Managers and Users. The Scarecrow Press.
Miller, S., Regan, M., & Walsh, P. F. (2022). National Security Intelligence and Ethics. Routledge.
O’Connor, M. (1997, November 28). Spies for Iranians Are Said to Gain a Hold in Bosnia. The New York Times: https://www.nytimes.com/1997/11/28/world/spies-for-iranians-are-said-to-gain-a-hold-inbosnia.html adresinden erişildi.
Özdağ, Ü. (2002). Stratejik İstihbarat. Avrasya Dosyası: İstihbarat Özel Sayısı, 8(2), 109-149.
Özdağ, Ü. (2014). İstihbarat Teorisi. Kripto Basın Yayın.
Peneva, A. Y. (2019). Dış Politikada Bir Rekabet Alanı Olarak Balkanlar: Körfez Ülkelerinin Balkanlar Siyaseti. [Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi]. Sakarya Üniversitesi Açık Erişim Sistemi. https://hdl.handle.net/20.500.12619/69324 adresinden erişildi.
Progonati, E. (2017). The Balkan Region as a New Target for the Iranian-Israeli Political Rivalry. Bölgesel Araştırmalar Dergisi, 1(2), 199-219.
Russell, R. L. (2007). Sharpening Strategic Intelligence. Cambridge University Press.
Shapira, I. (2020). The Main Challenges Facing Strategic Intelligence. Strategic Assessment, 23(1), 1-19.
Tokgöz, B. (2015). Cihadın Mahrem Hikâyesi. Ark Kitapları.
Treverton, G. F. (2004). Reshaping National Intelligence For an Age of Information. Cambridge University Press.