Osmanlı Son Döneminde Medreselerin Islahı ve Panislamizm Tartışmaları Bağlamında Bir Medrese: Kudüs Selâhaddîn-i Eyyûbî Külliye-i İslâmiyyesi ve Külliye Talimatnamesi

Osmanlı’da medreselerin gerilemesi ve ıslahı meselesinin tarihi XVI. asra kadaruzansa da bu konudaki tartışmalar özellikle Tanzimat döneminde yoğunlaşmış, ilksomut ve ciddi adımlar ise II. Meşrutiyet’ten sonra atılmıştır. 1910 yılında yayınlananMedâris-i İlmiye Nizamnamesi ve 1914 tarihli Islâh-ı Medâris Nizamnamesiyle kurulanDârü’l-Hilâfeti’l-Aliyye Medresesi bu hususta en önemli girişimler olarak dikkatiçekmektedir. Bu dönemde meşihata bağlı olarak yeni kurulan bazı müstakil eğitimkurumları ise İstanbul merkezli ıslah hareketlerinden özellikle müfredat alanındaetkilenmiştir. Bu medreselerden biri olan ve Kudüs’te kurulan Selâhaddîn-i EyyûbîKülliye-i İslâmiyyesi özellikle ayrılıkçı Arap akımlarına karşı Osmanlı Devleti’nineğitim alanında attığı önemli bir adım olmuştur. Külliye, şerî ilimlerin yanında modernilimleri de barındıran müfredatıyla önemli birtakım yenilikleri yansıtmaktadır.Diğer taraftan Osmanlı ve İslâm coğrafyasının farklı bölgelerinden talebe kabul etmesiplanlanan ve eğitim dili Arapça olan külliye Osmanlı son dönemi milliyetçilik,Osmanlıcılık ve İslâmcılık gibi siyasî-ilmî tartışmaları açısından da önemlidir. Külliyeninidari ve eğitim kadrolarının hem Osmanlı son döneminin hem de Osmanlısonrası dönemde kurulan yeni devletlerin dini, siyasi ve kültürel hayatında önemlirol oynamış isimler olmaları da dikkat çekicidir. Külliyenin kuruluş ve işleyişi birtalimatname ile düzenlenmiş, külliyedeki eğitim, öğretim, idare, talebe gibi konularlailgili bütün hususlar bu talimatnamede detaylı bir şekilde ele alınmıştır.

A Madrasa in The Context of Madrasa Reform and Panislamizm Debates in Late Ottoman Period: Al-Kulliya Al-Salahiyya Al-Islamiyya of Quds and the Regulation of the Kulliya

Although the question of decline and reform of the Ottoman madrasasgoes back to the XVI. century, the debates regarding this matter started to intensifyespecially during Tanzimat period, and the first solid steps were taken after thesecond constitutional period. Medâris-i İlmiye Nizamnamesi published in 1910, andDârü’l-Hilâfeti’l-Aliyye Medresesi established by the publication of Islâh-ı MedârisNizamnamesi in 1914 stand out as the most important attempts to this end. Someindependent institutions of education established during this period were influencedby reform movements centered in Istanbul especially with respect to curriculum. Asbeing one of these madrasas, Kulliya al-Salahiyya al-Islamiyya was founded in Qudsby the Ottomans as an important educational precaution against the separatist Arabmovements of the Empire. The curriculum of the Kulliya reflects some important innovations of the period by including religious disciplines along with modern disciplines.In addition to this, the Kulliya was planned to accept students from differentregions of the Ottoman Empire and the Muslim world, and provided instruction inArabic. The Kulliya was also important from the point of the political and scholarlydebates of the time such as Ottomanism, Panislamisim and Nationalism. It is alsoremarkable that the administrative and teaching staff of the Kulliya served in importantpositions of religious, political and cultural life in the Ottoman Empire as wellas in the nation-states that were established after the Empire. The establishment andfunctioning of the Kulliya were organized in a guideline which explains the codes ofeducation and management.

___

  • Ahmed, Ruveyde Fazl Ahmed, el-Medresetü’s-Salâhiyye fi’l-Kuds (yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Câmiatü’n-Necâh el-Vatanî, 2015.
  • Akgündüz, Murat, Osmanlı Medreseleri –XIX. Asır-, İstanbul 2002.
  • Arslan, Şekib, İttihatçı Bir Arap Aydınının Anıları (trc. Halit Özkan), İstanbul 2005.