Gazi Mustafa Kemal Atatürk ve Türk Sanatı Tarihi: Tetkik Gezileri ve Eser İncelemeleri

20. yüzyılın başlarında dünyada ve Türkiye’de Türk sanatı alanında yapılan çalışmalar henüz kurumsal bir nitelik kazanmamış olup, münferit araştırmacılar tarafından yürütülmüştür. Bu kurumsallaşma noksanlığına, Türk sanatının hususiyetlerini tespit etmeye yarayacak sanat eserleri hakkında bilgi ve yayın azlığı ile siyasi maksatlar da eklenince ortaya konulan yayınlarda Türk sanatı hakkında eksik ve yanlış değerlendirmeler yapılması sonucu doğmuştur. Böyle bir dönemde Türkiye’de siyasi anlamda önemli bir dönüşümü gerçekleştiren Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün, Türk sanatının mahiyetinin doğru anlaşılması üzerine yaptığı çalışmaları ve desteği bugüne kadar yeterince ele alınmamış bir konudur. Sosyal bilimlere bir bilim adamı seviyesinde merakı olan Gazi’nin, Türk sanatı sahasına olan ilgisi, okuma ve not alarak çalışma faaliyetlerinin yanı sıra müze ziyaretleri ile yaptığı eser incelemeleri vasıtasıyla da ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada özellikle Cumhurbaşkanlığı döneminde Atatürk’ün Türk sanatının kaynaklarını yerinde görmesi bakımından büyük önem taşıyan ve bir protokol ziyaretinden ziyade “tetkik gezisi” mahiyeti taşıyan eski eser ve müze ziyaretleri ile buralarda yaptığı eser incelemeleri ele alınmaktadır. Atatürk’ün müze ziyaretleri bugüne kadar araştırmalarda genellikle hatıralar üzerinden incelenmiş olup dönem basını ve arşivlerde yer alan belgeler çok fazla kullanılmamıştır. Makalede ele alınan bir diğer konu da Atatürk’ün taşınabilir Türk kültür objeleri (tarihi eserler) ile olan ilişkisidir. Bu konuda yeni tespitler ve yeniden yapılan değerlendirmeler ile hazırlanan araştırmanın temel kaynaklarını Cumhurbaşkanlığı Arşivi’nden temin edilen ve tamamı ilk kez yayınlanan belgeler ile dönemin günlük gazeteleri ve araştırma eserleri oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Atatürk, Sanat Tarihi, Türk Sanatı, Müzecilik, Topkapı Sarayı

Gazi Mustafa Kemal Ataturk and Turkish Art History: His Research Visits and Antique Studies

PDF

___

Ahunbay, Zeynep, “Genç Cumhuriyetin Koruma Alanındaki Öncülerinden Y. Mimar Ali Saim Ülgen 1913-1963”, Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi, S 16, (2016), s. 3-20.
Anılarıyla Tahsin Öz, yay. haz. Erdem Yücel, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2009.
Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2006.
Banoğlu, Niyazi Ahmet, Atatürk’ün İstanbul’daki Hayatı, Büyük İstanbul Derneği Yayınları, C. 1, İstanbul 1973.
Bardakçı, Murat, Reddimiras, Turkuvaz Kitap, İstanbul 2023.
Bir Sovyet Diplomatının Türkiye Hatıraları, C 1, çev. Hasan Ali Ediz, Yenigün Basımevi, İstanbul 1997.
Can, Nurettin, Eski Eserler ve Müzeler ile İlgili Kanun Nizamname ve Emirler, Milli Eğitim Basımevi, Ankara 1948.
Erguvanlı, Kemal, “Halil Edhem Eldem. Temel Bilimler Dalında Avrupa’da İlk Doktora Yapan Darülfünun Jeoloji-Mineroloji Muallimi”, Yeryuvarı ve İnsan, C 7, S 2, (Ağustos 1982), s.17-21.
Erkmen, Bülent, Atatürk’ün Batı Anadolu Şehirlerindeki Faaliyetleri (1923-1938), (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2019.
Erol, Erdoğan, Mevlana Müzesi'nin Kurucu Müdürü M. Yusuf Akyurt, İCOM Türkiye Milli Komitesi Başkanlığı, Ankara 2010.
Eyice, Semavi “Abdülkadir Erdoğan”, DİA, XI, (İstanbul 1995), s. 288.
Göde, Kemal, “Atatürk’ün Kayseri'yi Ziyaretleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, S 28, (1994), s. 49-54. Güvemli, Zahir “Elif Naci”, DİA, XI, (İstanbul 1995), s. 38-39.
İnan, A. Afet, “Türk Tarih Kurumu’nun kuruluşuna Dair”, Belleten, S 42, (Nisan 1947), s. 173-179.
İnan, A. Afet, Tarihten Bugüne, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 1970.
İnan, A. Afet, Atatürk’ten Mektuplar, TTK Yayınları, Ankara 1989.
Kaya, Gülsen Sevinç – Fazlıoğlu, Ayşe, “Müzecilik Tarihinde Önemli Bir İsim: Mehmet Yusuf Akyurt ve Dolmabahçe Sarayı’nda Bir Sergi”, Milli Saraylar: Sanat - Tarih - Mimarlık Dergisi, S 2, (2004), s. 57-72.
Kayseri, İhsan, Atatürk ve Konya, Dağarcık Basımevi, Konya 1981.
Mansel, Arif Müfid, “Aziz Ogan 1888-1956”, Belleten, S 85, (1958), s. 117-135.
“Oktay Aslanapa ile Sanat Tarihi Eğitimi Üzerine”, mülakat ve düzenleme Aziz Doğanay-Yunus Uğur, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, S 14, (2009), s. 335-346.
Onuk, Taciser, Osmanlı Çadır Sanatı (XVII-XIX. Yüzyıl), Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 2005.
Orgun, Zarif, “Atatürk Topkapı Sarayı’nda”, Türk Kültürü, S 223-224 (1980-1981), s. 29-33.
Orhan, Onur, Mustafa Kemal Atatürk'ün Trakya Bölgesi Gezileri (1923-1938), (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2015.
Önder, Mehmet “Atatürk ve Müzeler”, Halkevleri Dergisi, Özel Sayı: 1, (29 Ekim 1966). s. 12-14.
Önder, Mehmet, “Atatürk ve Müzeler”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C 6, S 16, (1989), s. 63-73.