Soğuk Savaş Sonrası Siyasi, Sosyo-Ekonomik ve Askeri Açıdan Türkiye-İsrail İlişkileri

Türkiye-İsrail ilişkileri geçmişten günümüze tarihsel açıdan birçok önemli süreç ve dönemi geride bırakmıştır. Tarihsel açıdan Osmanlı dönemine kadar uzanan ve 1948’de İsrail’in kurulması ile kurumsal nitelik kazanan ilişkiler, gerek Soğuk Savaş dönemi gerekse de Soğuk Savaş sonrası dönemde siyasi gerilimler ve stratejik işbirliği süreçleri ile karşılaşmıştır. Soğuk Savaş döneminde Türkiye-İsrail ilişkileri gerek küresel güçlerden gerekse de bölgesel güçler, yerel unsurlar ve meselelerden etkilenmiştir. İkili ilişkiler, 1950’lerde stratejik işbirliğine uzanmış, 1960’larda Arap-İsrail Savaşları ve Türkiye’nin Kıbrıs meselesine destek arayışı ve Filistin meselesinin ağırlığı ile şekillenmiş, 1990’lara kadar ilişkiler durağanlaşmıştır. Soğuk Savaş sonrası uluslararası konjonktürün ve İsrail-Filistin meselesindeki gelişmelerin de etkisi ile ilişkiler canlanmış ve 1990-2002 arası dönem “altın yıllar” olarak isimlendirilmiştir. 2000 sonrası ilişkiler siyasi anlamda krizler yaşasa da ekonomik anlamda görece korunmuş, ancak 2010 Mavi Marmara Baskını sonrası 2018’deki enerji jeopolitiğine kadar yeniden durağanlaşmıştır. Bu çalışmada Türkiye-İsrail ilişkilerinin, tarihten günümüze siyasi açıdan krizler yaşasa da ekonomik, askeri ve sosyo-kültürel perspektiften işbirliği sürecinde ilerleyebildiği, Soğuk Savaş sonrası iki ülkenin siyasi, ekonomik, askeri ve güvenlik alanında ortak çıkar tanımlamaları geliştirebildiği, bu durumun küresel (ABD, Rusya) ve bölgesel güçlerle (Mısır, Suriye, İran vb) ilişkilerini ve bölgesel sorunlara bakışını (Filistin Meselesi vb.) etkilediği öne sürülmektedir. Çalışmada tarihsel süreç ve olaylar bu perspektiften ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Türkiye, İsrail, Filistin, Meselesi, ABD, Mavi Marmara

Turkey-Israel Relations in the Post-Cold War Political, Socio-Economic and Military Perspective

Turkey-Israel relations have left behind many important historical processes and periods from the past to the present. The relations, which historically date back to the Ottoman period and gained institutional character with the establishment of Israel in 1948, faced political tensions and strategic cooperation processes both in the Cold War period and in the post-Cold War period. During the Cold War period, Turkey-Israel relations were affected by global powers, regional powers, local elements and issues. Bilateral relations extended to strategic cooperation in the 1950s were shaped by the Arab-Israeli Wars in the 1960s, Turkey's search for support for the Cyprus issue and the weight of the Palestinian issue, and the relations became stagnant until the 1990s. With the impact of the post-Cold War international conjuncture and the developments in the Israeli-Palestinian issue, relations were revived and the period between 1990 and 2002 was called the "golden years". Although the relations after 2000 experienced political crises, they were relatively protected economically, but after the 2010 Mavi Marmara Raid, they became stagnant again until the energy geopolitics in 2018. In this study, it is stated that Turkey-Israel relations have been able to progress in the process of cooperation from an economic, military and sociocultural perspective, even though they have experienced political crises from the past to the present, and after the Cold War, the two countries could develop definitions of common interest in the political, economic, military and security fields, and that this situation was global (USA, Russia) and regional powers (Egypt, Syria, Iran etc.) and its perspective on regional problems (Palestine Issue etc.) In this study, the historical process and events are discussed from this perspective.

Keywords:

Turkey, Israel, The Palestine Problem, USA, Mavi Marmara,

PDF

___

Aytürk, İ. (2012). Türkiye-İsrail ilişkileri. İçinde Faruk Sönmezoğlu, Nurcan Özgür Baklacıoğlu ve Özlem Terzi (Der.), Türkiye – İsrail İlişkileri”, 21. yüzyılda Türk dış politikasının analizi. (s.617-637). İstanbul: Der Yayınları.
Balcı, A. (2011). Türkiye’nin dış politikası ve İsrail: 1990’lar ve 2000’lere ilişkin bir karşılaştırma. Ortadoğu Etütleri 2, 117-136.
Baş, A. (2018). Soğuk savaş döneminde Türkiye İsrail ilişkileri (1948-1991). İsrailiyat: İsrail ve Yahudi Çalışmaları Dergisi, 3 (Kış), 92-122.
Bölükbaşı, Y.Z. (2011). Türkiye-İsrail ilişkileri. İçinde Murat Ercan, Değişen dünyada Türk dış politikası. (s. 201- 248.). Ankara: Nobel Yayınları.
Ceyhun, Ç. (2019). Paryanın hegemonyası: Arap Baharı prizmasından İsrail’in ortadoğu politikaları. İçinde Tarık Oğuzlu ve Ceyhun Çiçekçi (Ed.) Küresel ve bölgesel güçlerin ortadoğu politikaları: Arap Baharı ve sonrası (s. 201 – 243). Ankara: Nobel Yayınları.
Choueiri, Youssef Ö. (2012). Ortadoğu tarihi: Dini, siyasi, kültürek ve ekonomik perspektiften, İstanbul: İnkılap Yayınevi.
Cleveland, W. (2008). Modern ortadoğu tarihi. İstanbul: Agora Kitaplığı
Coşkun, B. B. (2010). İran-İsrail ekseninde Türk dış politikasının analizi. İçinde Cüneyt Yenigün ve Eftan Efegil (Ed.), Türkiye’nin değişen dış politikası (s.451-467). Ankara: Nobel Yayınları.
Coşkun, B.B. (2012). Arab Baharının gölgesinde İsrail - Filistin sorunu ve Türkiye - İsrail ilişkileri. Ortadoğu Analiz, 4(42), 28-34.
Çiçekçi, C. (2018). Arap Baharı sonrası İsrail dış politikası : Kavram, bağlam, praik ve kuram. İstanbul: Kriter Yayınevi.
Daniel, G. (2016). İsrael: A concise history of nation reborn. New York: Ecco.
Erendor, M., Kadirşaeva, A. ve Duman, L. (2022). Turkey-Israel relations in the context of the Syrian crisis. Revista Universidad y Sociedad, 14 (S1), 229-236.
Erhan, Ç. ve Kürkçüoğlu, Ö. (2001a). Arap olmayan devletlerle ilişkiler. İçinde Baskın Oran (Ed.), (Cilt I: 1919- 1980), Türk dış politikası: kurtuluş savaşından bugüne, olgular, belgeler, yorumlar (s. 641-648). İstanbul: İletişim Yayınları.
Erhan, Ç. ve Kürkçüoğlu, Ö. (2001b). Arap olmayan devletlerle ilişkiler. İçinde Baskın Oran (Ed.), (Cilt I: 1919- 1980), Türk dış politikası: kurtuluş savaşından bugüne, olgular, belgeler, yorumlar (s. 796-801). İstanbul: İletişim Yayınları.
Erhan, Ç. ve Kürkçüoğlu, Ö. (2001c). Arap olmayan devletlerle ilişkiler. İçinde Baskın Oran (Ed.), (Cilt II: 1980- 2001), Türk dış politikası: kurtuluş savaşından bugüne, olgular, belgeler, yorumlar (s. 149-152). İstanbul: İletişim Yayınları.
Erhan, Ç. ve Kürkçüoğlu, Ö. (2001d). Arap olmayan devletlerle ilişkiler. İçinde Baskın Oran (Ed.), (Cilt II: 1980- 2001), Türk dış politikası: kurtuluş savaşından bugüne, olgular, belgeler, yorumlar (s. 568-579). İstanbul: İletişim Yayınları.
Erkmen, S. (2005). 1990’lardan günümüze Türkiye-İsrail stratejik işbirliği. Uluslararası İlişkiler, 2(7), Güz, 157-185.
Garaudy, R. (2021). İsrail sorunu, İstanbul: Timaş Yayınları.
Goldschmidt, A. ve Davidson, L. (2011). Kısa ortadoğu tarihi, İstanbul: Doruk Yayınları.
Hale, W.(2003). Türk Dış Politikası: 1774-2000, İstanbul: Mozaik Yayınları.
Karaman, H. (2022). The Octopus: The human trafficking and terror nexus of the PKK. Terörizm ve Radikalleşme Araştırmaları Dergisi, 1(2), 348-366.
Karaman, H. (2018). The discussion on the September 11 terrorist attacks under the concept of crimes against humanity. Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(1), 130-146.
Kasapoğlu, C. (2012). The Turkish-Israeli Relations Under Davutoğlu Doctrine in Turkish Foreign Policy, Ege Stratejik Araştırmalar Dergisi, 3(2), 1-20.
Keleşoğlu, E. (2014). İsrail’in dış politikası. Içinde Faruk Sönmezoğlu ve Faruk Erler Bayır (Der.), Dış politika karşılaştırmalı bir bakış, (s.421-463). İstanbul: Der Yayınları.
Koğ, Y. (2021). Türkiye-İsrail ilişkileri (1990-2000. Kare, 12, 211-247.
Kutlu, M. M. (2018). İsrail ulusal güvenlik stratejisinin temel ilkeleri. İçinde Veysel Kurt (Ed.), Ortadoğuda ulusal güvenlik stratejileri, (s. 63 – 101), İstanbul:Seta Yayınları.
Lewis, B. (2017). Ortadoğu: İki bin yıllık ortadoğu tarihi, İstanbul: Arkadaş Yayınları.
Mansfield, P. (2012). Ortadoğu tarihi, İstanbul: Say Yayınları
Özcan, G. (2002). İsrail güvenlik anlayışında dönüşüm: Ufuk ötesi tehditler ve Türkiye. İçinde Mustafa Türkeş ve İlhan Uzgel (Ed.), Türkiye’nin komşuları. Ankara: İmge Kitapevi.
Özcan, G. (2005). Türkiye-İsrail ilişkilerinde dönüşüm: güvenliğin ötesi. İstanbul: TESEV Yayınları.
Özcan, G. (2016).Türkiye İsrail ilişkileri. İçinde Faruk Sönmezoğlu (Ed.), XX. yüzyılda Türk dış politikasının analizi. (s.801-828). İstanbul: Der Yayınları.
Özcan, G. (2018). The JDP’s changing discursive strategies towards Israel: Rhetoric vs. reality. Uluslararası İlişkiler, 15 (57), 19-32.
Rivlin, P. (2019). Economic relations between Israel and Turkey. İçinde A. Sever and O. Almong (ed.) Contemporary Isareli-Turkish relations in comparative perspective, New York: Springer (177-193).
Salık, N. (2014). Syrian foreign policy from ındependence to the Baathist coup, 1946-1963, (With a Preface by Prof. Dr. Meliha Benli Altunışık), Ankara: Orion Yayınları.
Salık, N. (2020). İki darbe arasında Türkiye’nin suriye politikası (1960-1980). Ankara: Nobel Yayınları
Salık, N. (2018). Baas rejiminin patikası: Suriye krizine tarihsel sosyolojik bir yaklaşım. İçinde H. Mustafa Eravcı (Ed.), Suriye: Tarih, Siyaset, Dış Politika, M. Eravcı (eds.), Ankara: TTK Yayınları (s.125-145)
Salık, N. (2016a). Modern suriye’de toplum ve siyaset: 1946-2000. İçinde Mehmet Akif Okur ve Nuri Salık (Ed.), bağımsızlıktan arap baharına Suriye: İç ve dış politika, Ankara: Nobel Yayınları (s.1-28).
Salık, N. (2016b). Osmanlı idaresi ve Fransız manda yönetimi altında Suriye. İçinde Mehmet Akif Okur ve Nuri Salık (Ed.), Bağımsızlıktan Arap Baharına Suriye: İç ve dış politika, Ankara: Nobel Yayınları (s.31-65).
Sarıaslan, F. (2019). Türkiye-İsrail ilişkilerinde değişmeyen dinamik: Ekonomi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 74 (4), 1065-1102 . DOI: 10.33630/ausbf.536442
Shapira, A. (2015). İsrael: A History, London: W&N
Uzer, U. (2011). Türkiye-İsrail ilişkilerinde bunalım. Ortadoğu etütleri, 2(2), 137-168.
Ülgül, M. (2019) “The decline of the ‘Syrian Effect’ in Turkish-Israeli relations”, Uluslararasi Iliskiler, 16(62), 135-148, DOI: 10.33458/uidergisi.588957.
Tüysüzoğlu, G. (2014). Değişen bölgesel denklemler ışığında Türkiye-İsrail ilişkilerinde işbirliğini tetikleyen unsurlar. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 3(3), 588-609 . DOI: 10.15869/itobiad.07446.
Yeşil, N. (2013). Ortadoğu’yla İlişkiler. İçinde Baskın Oran (Ed.), Türk dış politikası: Kurtuluş savaşından bugüne, olgular, belgeler, yorumlar (Cilt III: 2001-2012), (s. 401-462), Ankara: İletişim Yayınları.
Yılmaz, M. E. (2008). Turkey-Israel relations in the post-cold war era, Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 6(10), 162-171.
Yılmaz, T. (2009). Uluslararası politikada ortadoğu, Ankara: Barış Kitap.
Walt, S. M, Mearsheimer, J. (2014).İsrail Lobisi ve ABD Dış Politikası, İstanbul: Zodyak Kitap