Tanzimat Sonrası Osmanlı’da Bütçe Açıkları Sorunu ve Mali Konsolidasyon Uygulamaları

Osmanlı Devleti 16'ncı yüzyıla kadar sürdürülebilir bir mali yapıya sahip iken bu yüzyıldan sonra bütçe dengeleri bozulmuş ve özellikle 19’uncu yüzyılla birlikte mali yapıda reform ihtiyacı kendini iyiden iyiye hissettirmiştir. Bu kapsamda gelir ve harcama tabanlı önlemlerin oluşturduğu açık karşıtı politikalar yürürlüğe konulmuşsa da bütçe açığı ve borç birikimini güvenilir/sürdürülebilir seviyelere indirmek mümkün olmamıştır. Bütçe açığı ve borç birikimi, devletin son dönemlerinde dahi önemli bir sorun olarak varlığını sürdürmüştür. Bu çalışmanın amacı, Osmanlı’da bütçe açıklarının nedenlerini ortaya koymak ve bütçe açığını azaltmak ve ihtiyatlı bir kamu maliyesini tesis etmek için uygulanan politikaların, mali yapıda görülen bozulmaları gidermede başarılı olup olmadığını değerlendirmektir.

Ottoman Budget Deficits Problem in Post Tanzimat Period and Fiscal Consolidation Measures

While the Ottoman State had a sustainable financial structure until the 16th century, after this century, the budget balances deteriorated, and especially with the 19th century, the need for reform in the public finance became inevitable. In this context, despite the policies to reduce budget deficit established by income- and expenditure-based measures, it was not able to achieve reliable/sustainable levels in terms of budget deficits and debt accumulation. Budgetary deficits and debt accumulation maintained their existence as a major problem even in the last periods of Ottoman. The aim of this study is to explain the causes of budget deficits in the Ottoman Empire and to assess whether the policies applied to reduce budgetary deficits and to enhance prudent public finance were successful in addressing fiscal deteriorations in public financial structure.

PDF

___

Afonso, A. ve Jalles, J. (2012), “Measuring the Success of Fiscal Consolidations”, Applied Financial Economics, 22(13), 1053-1061.

Akar, Ş.K. (2001), “Osmanlı Devleti’nde Kısa ve Uzun Vadeli İç Borçlanmanın Gelişimi”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 51(2), 99-124.

Akarlı, E.D. (1992), “Economic Policy and Budgets in Ottoman Turkey, 1876-1909”, Middle Eastern Studies, 28(3), 443-476.

Akdemir, T. ve Yeşilyurt, Ş. (2017), “Borç Etiği ve Borç Etiği Perspektifinden Osmanlı Devleti’nde Dış Borçlar”, SDÜ İİBF Dergisi, 22(2), 379-405.

Alesina, A., Perotti, R., Giavazzi, F. ve Kollintzas, T. (1995), “Fiscal Expansions and Adjustments in OECD Countries”, Economic Policy, 10(21), 205-248.

Alesina, A., Ardagna, S. ve Galí, J. (1998), “Tales of Fiscal Adjustment”, Economic Policy, 13(27), 487-545.

Alesina, A., Perotti, R., Tavares J., Obstfeld, M. ve Eichengreen, B. (1998), “The Political Economy of Fiscal Adjustments”, Brookings Papers on Economic Activity, (1), 197-266.

Anbar, A. (2009), “Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa’yla Finansal Entegrasyonu:1800-1914”, Maliye Finans Yazıları, 23(84), 17-37.

Ball, L., Furceri, D., Leigh, D. ve Loungani, P. (2013), “The Distributional Effects of Fiscal Austerity,” Manuscript, International Monetary Fund.

Barkan, Ö.L. (1953), “H. 933-934 (M. 1527-1528) Mali Yılınna Ait Bir Bütçe Örneği”, İstanbul Üniversitesi Iktisat Fakültesi Mecmuası, 14(1953/54), 251-329.

Barkan, Ö.L. (1955), “Osmanlı İmparatorluğu Bütçelerine Dair Notlar”, İstanbul Üniversitesi Iktisat Fakültesi Mecmuası, 17(1-4), 193-224.

Barkan, Ö.L. (2011), “Research on the Ottoman Fiscal Surveys”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 51(1), 1-11.

Bertola, G. ve Drazen, A. (1993), “Trigger Points and Budget Cuts: Explaining the Effects of Fiscal Austerity”, The American Economic Review, 83(1), 11-26.

Berument, H. ve Ocaklı, N. (2006), “1680-1747 Ottoman Budgets and Deficits Sustainability In A Period of Fiscal Transition: Wars and Administrative Changes”, Archives of Economic History, XVIII/2/2006, 67-91.

Blaisdell, D.C. (1979), Osmanlı İmparatorluğunda Avrupa Mali Denetimi “Düyunuumumiye”: Osmanlı Düyunuumumiye İdaresi’nin Anlamı, Kuruluşu ve Faaliyeti (Çev. A.İ. Dalgıç), İstanbul: Doğu-Batı Yayınları.

Bonney, R. (1995), “Revenues”, In Economic Systems and State Finance, Oxford: Oxford University Press.

Castro, V. (2017), “The Impact of Fiscal Consolidations on the Functional Components of Government Expenditures”, Economic Modelling, 60, 138-150.

Cezar, Y. (1986), Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi: XVIII. yy’dan Tanzimat'a Mali Tarih. İstanbul: Alan Yayıncılık.

Coşgel, M. (2005), “Efficiency and Continuity in Public Finance: The Ottoman System of Taxation”, International Journal of Middle East Studies, 37, 567–586.

Çakır, B. (2006), “Geleneksel Dönem (Tanzimat Öncesi) Osmanlı Bütçe Gelirleri”, E. Özvar ve M. Genç (der.), Osmanlı Maliyesi, Kurumlar ve Bütçeler 1 içinde, İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, 167-196.

Çakır, B. (2016), “Osmanlı Devleti'nin Bilinen En Eski (1495-1496) Bütçesi ve 1494-1495 Yılı İcmali, Osmanlı Araştırmaları, XLVII, 113-145.

Çizakça, M. (2011), Islamic Capitalism and Finance: Origins, Evolution and the Future, Edward Elgar Pub.

Darling, L.T. (1996), T. Revenue-Raising and Legitimacy: Tax Collection and Finance Administration in the Ottoman Empire, 1560–1660, Leiden: E. J. Brill.

Darling, L.T. (2006), “Public Finances: The Role of the Ottoman Centre”, The Later Ottoman Empire, 1603-1839, Edited by Suraiya N. Faroqhi, Cambridge University Press.

Değer, A. ve Anbar, A. (2010), “Osmanlı İmparatorluğu’nun İç Borçlanmada Kullandığı Yöntem ve Araçlar”, Maliye ve Finans Yazıları, 24(87), 27-49.

ECB (2010), Economic and Fiscal Developments, ECB Monthly Bulletin. Faroqhi, S. (1994), “Crisis and Change, 1590-1699” içinde: An Economic and Social History, edited by H. İnalcık ve D. Quataert, 411-636, Cambridge: Cambridge University Press.

Genç, M. (1984), “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Ekonomisi ve Savaş”, Yapıt, 4, 52-61.

Genç, M. ve Özvar, E. (2006), Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler 2, İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.

Genç, M. (2013), Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, İstanbul: Ötüken Neşriyat.

Giavazzi, F. ve Pagano, M. (1990), “Can Severe Fiscal Adjustments be Expansionary?”, NBER Macroeconomic, 75-122.

Gökbunar, R., Gökbunar, A.R. ve Uğur, A. (2010), “17. Yüzyılda Osmanlı Devleti ve Batı Avrupa Devletleri’nde Mali Yapı Üzerine Savaşların Etkileri”, Maliye Dergisi, 159, 70-87.

Güran, T. (1998), “Tanzimat Dönemi Osmanlı Maliyesi”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 49, 79-85.

Güran, T. (2011), Osmanlı Mali İstatistikleri ve Bütçeler: 1841-1918, Ankara: Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Tarih İstatistikleri Dizisi, Cilt: 7, Yayın No: 2878.

Gürsoy, B. (1980), Kamusal Maliye (İkinci Cilt Bütçe), Ankara: Ankara Üniversitesi SBF Yayınları, Yayın No: 436.

Gürsoy, B. (1984), “100. Yılında Düyun-u Umumiye İdaresi Üzerinde Bir Değerlendirme”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Ord.Prof. Şükrü Baban'a Armağan, 17-59.

Hanioğlu, M.Ş. (2008), A Brief History of the Late Ottoman Empire, Princeton University Press, New Jersey.

Heylen, F. ve Everaert, G. (2000), “Success and Failure of Fiscal Consolidation in the OECD: A Multivariate Analysis” Public Choice, 105(1/2), 103-124.

İnalcık, H. (2016), Devlet-i ‘Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-IV: Âyânlar, Tanzimat, Meşrutiyet, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

Jay, S. (1976), History of the Ottoman Empire and Modern Turkey: Volume: 1. Empire of the Gazis: The Rise and Decline of the Ottoman Empire, 1280-1808, Cambridge University Press.

Karaman, K.K. ve Pamuk, Ş. (2010), “Ottoman State Finances in European Perspective, 1500–1914”, The Journal of Economic History, 70(3), 593-629.

Karamursal, Z. (1989), Osmanlı Malî Tarihi Hakkında Tetkikler, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, VIII. Dizi-Sa, 11a, Ankara.

Kuruca, N. ve Kara, H. (2009), “Osmanlı Devleti’nin Çöküşünü Hızlandıran Mali Hadiseler”, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 951-979.

Molnár, M. (2012), “Fiscal Consolidation: What Factors Determine the Success of Consolidation Efforts?”, OECD Journal: Economic Studies, 2012/1, 1-29.

OECD (2011), “Restoring Public Finances: Fiscal Consolidation in OECD Countries”, OECD Journal on Budgeting, 11(2), 1-267, doi: 10.1787/9789264179455-en.

Öner, E. (2000), Osmanlı Bütçeleri (1909-1918), Maliye Bakanlığı, Strateji Geliştirme Başkanlığı, Ankara.

Öner, E. (2007). Osmanlı Bütçeleri (1864, 1869, 1877, 1880, 1897) Osmanlı Muvazene Defterleri, Maliye Bakanlığı, Strateji Geliştirme Başkanlığı, Ankara.

Özvar, E. (2003), Osmanlı Maliyesinde Malikane Uygulaması, İstanbul: Kitabevi Yayınları.

Özvar, E. (2006), “Osmanlı Devletinin Bütçe Harcamaları (1509-1788)”, Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler 1 (Hazırlayanlar: Genç, M. ve Özvar, E.), İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.

Özvar, E. (2009), “Budget” içinde: Encyclopedia of the Ottoman Empire, (ed. Gábor Ágoston and Bruce Masters), Facts On File, Inc.

Pamuk, Ş. (2004), “Institutional Change and the Longevity of the Ottoman Empire, 1500-1800”, Journal of Interdisciplinary History, 35(2), 225- 247.

Pamuk, Ş. (2007), “150. Yılında Baltalimanı Ticaret Antlaşması” içinde, Osmanlıdan Cumhuriyete Küreselleşme, İktisat Politikaları ve Büyüme, Seçme Eseleri II, 4. Basım, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

Parlak, M. ve Parlak, Z. (2012), “Osmanlı Mali Sistemi ve Divan-ı Muhasebata Giden Yol”, Sayıştay Dergı̇sı̇, 87, 19-38.

Pavrus Efendi (1977), Türkiye'nin Malî Tutsaklığı, Sunan M. Sencer, İstanbul: May yayınları.

Perotti, R. (1996), “Fiscal Consolidation in Europe: Composition Matters”, The American Economic Review, 86(2), Papers and Proceedings of the Hundredth and Eighth Annual Meeting of the American Economic Association San Francisco, CA, January 5-7, May, 105-110.

Perotti, R. (1998), “The Political Economy of Fiscal Consolidations”, The Scandinavian Journal of Economics, 100(1), 100th Anniversary Symposium: Public Policy and Economic Theory, 367-394.

Price, R.W. (2010), The Political Economy of Fiscal Consolidation, OECD Economics Department Working Papers, No: 776, 1-44,

ECO/WKP(2010)32, http://www.oecd.org/eco/Workingpapers Sahillioğlu, H. (1967), “Sıvış Yılı Buhranları”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 27(1-2), 75-111.

Sahillioğlu, H. (1985a), “Ömer Lütfi Barkan”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası Ord.Prof. Ömer Lütfi Barkan’a Armağan, XLI, 1-4 (1985), 3-38.

Sahillioğlu, H. (1985b), “1524-1525 Osmanlı Bütçesi”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası Ord.Prof. Ömer Lütfi Barkan’a Armağan, XLI, 1-4 (1985), 415-452.

Sayar, N.S. (1977), Türkiye İmparatorluk Dönemi Mali Olayları, İstanbul: İİTİA Nihad Sayar Yayın ve Yardım Vakfı Yayınları No. 288/513.

Şen, H. ve Kaya, A. (2017), “Mali Konsolidasyon Üzerine Betimsel Bir Analiz”, Ekonomik Yaklaşım, 28(104): 39-80, doi: 10.5455/ey.36121.

Şener, A. (1990), Tanzimat Dönemi Osmanlı Vergi Sistemi, İstanbul: İşaret Yayınları.

Tabakoğlu, A. (1985), “XVII. ve XVIII. Yüzyıl Osmanlı Bütçeleri”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası Ord. Ömer Lütfi Barkan’a Armağan, 41 (1-4), 389-414.

Tabakoğlu, A. (2005), İktisat Tarihi Toplu Makaleler I, İstanbul: Kitabevi Yayınları.

Valey, A.D. (1978), Türkiye Maliye Tarihi. Ankara: Maliye Bak. yayını, Damga Matbaası.

Woo, J., Bova, E., Kinda, T. ve Zhang Y.S. (2013), Distributional Effects of Fiscal Consolidation and the Role of Fiscal Policy: What Do the Data Say?, IMF Working Paper 13/195 (Washington: International Monetary Fund, September).

Yeşilyurt, Ş. ve Cural, M. (2015), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Bütçe Dengesinin Gelişimi: 1643-1918”, AKÜ İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, XVII (2), 159-175.

Yılmaz, B.E. (2002), “Osmanlı İmparatorluğu’nu Dış Borçlanmaya İten Nedenler ve İlk Dış Borç”, Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi, 4, 186-198.

Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı (BOA)

Sadaret Mektubi Kalemi Nezaret ve Deva'ir Evrakı

A. MKT. NZD 358/64 (H. 09-01-1278- M. 17-7-1861)

A. MKT. NZD 358/66 (H. 09-01-1278- M. 17-7-1861)

A. MKT. NZD 354/20 (H. 18-11-1277- M. 28-5-1861)

Dahiliye Nezareti Mebani-i Emiriye-Hapishaneler Müdüriyeti Evrakı

DH. MB. HPS. M. 2/13 (H. 30-08-1329- M. 25-8-1911)

Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi

DH. MKT. 2609/104 (H. 09-12-1323- M. 7-11-1905)

DH. MKT. 1730/20 (H. 20-10-1307- M. 9-6-1890)

Dahiliye Nezareti Umurr-I Mahalliye ve Vilayat Müdürlüğü

DH. UMVM. 143/34 (H. 09-2-1335- M. 5-12-1916)

Babıali Evrak Odası

BEO 3919/293906 (H. 28-07-1329 – M. 25-7-1911)

BEO 4029/302135 (H. 1-5-1330- M. 20-4-1912)

BEO 4078/305779 (H. 15-9-1330- M. 28-8-1912)

BEO. 4059/304414 (H. 22-7-1330- M. 7-7-1912)

Meclis-i Vükelâ Mazbataları

MV. 163/73 (H. 29-04-1330- 17-4-1912)

Yıldız Perakende Evrakı Evrakı Maliye Nezareti Maruzatı Y. PRK. ML. 1/68 (H. 08-04-1296- M. 1-4-1879)