Hüseyin YILMAZ, Fatih YAZAR, Yılmaz ALTUN, İlyas ŞİNER

OKYANUS ORTASI SIRTLARDA OLUŞAN MASİF SÜLFİD YATAKLARININ SIRLARI VE KÜRE- MAĞARADORUK BAKIR YATAĞI

Küre bölgesi Pontidler , tektonik kuşağının batı bölümünde yer almaktadır. Küre çevresindeki enyaşlı kayaçlar, Rodop-Pontid kıtasını oluşturan Paleozoyik yaşlı metamorfik kayaçlardır. Paleotetisokyanus tabanını oluşturan Liyas-Liyas öncesi ofiyolitler ve bazaltik volkanitler Rodop-Pontid kıtası üzerinde, Paleotetis okyanus tabanı kalıntıları olarak yer almaktadırlar. Küre bölgesinde bulunanmasif sülfid yatakları Liyas öncesi-Liyas yaşlı bazaltik volkanitler ve bunlarla ara tabakalı olan siyahşeyller ile yakından ilişkilidirler. Bu yataklar, bazaltik volkanizmanın durakladığı dönemlerde ortayaçıkan ve günümüzde Black Smoker olarak tanımlanan hidrotermal cevherleşme süreçlerinde oluşmuş olmalıdırlar. Mağaradoruk bakır yatağında masif sülfid kütleleri mercek şekillidirler. Cevhermercekleri yer yer bazaltların, yer yer de siyah şeyllerin içinde yer almasına karşın genellikle bazalt- ların üzerinde bulunmakta ve siyah şeyller tarafından örtülmektedirler. Kıvrım yapılarının oldukçayoğun izlendiği Küre bölgesinde Mağaradoruk yatağı, devrik bir antiklinalin batı kanadı üzerinde yeralmaktadır. Mağaradoruk yatağı birkaç küçük ve bir büyük cevher kütlesi ile bunların altında yeralaniyi gelişmemiş ağsal-saçınımlı cevherden oluşmaktadır. Büyük cevher kütlesi 600 m uzunlukta, 250m genişlikte ve ortalama 40 m kalınlıktadır. Başlıca cevher mineralleri pirit ve kalkopirittir. Daha azoranda markasit, manyetit, hematit, sfalerit, kovellin, neodijenit, malakit, azurit, fahlerz çok az orandabravoit, lineyit (karolit), limonit ve eser olarak kromit, rutil, anatas, kalkosin, kuprit, tenorit, pirotin,valleriyit, bornit, galenit, nabit bakır ve nabit altın izlenmektedir. Başlıca gang mineralleri ise kuvars,siderit-ankerit kalsit, dolomit ve klorittir. Mağaradoruk masif sülfid yatağı mineral içerikleri açısındanSiirt Madenköy ve Ergani masif sülfid yatakları ile Kıbrıs tipi ve okyanus ortası sırtlarda oluşmaktaolan çağdaş Kıbrıs tipi masif sülfid yataklarına, örtü kayaçları nedeniyle de Ergani Mihrapdağı veYeni Zelandadaki Kıbrıs tipi masif sülfid yatakları olan Papuke, Pakotai ve Parakoa yataklarına benzemektedir.

THE SECRETS OF MASSIVE SULFIDE DEPOSITS ON MID-OCEAN RIDGES AND KÜRE-MAĞARADORUK COPPER DEPOSIT

Küre region is located in western part of the Pontide tectonic belt. The oldest rocks around Küre arePaleozoic metamorphic rocks constituting Rhodope-Pontide continent. Liassic-pre Liassic ophioli- tes and basaltic volcanics, which form Paleotethys Ocean Floor are situated on Rhodope-Pontidecontinent as Paleotethys Ocean Floor residuals. Massive sulfide deposits in Küre Region are closelyassociated with pre LiassicLiassic basaltic volcanics and intercalating black shale. These depositsare considered to have formed during hydrothermal mineralization processes when basaltic volcanismhad stopped and defined as Black Smoker today. Massive sulfide bodies in Mağaradoruk copperdeposits are lens shaped. Although ore lenses take place sometimes in basalts and black shales, theyare generally located on basalts and are covered by black shales. In Küre region, fold structures areintensely observed, and Mağaradoruk deposit is located on western flank of an overturned anticline.Mağaradoruk deposit is formed by several small and a big ore body and by less developed, underlyingstockwork disseminated ore. The big ore body is 600 m long, 250 m wide and nearly 40 m thick. Asmain ore minerals; pyrite and chalcopyrite are observed. In few amounts; marcasite, magnetite, he- matite, sphalerite, covelline, neo-digenite, malachite, azurite, fahlers are seen. In fewer amounts; bra- voite, lineiite (karolite), limonite, and in trace amounts; chromite, rutile anatase, chalcosine, cuprite,tenorite, pyrrhotite, valleriite, bornite, galenite, native copper and native gold are observed. Maingangue minerals are; quartz, siderite-ankerite calcite, dolomite and chlorite. Mağaradoruk massivesulfide deposit within basaltic rocks resembles to Siirt Madenköy, Ergani massive sulfide deposits, toCyprus type massive sulfide deposits and modern Cyprus type massive sulfide deposits in terms ofmineral contents; and to Ergani Mihrapdağı, Papuke, Pakotai and Parakoa deposits in terms of coverrocks, which are Cyprus type massive sulfide deposits, in New Zealand.

PDF

___

Altun, Y., Yılmaz, H., Hatko, C., Yılmaz, B. 2009. Kastamonu- Küre Bakır yatakları ve bu yataklar da 2005- 2008 yılları arasında yapılan arama çalışmaları ile elde edilen sonuçlar. Eti Bakır A.Ş. Genel Müdürlüğü, Kastamonu (yayımlanmamış).
Bailey, H., Barnes, J. W., Kupfer, D. H. 1967. Türkiye Kastamonu ile Küre Bölgesi cevher yatakları ve jeolojisi. Etibank Genel Müdürlüğü raporu (yayımlanmamış), Ankara.
Bamba, T. 1976. Ophiolite and related copper deposits of the Ergani mining district, Southeastern Turkey. Bulletin of the Mineral Research and Exploration 86, 36-50
Brathwaite, R.L., and Pirajno, F. 1993. Metallogenic map of New Zealand. İnstitue of Geological and Nuclear Sciences Monograph 3.
Brown, D., McClay, K. R. 1998. Sulfide Textures in the Active TAG massive sulfide deposit 26° N, Mid Atlantic Ridge. Herzig, P.M., Humphris, S.E., Miller, D.J., and Zierenberg, R.A. (Eds.). Proceeding of the Ocean Drilling Program, Scientific Results, 158.
Constantinou, G. 1980. Metallogenesis associated with the Troodos ophiolite. A. Panayiotu (Ed.). Ophiolites Proceeding İnternational Ophiolite Symposiu, 1980 Nicosia-Cyprus 663-674.
Constantinou, G., Govett, G.J.S. 1972. Genesis of sulphide deposits, ochre and umber of Cyprus. Institute Mining Metallurgy 8(b), 33-46.
Çağatay, A. 1978. Güneydoğu Anadolu bakır yatak ve zuhurlarının jeolojik-mineralojik etüdü sonunda elde edilen jenetik bulgular. Maden Tetkik ve Arama Dergisi 89, 46- 69.
Çağatay, N. 1981. Yeni gelişmelerin ışığında Türkiyenin volkanik kökenli masif sülfid yatakları. 1.Türkiye Jeoloji Mühendisliği Bilim ve Teknoloji Kongresi. Jeoloji Mühendisleri Odası Yayını 6, 35-36.
Çağatay, A., Pehlivanoğlu, H., Altun, Y., 1980. Küre piritli bakır yataklarının kobalt-altın mineralleri ve yatakların bu metaller açısından ekonomik değeri. Maden Tetkik ve Arama Dergisi, 93/94 (1979- 1980), 110-117.
Çağatay, A, Arman, B. , Altun, Y. , Pehlivanoğlu, H. 1982. Küre (Kastamonu) Yataklarında izlenen ve lineyit grubundan olan kobalt mineralinin elektron mikroprob analizi. Karadeniz Teknik Üniversitesi Yer Bilimleri Dergisi 2 (1-2), 131-134.
Çağatay, A., Arda, O. 1984. Küre Bölgesindeki kayaçların mineralojik incelenmesi. Kastamonu (yayımlanmamış).
Çalgın, R. 1978. Siirt-Madenköy bakır yatağının jeolojisi ve mineralizasyonu. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Rapor: 5651 (yayımlanmamış), Ankara.
Galley, A.G., Koski, R.A. 1999. Setting and Caracteristics of ophiolite hosted volcanogenic massive sulphide deposits. United States, Society of Economic Geologists 8, 221-246.
Göymen- Aslaner, G. 1963. Doğu Anadoluda bulunan Ergani maden bakır yatağının ve bilhassa yantaşlarının maden mikroskopik incelenmesi. Maden Tetkik ve Arama Dergisi 72, 177-187.
Güner, M. 1980. Küre civarının masif sülfid yatakları ve jeolojisi pontidler (Kuzey Türkiye). Maden Tetkik ve Arama Dergisi 93/94, 65-109.
Hannigton, M.D., Galley, A.G., Herzig, P.M., Petersen, S. 1998. A comparison of the TAG Mound and stockwork complex with Cyprus- type massive sulfide deposits: Proceedings Ocean Drilling Program, Scientific Results 158, 389- 415.
Harper, G.D. 1999. Structural Styles of hydrotermal discharge in ophiolite/seafloor systems. pp.53- 73(chap.3) in Barrie, C.T., and Hannington, M.D. (eds.). Volcanic Associated massive sulfide deposits. Reviews in Economic Geology Society of Economic Geologists 8, Chap- 3, 53- 73.
Ildız, T. , Dağcı, Z. 1990. Bakibaba rezerv hesapları raporu. Karadeniz Bakır İşletmesi Genel Müdürlüğü Ankara.
Jensen, L.S. 1976, A new cation plot for classifying subalkalic Volcanic rocks: Ontorio Dep. Mines., Mise Paper, 66, 1-22.
Ketin, İ. 1962. 1/500 000 ölçekli jeolojik haritası Sinop paftası ve izahnamesi. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Yayınları, Ankara.
Ketin, İ., Gümüş, A. 1963. Sinop-Ayancık arasında 3. bölgeye dahil sahaların jeolojisi. TPAO Rapor No: 288.
Kleinrock, M. C., Humphris, S. E. 1996. Structural control on seafloor hydrothermal activity at the TAG active mound. Nature 382, 149-153.
Koç, Ş., Unsal, A., Kadıoğlu, Y.K. 1995. Küre (Kastamonu) cevherleşmelerini içeren volkanitlerin jeolojisi, jeokimyası ve jeotektonik konumu. Maden Tetkik ve Arama Dergisi 117, 41-54.
Kovenko, V. 1944. Küredeki eski bakır yatağı ile yeni keşfedilen Aşıköy yatağının ve Karadeniz orta ve doğu kesimleri sahil bölgesinin metallojenisi. Maden Tetkik ve Arama Dergisi 2/3, 180-211.
Kuşçu, İ., Erler, A. 2002. Pyrite deformation textures in the deposits of the Küre Mining District (Kastamonu- Turkey). Turkish Journal of Earth Sciences 11, 205-215.
Metal Mining Agency of Japan 1995. The Republic of Turkey Report on The Mineral Exploration of Küre Area.
Nikitin, V. 1926. Küre bakır madeni. Maden Tetkik ve Arama Müdürlüğü Rapor No: 850, Ankara (yayımlanmamış).
Pearce J.A., Cann, J.R. 1973, Tectonic setting of basic volcanic rocks determined using trace element analysis: Earth Planet. Sci. Lett., 19, 290-300.
Pehlivanoğlu, H. 1985. Kastamonu- Küre piritli bakır yatakları (Bakibaba, Aşıköy) ve çevresinin jeoloji raporu. Maden Tetkik ve Arama Müdürlüğü Rapor No: 1744, Ankara (yayımlanmamış).
Pieniazek, J. 1945. Küre araştırmaları kati raporu. Etibank Küre Bakırlı Pirit İşletmesi Müessesesi, (yayımlanmamış).
Pollak, A. 1964. Küre pirit- bakır yatağı hakkında rapor. Maden Tetkik ve Arama Müdürlüğü Rapor No: 3693, Ankara (yayımlanmamış).
Ridley, W.L., Rhodes, J.M., Reid, A.M., Jakes, P. Shih. C., Bass, M. 1974, Basalts from Leg 6 of the Deep-Sea Drilling Project: Journal of Petrology, 15.
Rona, P.A., Hannington, M.D., Raman, C.V., Thompson, G., Tivey, M.K., Humphris, S.E., Lalou, C., Petersen, S. 1993. Active and relict sea floor hydrothermal mineralization at the TAG hydrothermal field, MidAtlantic Ridge. Economic Geology 88 1987- 2013.
Sarıcan, K. 1968. Bakibaba cevher yatağı arama ve değerlendirme çalışmaları raporu. Küre Etibank, Karadeniz Bakır İşletmeleri Raporu (yayımlanmamış).
Stos- Gale, Z.A., Maliotis, G., Gale, N.H., Annetts, N. 1997. Lead isotope characteristics of the Cyprus copper ore deposits applied to provenance studies of Copper axhide in gots Archaeometry 39, 107- 109.
Şengör, A. M. C., Yılmaz, Y. 1983. Türkiyede Tetisin Evrimi: Levha Tektoniği Açısından Bir Yaklaşım. Türkiye Jeoloji Kurumu Yerbilimleri Özel Dizisi No. 1, Ankara
Şengün, M. 2006. Anadolunun Kenet Kuşakları ve Jeolojik Evrimine İrdelemeli ve Eleştirel Bir Bakış. Maden Tetkik ve Arama Dergisi 133, 1-26.
Thompson, G., Humphris , S.E., Schroeder, B., Sulanowska, M., and Rona, P.A. 1988. Active vents and massive sulfides at 26°N (Snakepit) on the Mid-Atlantic Ridge. Canada Mineral 26, 697-711.
Ulutürk, Y. 1999. Siirt Madenköy bakır yatağı. Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü Rapor No: 7562. Ankara (yayımlanmamış).
Üşümezsoy, Ş. 1989. Istranca Metamorfik Kuşağı Rift Volkanitlerinin Petrolojisi, Karadeniz Kimmeriyen Çanağının Açılımı ve Masif Sülfidlerin Kökeni. 42. Türkiye Jeoloji Kurultayı Bildiri Kitabı, 20.
Wijkerslooth, P. 1944. Elazığ ili (Ergani-Maden) bakır yatakları hakkındaki bilgiye yeni bir ilave. Maden Tetkik ve Arama Dergisi 33, 76-104.
Yıldırım, N. 2013. Havza-Kuşak Madenciliği Kapsaminda Keşfedilen GD Anadolu Kıbrıs Tipi VMS Metalojenik Kuşağı: Koçali Karmaşığı, Adiyaman Bölgesi, Türkiye. MTA Doğal Kaynaklar ve Ekonomi Bülteni, 14, 47-55
Yıldırım, N., Ilhan, S., Yıldırım, E., Dönmez, C. 2012.The Geology, Geochemistry and Genetical Features of the Ormanbaşı Hill (Sincik, Adiyaman) Copper Mineralization. Bulletin Mineral Research and Exploration, 75-104.
Yıldırım, N., Dönmez, C., Kang, J., Lee, I., Yıldırım, E., Özkümüş, S., Çiftçi, Y., Günay, K., İlhan, S. 2014. Manyetitçe zengin Kıbrıs tipi VMS yataklarına GD Türkiyeden bir örnek: Ortaklar (Gaziantep) VMS yatağı. 67.Türkiye Jeoloji Kurultayı 14-18 Nisan/ April 2014
Yıldırım, R., Alyamaç, F. 1976. Siirt ili Madenköy- Hürmüz yöresi jeoloji etüdü. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Rapor No: 5851, Ankara (yayımlanmamış). Yılmaz, O. 1980.
Daday- Devrekani masifi kuzeydoğu kesimi litostratigrafi birimleri ve tektoniği. Hacettepe Üniversitesi Yerbilimleri Dergisi 5- 6, 101-131.
Zaccarani, F., Garuti, G. 2008. Mineralogy and chemical composition of VMS deposits of northern Apennine ophiolites, İtaly evidence for the influence of country rock type on ore composition. Mineralogy and Petrology 94, 61-83.