Sosyal bilgiler ders kitaplarındaki coğrafi öğelerin yerel ve küresel bağlamda incelenmesi

Bu çalışmanın amacı sosyal bilgiler ders kitaplarında yer alan coğrafi öğelerin yerel ve küresel bağlamda incelenmesidir. Çalışma nitel araştırma kapsamında doküman analizine uygun tasarlanmıştır. Çalışmada 5., 6., 7., sınıf sosyal bilgiler ders kitapları incelenmiştir. Verilerin analizinde doküman analizine uygun süreçler ve betimsel analiz teknikleri kullanılmıştır. Verilerin frekans ve yüzdeleri alınarak betimsel istatistikler ve doğrudan alıntılar sunulmuştur. Çalışma sonucunda sosyal bilgiler ders kitaplarında yerel ve küresel bağlamı içinde yer alan doğal coğrafi öğeler arasında yer hareketleri, yüzey şekilleri, iklim, bitki, toprak, su, doğal afetler, doğal miraslar, harita temalarına ulaşılmıştır. Ders kitaplarının içeriğinde yerel ve küresel bağlamda yer alan beşeri coğrafi öğeler arasında; nüfus, yerleşme, göç, tarım, hayvancılık, sanayi, ticaret, ulaşım, enerji, kültür, turizm, meslek, diğer ekonomik faaliyetler, çevre sorunları, devlet, mücadele, hak, sorumluluk ve özgürlükler, kurumlar ve kuruluşlar gibi öğeler tespit edilmiştir. Ders kitaplarında doğal kaynakların bilinçli kullanımına ve çevre sorunlarının ulusal ve uluslararası etkilerine yönelik içeriğin zenginleştirilmesi önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Ders Kitabı, Sosyal Bilgiler, Coğrafi Öğeler, Yerel

Examination of geographical elements in social studies textbooks in local and global context

The aim of this study is to examine the geographical elements in social studies textbooks in a local and global context. The study was designed in accordance with the document analysis pattern of the qualitative research approach. In the study, 5th, 6th, and 7th grade social studies textbooks were examined. Document analysis and descriptive analysis techniques were used in data analysis. Descriptive statistics and direct quotations are presented by taking the frequencies and percentages of the findings. As a result of the study, ground movements, landforms, climate, vegetation, soil, water, natural disasters, natural heritages, and map themes were identified among the natural geographical elements in the local and global context in social studies textbooks. Among the human geographical elements in the local and global context of the textbooks; human geographical elements such as population, settlement, migration, agriculture, livestock, industry, trade, transportation, energy, culture, tourism, profession, other economic activities, environmental problems, state, struggle, rights, responsibilities, and freedoms, institutions, and organizations have been determined. It is suggested to enrich the content of the textbooks with information on the conscious use of natural resources and the national and international effects of environmental problems.

Keywords:

Textbook, Social Studies, Geographical Elements, Local,

PDF

___

Akengin, H. (2010). Siyasi coğrafya insan ve mekân yönetimi. Pegem Akademi Yayınları.
Akınoğlu, O., & Bakır, S. (2003). İlköğretim öğrencilerinin sosyal bilgiler dersinde coğrafya konularını öğrenmeleriyle ilgili durum analizi. Marmara Coğrafya Dergisi, 8, 83-106.
Al-Jarf, R. (2003). Global themes in Singaporean secondary social studies textbooks. Curriculum Development Conference Titled: Principles and Starting Points. May, 13-14.
Alkış, S. (2005). İlköğretim birinci kademe sosyal bilgiler ders kitaplarında coğrafya konularıyla ilgili kavramların belirlenmesi (2004 programına göre). Marmara Coğrafya Dergisi, 11, 83-92.
Arslan, M. (2014). Sosyal bilgiler 6. sınıf ders kitabında tarihi coğrafya unsurları. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 3(5), 42-49.
Atalay, İ. (2001b). Genel beşeri ve ekonomik coğrafya. Meta Basım.
Atalay, İ. (2001a). Genel fiziki coğrafya. Ege Üniversitesi Basımevi.
Atmaca Ertok, A. (2006). İlköğretim ders kitaplarında görsel tasarım ve resimleme. Millî Eğitim, 35(171), 318- 328.
Avcı, M. (2021). 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitabında göç kavramı ve önemi üzerine bir inceleme. The Journal of Academic Social Science Studies, 14(84), 145-162. https://doi.org/10.29228/JASSS.48364
Ayantas, T. (2019). Aesthetic value teaching in social studies textbooks. New Trends and Issues Proceedings on Humanities and Social Sciences, 6(4), 87-92. https://doi.org/10.18844/prosoc.v6i4.4359
Bebe, H. İ., & Ünlü, M. (2012). İlköğretim 6. Sınıf sosyal bilgiler dersinin coğrafya içeriği açısından yeterliliği. Marmara Coğrafya Dergisi, 26, 260-286.
Creswell, J. W. (2013). Nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları araştırma deseni (B. S. Demir, Çev.). Eğiten Kitap Yayınları.
Çelen, S., Fidan, S., & Hayır Kanat, M. (2019). 2017 programına göre düzenlenmiş ilkokul sosyal bilgiler ders kitabındaki coğrafya konularının incelenmesi. International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 39. https://doi.org/10.32003/iggei.472146
Değirmenci, Y., & İlter, İ. (2013). Coğrafya dersi öğretim programında doğal afetler. Marmara Coğrafya Dergisi, 28, 276-303.
Demir, B. (2020). Evaluation of social studies teaching textbooks. International Journal of Learning and Teaching, 12(1), 17-29. https://doi.org/10.18844/ijlt.v12i1.4563
Demirkaya, H., & Karacan, H. (2019). Sosyal bilgiler ders kitaplarındaki coğrafya görsellerine ilişkin öğrenci görüşleri. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(1), 54-87. https://doi.org/10.33206/mjss.474967
Dinsever, M. B. (2021). Türkiye sosyal bilgiler ders kitapları ve öğretim programları ile Polonya tarih, coğrafya, yurttaşlık bilgisi ders kitapları ve öğretim programlarının karşılaştırılması [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Doğutaş, A. (2019). Place of some cultural objects in 7th grade social sciences textbooks. Participatory Educational Research, 6(1), 27-35. https://doi.org/10.17275/per.19.3.6.1
Dündar, H., & Kenyon, E. (2020). Migration and immigrants in social studies textbooks (Turkey and US Sample). International Electronic Journal of Elementary Education, 12(4), 359-370. https://doi.org/10.26822/iejee.2020459465
Ertürk, M., & Güler, E. (2017). 5. 6. ve 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarının öğretmen görüşlerine göre incelenmesi (Muğla ili örneği). Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(8), 64-76.
Gabitov, A. I., Solnyshkina, M. I., Shayakhmetova, L. K., Ilyasova, L. G., & Adobarova, S. (2017). Text complexity in Russian textbooks on social studies. Revista Publicando, 4(13), 2.
Gezer, E. (2022). İlkokul hayat bilgisi ve sosyal bilgiler ders kitaplarında yer alan coğrafi kavramların incelenmesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Gordy, L., & Pritchard, A. M. (1995). Redirecting our voyage through history: A content analysis of social studies textbooks. Urban Education, 30(2), 195-218.
Güzel, D., & Şimşek, A. (2012). Milli eğitim şûralarında ders kitapları. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(23), 172-216.
Haulle, E., & Kabelege, E. (2021). Relevance and quality of textbooks used in primary education in Tanzania: A case of social studies textbooks. Contemporary Education Dialogue, 18(1), 12-28. https://doi.org/10.1177/0973184920962702
İbret, B. Ü., & Yılmaz, O. (2022). The adventure of geography in social studies: A study on change. Anadolu University Journal of Education Faculty, 6(4), 451-476. https://doi.org/10.34056/1162286
Kabapınar, Y. (2015). Yeni öğrenme anlayışının ışığında sosyal bilgiler ders kitapları. İçinde C. Öztürk (Ed.), Sosyal Bilgiler Öğretimi Demokratik Vatandaşlık Eğitimi (ss. 368-400). PegemA Yayıncılık.
Karacan, H. (2017). Öğrencilerde coğrafya algısı yaratmada sosyal bilgiler ders kitaplarında kullanılan coğrafya görsellerinin etkisi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Akdeniz Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Kızılçaoğlu, A. (2006). İlköğretimin birinci kademesinde coğrafya eğitimi ve öğretimi. Marmara Coğrafya Dergisi, 14, 81-106.
MEB. (2018). Sosyal Bilgiler dersi öğretim programı. http://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=354 11.03.2023 tarihinde edinilmiştir.
Meydan, A. (2018). Sosyal bilgilerde coğrafyanın yeri ve önemi. İçinde R. Turan & K. Ulusoy (Ed.), Sosyal Bilgilerin Temelleri (ss. 80-93). Pegem Akademi Yayınları.
Nalçacı, A. (2011). İlköğretim 5. Sınıf sosyal bilgiler ders kitabının öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi (Erzurum örneği). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(2), 321-335.
Oates, T. (2014). Why textbooks count. A policy paper, 10.
Oruç, Ş., Uğurlu, N. B., & Tokcan, H. (2010). Using graphic illustrations with social studies textbooks. Procedia- Social and Behavioral Sciences, 2(2), 1037-1042. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2010.03.146
Özey, R. (2006). Bozdoğan’ın doğal coğrafyası. Marmara Coğrafya Dergisi, 13, 1-14.
Özkan, R. (2010). Türk eğitim sisteminde himayeci değerler: İlköğretim ders kitapları örneği. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 7(1), 1124-1141.
Özkaral, T. C. (2019). A comparative analysis of 6th-grade social studies textbooks taught in Turkey and Guyana. Internetional Journal of Eurasia Social Sciences, 10(36), 497-515. https://doi.org/10.35826/ijoess.2428
Öztürk, C., Keskin, S. C., & Otluoğlu, R. (2012). Sosyal bilgiler öğretiminde edebi ürünler ve yazılı materyaller. PegemA Yayıncılık.
Pamuk, İ. (2022). Sosyal bilgiler eğitiminde ders kitapları. İçinde C. Öztürk & T. Kafadar (Ed.), Sosyal Bilgiler Öğretimi Etkili Vatandaşlık Eğitimi El Kitabı (ss. 273-289). Nobel.
Rawadieh, S., & Saleem, D. (2022). The extent to which concepts of sustainable development are included in social studies textbooks in Qatar. Dirasat: Human and Social Sciences, 49(6), 346-357. https://doi.org/10.35516/hum.v49i6:.4033
Sever, R., & Koçoğlu, E. (2013). Sosyal bilgiler ders kitaplarındaki coğrafya konularına ilişkin sosyal bilgiler öğretmenlerinin görüşleri/Diyarbakır merkez ilçe örneği. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 12(45), 17-34.
Sezer, A., Uztemur, S., & Sağlam, M. (2021). Sosyal bilgiler öğretiminde coğrafya: Öğretmen görüşlerine dayalı fenomenolojik bir araştırma. lnternational Journal of Geography and Geography Education, 44, 124-144. https://doi.org/10.32003/igge.872886
Shreiner, T. L. (2018). Data literacy for social studies: Examining the role of data visualizations in K–12 textbooks. Theory & Research in Social Education, 46(2), 194-231. https://doi.org/10.1080/00933104.2017.1400483
Şanlı, C. (2020). Mekansal düşünme becerisinin sosyal bilgiler ders kitapları sorularında analizi. lnternational Journal of Geography and Geography Education, 42, 118-132. https://doi.org/10.32003/igge.724028
Ulusoy, K. (2015). Sosyal bilgilerde ders kitapları. İçinde B. Tay & A. Öcal (Ed.), Özel Öğretim Yöntemleriyle Sosyal Bilgiler Öğretimi (ss. 194-220). Pegem Yayıncılık.
Vasilijević, D. N., Semiz, M. Ž., & Bojović, Ž. P. (2021). National identity in the science and social studies textbooks. Teaching Innovations, 34(2), 27-43.
Wade, R. C. (1993). Content analysis of social studies textbooks: A review of ten years of research. Theory & Research in Social Education, 21(3), 232-256. https://doi.org/10.1080/00933104.1993.10505703
Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
Yılmaz, A. (2009). 1998 ve 2004 Sosyal bilgiler programına göre hazırlanan ders kitaplarındaki bazı kavramların veriliş biçimlerinin karşılaştırılması. Marmara Coğrafya Dergisi, 19, 130-152.