19870

MUŞ İL’İNDE YERLEŞME TİPLERİNİN COĞRAFİ DAĞILIŞI

Yerleşmeler genel olarak nüfuslarına, kuruluş yerlerine, dokularına ve hâkim ekonomik fonksiyonlarına göre sınıflandırılmıştır. Muş ilinde yerleşme tiplerinin coğrafi dağılışının belirlenmesinin amaçlandığı bu çalışmada, aynı zamanda yerleşmelerin kuruluş yeri seçimi, konumu, yükselti basamakları ve yürütülen ekonomik faaliyetlere göre dağılışı üzerinde etkin olan coğrafi unsurlar da belirlenmiştir. Araştırmada, yerleşme tiplerinin Muş ilindeki dağılışına farklı bir açıdan bakılarak yükselti faktörü ön planda tutulmuştur. Her bir yükselti basamağında yer alan yerleşme sayısı ve yerleşme tipi, yükselti basamağının doğal koşulları göz önünde bulundurularak analiz edilmiştir. Fiziki koşulların insan yaşamına ve faaliyetlerine sağladığı olanakların arttığı kesimlerde hem yerleşme sayısında hem de nüfusta belirgin artışlar gözlenmiştir. Muş ilinde farklı jeomorfolojik birimlerin bulunduğu alanlarda kurulmuş olan yerleşmelerin, yükseltiye bağlı olarak sayı ve tiplerinin yanında şekil ve dokuları da değişmektedir. Farklı morfolojik ünitelerde kurulan yerleşmelerde ekonomik fonksiyonun türü ve nüfusun dağılışı da değişmektedir. 1/25.000 ölçekli 87 adet topografya haritası taranarak yerleşme tipleri işaretlenmiş, sayısal ortamda 250 m aralıklarla beş yükselti basamağı belirlenmiş, dağ, ova, plato gibi ana yer şekilleri ayırt edilmiş ve yerleşme tipleri ile olan ilişkileri belirlenmiştir. Muş ilinde 2 şehir (Muş ve Bulanık), 21 kasaba (Hasköy, Korkut, Malazgirt ve Varto ilçe merkezleri ile 17 belde) 367 köy, 279 mezra, 96 yayla, 23 kom ve 5 ağıl yerleşmesi beş farklı yükselti basamağında bulunmaktadır. Muş’ta yerleşmelerin ve kırsal nüfusun en yoğunluk gösterdiği yükselti basamağı 1551-1800 m’ler arasındaki basamaktır.

Anahtar Kelimeler:

Muş, Yerleşme Tipleri, Yükselti Basamağı, Morfolojik Ünite

GEOGRAPHICAL DISTRIBUTION OF THE SETTLEMENT TYPES IN THE PROVINCE OF MUŞ

The settlements were generally classified according to their population, location, texture and dominant economic functions. In this study, which aimed to identify the geographical distribution of settlement types in the province of Muş, the geographic elements which were effective on the distribution of settlement location preferences, position, elevation steps of settlements and economic activities carried out were also identified. In the study, the elevation factor was prioritized by looking at the distribution of settlement types in the province Muş from a different perspective. The number of settlements and the settlement type in each elevation step were analyzed taking into account the natural conditions of the elevation step. There were, it was observed, some notable increases in both the number of settlements and population in the regions where the opportunities provided by the physical conditions for human life and activities increased. Shape and texture of the settlements established in the areas where different geomorphological units are present in the province of Muş, also vary in terms of number and type based on the elevation. In the settlements established in different morphological units, the type of economic function and population distribution also differ. The settlement types were marked by scanning a total of 87 topography maps with 1 / 25,000 scale and five elevation steps were identified at 250 m intervals in digital environment, main landforms such as mountain, plain and plateau were distinguished and their relations with settlement types were identified. In the province of Muş two cities (Muş and Bulanık), 21 districts (Hasköy, Korkut, Malazgirt and Varto district centers and 17 small towns) 367 villages, 279 hamlets, 96 highlands, 23 mountain houses and 5 hovel settlements are located in five different elevation step. The elevation step in the province of Muş where the settlements and rural population are the densest is between 1551 and 1800 meters.

Keywords:

Muş, Settlement Types, Elevation Step, Morphological Unit,

PDF

___

Akbulak, C. (2010). Kara Menderes Havzası’nın (Çanakkale) nüfus özellikleri. Uluslararası İnsani Bilimler Dergisi, 7 (2), 577-610.
Atalay, İ. (1983). Muş Ovası ve Çevresinin Jeomorfolojisi ve Toprak Coğrafyası. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Atasoy, A. (2012). Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti köy yerleşmelerine coğrafi bir bakış. Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (20), 265-284.
Avcı, S. (1992). Bayburt ilinde nüfusun gelişimi ve dağılışı. Türk Coğrafya Dergisi, 27, 159-179.
Avci, V. (2017). Bingöl ilinde nüfus ve yerleşmelerin yükselti basamaklarına göre dağılımı. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7 (13), 201-222.
Baykal, F. & Koçman, A. (1983). Ege Bölgesi’nde nüfusun alansal dağılışı ve sorunları. Ege Coğrafya Dergisi, 1, 100-106.
Çağlıyan, A. (2005). Elâzığ ilinde yükselti basamaklarına göre kırsal yerleşmelerin dağılışı. İstanbul: Ulusal Coğrafya Kongresi (Prof. Dr. İsmail Yalçınlar Anısına) Bildiri kitabı içinde (s.513-522).
Doğanay, H. (1997). Türkiye Beşeri Coğrafyası. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları No: 2982, Bilim ve Kültür Eserleri Dizisi: 877, Milli Eğitim Basımevi.
Dölek, İ., Avcı, V. & Harunoğulları, M. (2018). Nüfusun ve yerleşmelerin yükseltiye göre değişimi: Muş ili örneği. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (6), 1011–1022.
Durmuş, E. (2018). Diyarbakır ilinde yerleşmelerinin yükselti basamaklarına göre dağılışı. Ankara: TÜCAUM 30. Yıl Uluslararası Coğrafya Sempozyumu (International Geography Symposium on the 30th Anniversary of TUCAUM. Bildiri kitabı içinde (s. 336-354)
Ergün A. & Buldur A. D. (2016). Sivas ilinde yükselti basamaklarına göre 1990-2015 yılları arasında nüfus ve yerleşmelerin dağılışı ve değişimi. Zeitschrift Für Dıe Welt Der Türken / Journal of World of Turks, 8(3), 303-327.
Erinç, S. (1969). Klimatoloji ve Metodları. İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fak. Coğrafya Enst. Yayınları.
Günal, N. (1993). Marmara ve Ege Bölgelerinde kır yerleşmelerinin yükselti kademelerine göre dağılışı. Türk Coğrafya Dergisi, 28, 143-154.
Güner, B. & Çiftçi, M. D. (2012). Kuruluş yeri ve yükselti basamaklarına göre Pütürge (Malatya) köylerinin dağılışı. Hatay: III. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu. Bildiri kitabı içinde (s. 357-362)
Güngör, Ş. & Bozyiğit, R. (2011). Gazipaşa ilçesinde (Antalya/Türkiye) yerleşmelerin yükseltiye göre dağılışının cbs yöntemi ile değerlendirilmesi. Marmara Coğrafya Dergisi, 23, 267-292.
Harita Genel Müdürlüğü, 1/25.000 ölçekli topografya haritaları (87 adet).
Karabağ, S. & Şahin, S. (2011). Türkiye Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası. Ankara: Gazi Kitabevi.
Karaburun, A., & Karakuyu, M. (2015). Türkiye’de ilçelerin ve 2012 yılı ilçe nüfuslarının yükseklik ve kıyı yakınlığına göre analizi. Marmara Coğrafya Dergisi, 32, 74-87.
Kaya, F. (2013). Ağrı Merkez ilçede köy yerleşmelerinin coğrafi şartlarla ilişkisi. International Journal of Social Science, 6 (8), 297-328.
Kaya, G. (2005). Posof Çayı havzasında yerleşmeler. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 5, (1). 71-96
Koca, N. (2004). Lâpseki ilçesinde köy yerleşmeleri. Doğu Coğrafya Dergisi, 12, 143-167.
Koçman, A. (1993). Türkiye İklimi. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Özgüç, N. & Tümertekin, E. (2000). Coğrafya, Geçmiş, Kavramlar, Coğrafyacılar. İstanbul: Çantay Kitabevi.
Sönmez, M. E. (2014). Muş Ovası’nın Tarımsal Potansiyeli Ve Arazi Kullanımı Arasındaki İlişkiler Makalelerle Muş Kitabı. Muş: Muş Alparslan Üniversitesi Yayınları.
Şaroğlu, F. (1985). Doğu Anadolu’nun neotektonik dönemde jeolojik ve yapısal evrimi. (Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul).
Tapur, T. & Tuncer, B. (2012). Çumra ilçesinde kırsal yerleşmeler. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 27. 278-295
Taş, B. & Yakar, M. (2009). Afyonkarahisar ilinde yerleşmelerin yükselti basamaklarına göre dağılışı. Coğrafi Bilimler Dergisi, 7(2), 141-161.
Tıraş, M. (2002). Yusufeli ilçesinde köy yerleşmeleri. Türk Coğrafya Dergisi, 38, 133-147.
Tıraş, M., Kaya, G. & Sevindi, C. (2009). Yusufeli İlçesinde Köy Yerleşmelerinin Coğrafi Şartlarla İlişkisi. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9 (43).
Tolun-Denker, B. (1977). Yerleşme Coğrafyası-Kır Yerleşmeleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları.
Tuncel, H. (1995). Mezraa kavramı ve Türkiye'de mezraalar. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1-2), 263-280.
Tunçdilek, N. (1967). Türkiye İskan Coğrafyası, Kır İskanı (Köy-Altı İskan Şekilleri). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları.
Tunçdilek, N. (1985). Türkiye’de Relief Şekilleri ve Arazi Kullanımı. İstanbul: İ.Ü. Deniz Bilimleri ve Coğr. Enst. Yayınları.
TÜİK, (2017). ADNKS Muş Nüfus İstatistikleri.
Tümertekin, E. & Özgüç, N. (2015). Beşeri Coğrafya İnsan, Kültür, Mekan. İstanbul: Çantay Kitabevi.
Türkan, O. (2016). Çankırı ilinde yerleşmelerin yükselti basamaklarına göre dağılışı. Ankara: TÜCAUM Uluslararası Coğrafya Sempozyumu (International Geography Symposium). Bildiri kitabı içinde (s.414-429).