ÇANKIRI ŞEHRİNİN MEKÂNSAL GELİŞİMİ

Bu çalışmada Çankırı şehrinin kuruluş yeri seçimine etki eden temel coğrafi faktörler ve şehrin tarihsel süreç içindeki mekânsal gelişimi konu edinilmiştir. Çalışma kapsamında harita, hava fotoğrafları, uydu görüntüleri ve Çankırı şehri ile ilgili saha literatüründen yararlanılarak tarihi coğrafya bakış açısıyla değerlendirmeler de bulunulmuştur. Orta Anadolu Bölgesi, Orta Kızılırmak Bölümü içinde yer alan Çankırı şehri tarihi süreçte Galat, Hitit, Roma, Bizans, Selçuklu, Danişmendliler, Candaroğulları ve Osmanlı egemenliğinde kalmıştır. Şehir öncelikle kale merkezli kurulmuş, tarihi süreç içerisinde nüfus artışına bağlı olarak Tatlı Çay ile kale arasındaki “vadi yamacında” gelişim göstermiştir. Çankırı şehrinin özellikle Beylikler, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde ulucami merkezli bir şehir yapısına sahip olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca ulucami dışında imaret, darüşşifa, mescitler gibi kamuya hizmet veren kurum ve kuruluşların mahalle çekirdeklerini meydana getirdiği görülmektedir. XVI. yüzyıldan Cumhuriyete değin oldukça sakin bir mekânsal gelişim sürecine tanıklık eden Çankırı şehri, kale yamacındaki mekânların dolmasıyla artık Acı Çay ve Tatlı Çay’ın taşkın yatağı üzerinde yayılmış olup günümüzde de büyük ölçüde bu alanda gelişim göstermeye devam etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Tarihi Coğrafya, Şehir Coğrafyası, Mekânsal Gelişim, Değişim, Çankırı

SPATIAL DEVELOPMENT OF ÇANKIRI CITY

In this study, the main geographic factors affecting the choice of location of Çankırı city and the spatial development of the city in the historical process are discussed. Within the scope of the study, maps, aerial photographs, satellite imagery and historical geography point of view were made by using the field literature related to Çankırı city. The city of Çankırı, located in the Central Kızılırmak District of Central Anatolia Region, has remained under the rule of Galatian, Hittite, Roman, Byzantine, Seljuk, Danish and Candaroğulları and Ottomans in the historical process. The city was founded primarily on the basis of the castle, later on it has evolved between the castle and the “valley slope, has evolved due to the increase in population in the historical process. It is understood that the city of Çankırı has a city structure which is centered in Ulu Mosque in the principalities, Seljuk and Ottoman periods. It is also seen that besides Grand Mosque, the institutions that serve the public such as imaret, hospital (darüşşifa), prayer rooms, etc., composed the cores of the neighbourhood. Çankırı, which has witnessed a very calm spatial development process from the XVIth century to the republican era, is spread over the flood bed of hard brook (Acı Çay) and soft brook (Tatlı Çay) by the filling of the castle slopes and it continues to develop this area to a great extent today.

Keywords:

Historical Geography, Urban Geography, Spatial Development, Change, Çankırı,

PDF

___

Akarca, A. (1987). Yunan Arkeolojisin Ana Çizgileri I Şehir ve Savunması. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Aliağaoğlu, A. & Uğur, A. (2010). Şehir Coğrafyası. Ankara: Nobel Yayınları.
Alsaç, Ü. (1993). Türk Kent Düzenlemesi ve Konut Mimarlığı. İstanbul: İletişim yayınları.
Arıkan, Z. (1988). XV-XVI. Yüzyıllarda Hamit Sancağı. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Arslan, Y. (2008). XIX. yüzyılda Çankırı sosyo-ekonomik hayatına genel bir bakış. 100. yıla doğru Çankırı, Çankırı Valiliği IV. Çankırı kültürü bilgi şöleni bildirileri İçinde (s. 393-409). Çankırı: Çankırı Valiliği Yayınları.
Baltacı, C. (2010). İslam Medeniyeti Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
Bayhan, A. A., Salman, F., Çelik, A., & Eren, A. (2012). Selçuklu ve beylikler devrinde Çankırı’daki imar faaliyetleri. H. Çetin (ed.), Kuzey Anadolu`da Beylikler Dönemi sempozyumu içinde (s. 171-200). Çankırı: Çankırı Karatekin Üniversitesi Yayınları.
Baykara, T. (1999). Osmanlı Devleti şehirli bir devlet midir?. G. Eren (ed.), Osmanlı C. V içinde (s. 528-535). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Braudel, F. (1993). II. Felipe Döneminde Akdeniz ve Akdeniz Dünyası I-II. Ankara: İmge Kitabevi.
Çakmakoğlu-Kuru, A. (2007). Çankırı fatihi Emir Karatekin türbesi. Bilig, 43, 63-84.
Çetin F. (2011). Evliya Çelebi Seyahatnamesinde Çankırı. Çankırı Araştırmaları Dergisi 8/2 (6), 93-103.
Çetin, H. (2013). Candaroğlu yurdunda Bey İmaretleri - Çankırı Kasım Bey İmareti (1430), Kastamonu İsmail Bey İmareti (1457). Çankırı: Çankırı Belediyesi Yayınları.
Demirel, M. (2009). XIX. yüzyılda Çankırı (Kengiri)’da idari yapı. Çankırı Araştırmaları Dergisi, (4), 9-14.
Drew-Bear, T. (2008). Antik dönemde Çankırı. 100. yıla doğru Çankırı, Çankırı Valiliği IV. Çankırı kültürü bilgi şöleni bildiriler kitabı içinde (s.61-68). Çankırı: Çankırı Valiliği Yayınları.
Eravşar, O. (2002). Ortaçağ Anadolu kenti. H. Celal Güzel, K. Çiçek ve S. Koca (ed.), Türkler, C VII içinde (s. 333-354) Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Eser, E. (2006). Boyabat Kalesi. C.Ü. Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 30(2), 187-211.
Faroqhi, S. (1993). Osmanlı’da Kentler ve Kentliler. (Çev: N. Kalaycıoğlu). (1. Baskı). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Google, (2011). 2010 Yılı Çankırı Uydu Görüntüsü, google.earth.com adresinden (GeoEye Uydusu) 01.06.2011 tarihinde edinilmiştir.
Gökmen, B. (2011). Çankırı İli Coğrafyası. Çankırı: Çankırı Belediyesi Kültür Yayınları.
Göney, S. (1977). Şehir Coğrafyası. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Gümüşçü, İ. & Yiğit, İ. (2012). XIII-XVI. yüzyıllarda Alanya-İstanbul Bağlantı yolu. H. Çetin (ed.), 12. Alanya kültür ve tarih sempozyumu bildiriler kitabı içinde (s. 253-262.) Alanya.
Gümüşçü, O. (2001). XVI. Yüzyıl Larende (Karaman) Kazasında Yerleşme ve Nüfus. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Gümüşçü, O., Kılıç, Y., Çınar, H. & Uğur, A. (2011). Açıklamalı Türkiye Tarih Atlası Projesi/ATTAP. TÜBİTAK/SOBAG, Ankara.
Harris, C. D. & Ullman, Edward, L. (2002). Kentin doğası. (Ed. ve Çev: B. Duru & A. Alkan), 20. Yüzyıl kenti içinde (s. 55-76). Ankara: İmge Kitabevi.
Kanbaş, M. S. (2013). Anadolu Selçuklu dâru’l-hadislerindeki kitabeler ve hat sanatı üslubu. S. Kesgin ve M. Düzenli (ed.), Anadolu’nun İslamlaşması sürecinde dâru’l-hadisler sempozyumu bildiriler kitabı içinde (s. 341-385) Samsun: Ceylan Ofset.
Kankal A. (2005). XVI. yüzyıl idari taksimatında Çankırı sancağı ve Çankırı kazası. Çankırı Valiliği III. Çankırı kültürü bilgi şöleni bildiriler kitabı içinde (s. 185-216) Çankırı: Çankırı Valiliği Yayınları.
Kankal, A. (2011). XVI. Yüzyılda Çankırı. Çankırı: Çankırı Belediyesi kültür Yayınları.
Kazıcı, Z. (2010). İslam Medeniyeti ve Müesseseleri Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
Keleş, R. (1972). Şehirciliğin Kuramsal Temelleri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
Kurtaran, U. (2012). Candaroğulları Beyliği’nin Osmanlı Devleti ile ilişkileri ve beyliğin Osmanlı hakimiyetine geçişi. Çankırı Araştırmaları Dergisi, (9)9-18.
Matthew, D. (1988). Ortaçağ Avrupası. (Çev: M. A. Kılıçbay), Atlaslı büyük uygarlıklar ansiklopedisi, C. 6 içinde (s. 142) İstanbul: İletişim Yayınları.
Mortdmann, J. H. (Tarihsiz). Çankırı. Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi, C. III içinde (s. 357-359) Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Özdeş, G. (1962). Şehirciliğe Giriş ve Toplum Mikyası. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları.
Selen, H. S. (1977). 16. ve 17. yüzyıllarda Anadolu’nun köy ve küçük şehir hayatı. III. Türk Tarih Kongresi bildiriler kitabı içinde (s. 590-598) Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Sevgen, N. (1960). Anadolu Kaleleri I. Cilt. Ankara: Doğuş Matbaası.
Strabon. (1993). Antik Anadolu Coğrafyası (Kitap: XII-XIII-XIV). (Çev: A. Pekman). (1. Baskı). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Şahin İ. (1993). Çankırı. B. Topaloğlu vd. (ed.), Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 8 içinde (s. 216-218), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Tolun-Denker, B. (1976). Şehiriçi Arazi Kullanışı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları.
Tuna, K. (1987). Şehirlerin Ortaya Çıkış ve Yaygınlaşması Üzerine Sosyolojik Bir Deneme. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Uğur, A. (2003). Aydın şehrinin kuruluş ve gelişme evreleri. Coğrafi Bilimler Dergisi, 1(2) 41-62.
Yiğit, İ. (2011). Temettuat defterlerine göre XIX. yüzyılda Beyşehir’in beşeri ve ekonomik coğrafyası. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar).
Yücel, Y. (1993). Candaroğulları. B. Topaloğlu vd. (ed.), Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 7, içinde (s. 146-149). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
1/25.000 Ölçekli Çankırı Vilayeti Belediye hudut haritası şehir planı 1928, Dr. Rıfkı Kamil Urga Çankırı Araştırmaları Merkezi, Çankırı.
1/35.000 Ölçekli Çankırı Hava Fotoğrafı 1990, Harita Genel Komutanlığı, Ankara.
1/40.000 Ölçekli Çankırı Hava Fotoğrafı 1940, Harita Genel Komutanlığı, Ankara.