Türk devlet felsefesinde “kut”, “erdem” ve “töre” kavramları ile bunların aralarındaki ilişki

Bu yazıda, Türk devlet felsefesinin oluşumunda yer alan en önemli kavramlardan “kut”, “erdem” ve “töre” incelenmiştir. Bu kavramlar kendi aralarında herhangi biri olmadan diğerlerinin de olamayacağı bir ilişki kurmuşlardır. Bu kavramların kendi aralarında kurdukları ilişki Türk devlet felsefesinin kalbi durumundadır.

The notions of “kut”, “erdem” and “töre” in Turkish state philosophy and the relation between these

In this article, the crucial notions taken place in establishing of Turkish state philosophy “kut”, “erdem” and “töre” are scrutinized. These notions form a relationship in which they must coexist. The nexus between these notions constitutes the essence of Turkish state philosophy.

___

A. Alföldi; “Türklerde Çifte Krallık”, İkinci Türk Tarih Kongresi: Kongreye Sunulan Tebliğler, Türk Tarih Kurumu Yayını, İstanbul 1943, s. 507-519.

Abdülkadir Donuk; Eski Türk Devletlerinde İdarî-Askerî Unvan ve Terimler, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayını, İstanbul 1988.

Abdülkadir Donuk; “Türk Devletinde Hâkimiyet Anlayışı”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, S. 10-11, Sene: 1979-80, İstanbul, 1981.

Abdülkadir Donuk; “Türk Devletinin Kutsiyetinin Kaynakları”, Türk Yurdu, 7. Devre, C. 8, S. 7, Ağustos 1987.

Abdülkadir İnan; Tarihte ve Bugün Şamanizm: Materyaller ve Araştırmalar, III. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1986.

Ahat Üstüner; Karahanlıca ve Eski Anadolu Metinlerinde Deyimler, Atasözleri ve Kısa Hikayeler, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ 1989.

Ahmet B. Ercilasun; “Bir Kişi Yanılsar Oguşı Bodunı Bişükine Tegi Kıdmaz Ermiş (KT, G, 6 = BK, K, 4) İbâresi Üzerine”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1993, Ankara 1995.

Ahmet Caferoğlu; “Türk Onomastiğinde Ay ve Güneş Unsurları”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. XIII, 1964.

Ahmet Caferoğlu; Türk Dili Tarihi, Enderun Kitabevi, İstanbul 1984.

Ahmet Caferoğlu; Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, 3. Baskı, Enderun Kitabevi, İstanbul 1993.

Ahmet Taşağıl; Göktürkler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1995.

Ahmet Temir; “Eski Türklerde Sosyal Teşkilât ve Askerlikle İlgili Sözler”, Türk Kültürü, C. 2, S. 22, 1964, s. 33-37.

Alaaddin Ata Melik Cüveynî; Tarih-i Cihan Güşa, Çev. Mürsel Öztürk, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1999.

Ali Ahmetbeyoğlu; Grek Seyyahı Priskos (V. Asır)’a Göre Avrupa Hunları, TDAV, İstanbul 1995.

Ali Karamanlıoğlu; “Kutadgu Bilig’in Diline ve Adına Dair”, Türk Kültürü, S. 98, Yıl: IX, Aralık 1970.

Ali Taş; “Türk Yönetim Tarzının Tarihsel Arka Planı”, Türk Dünyası Araştırmaları, C. 99, S. 196, Ocak-Şubat 2012, s. 59-82.

Aşıkpaşaoğlu Tarihi, Haz. A. Nihal Atsız, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1985.

A.von Gabain; Eski Türkçenin Grameri, TDK Yayınları, Ankara 1995.

Aybars Pamir; “Orta-Asya Türk Hukukunda ‘Töre Kavramı”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 58 S. 2, 2009, s. 359-375.

Ayşe Onat-Sema Orsoy-Konuralp Ercilasun; Han Hanedanlığı Tarihi Hsiung-Nu (Hun) Monografisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2004.

A. Zeki Velidi Togan; Oğuz Destanı Reşideddin Oğuznâmesi, Tercüme ve Tahlili, 2. Baskı, Enderun Kitabevi, İstanbul 1982.

Bahaeddin Ögel; Sino-Turcica, Taipei 1964.

Bahaeddin Ögel; Türklerde Devlet Anlayışı, Başbakanlık Basımevi, Ankara, 1982.

Bahaeddin Ögel; Türk Kültürünün Gelişme Çağları, 3. Baskı, TDAV, İstanbul 1988.

Bahaeddin Ögel; Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), C. 1, 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1993.

Coşkun Üçok; Türk Hukuk Tarihi Dersleri, Ankara 1960.

Ebulfez Kulu Amanoğlu; “Kişi Adlarında Eski İnançların İzleri (Dede Korkut)”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 11, Erzurum 1999, s. 53-59.

Edib Ahmed B. Mahmud Yükneki; Atabetü’l-Hakayık, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1992.

Emel Esin; “Türk Sanatında Alp Şahsiyetinin Görünüşü”, Türk Kültürü, S. 82, Yıl: VII, Ağustos 1969.

Emel Esin; “Kün-Ay: Ay-Yıldız Motifinin Proto-Türk Devirden Hakanlılara Kadar İkonografisi”, VII. Türk Tarih Kongresi: Kongreye Sunulan Bildiriler, C. 1, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1972.

Erhan Aydın; Uygur Kağanlığı Yazıtları, Kömen Yayınları, Konya 2011.

Fikret Yıldırım-Erhan Aydın-Risbek Alimov; Yenisey-Kırgızistan Yazıtları ve Irk Bitig, Bilge Su Yayıncılık, Ankara 2013.

Fuad Köprülü; Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, 7. Baskı, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayını, Ankara 1991.

Gökhan Yılmaz; Kutadgu Bilig’de ve Kutadgu Bilig Öncesinde Devlet Düşüncesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Anabilim Dalı, İstanbul 2001.

Gökhan Yılmaz; “Erken Dönem Türk Düşüncesinde ‘Zaman’ Kavrayışı”, Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları, S. 7, Mart 2005.

Gökhan Yılmaz; “Kutadgu Bilig’de Devlet Fikri”, Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları, S. 9, Mart 2006.

Gökhan Yılmaz; “Siyasi İktidarın Meşrûiyet Gerekçelerinden Biri Olarak Köken Miti ve Efsanevî Soylar”, Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları, S. 10, Ekim 2006.

Gülçin Çandarlıoğlu; Uygur Devletleri Tarihi ve Kültürü (Çin Kaynakları ve Uygur Kitabelerine Göre), Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayını, İstanbul 2004.

Halil İnalcık; “Osmanlılar’da Saltanat Verâseti Usûlü ve Türk Hâkimiyet Telâkkisiyle İlgisi” Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C. XIV, S. 1, Mart 1959.

Halil İnalcık; “Kutadgu Bilig’de Türk ve İran Siyaset Nazariye ve Gelenekleri”, Reşit Rahmeti Arat İçin, TKAE, Ankara 1966.

Hamide Demirel; Türk Destanlarında Güzellik, Destan, Masal ve Din Unsurları ile Yabancı Destanlarda Türk Kahramanları, Ötüken Neşriyat, İstanbul 1995.

Hasan Gülmuhammet; “Elamlılarda, İranî Kavimlerde ve Türklerde Saltanat Veraseti Usulü: Kardeş Taht Tevarüsü Geleneği”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 191, Nisan 2011, s. 117-136.

Hatice Şirin USER; “Bömbögör Yazıtı: Bir Türk Kunçuyunun Mezar Taşı”, Dil Araştırmaları, S. 7, Güz 2010, s. 62-73.

Hülya Kasapoğlu Çengel; “Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesiyle Yazılmış Töre Bitigi ve Bu Eserdeki Töre, Yargı, Bitik Terimleri Üzerine”, Gazi Türkiyat Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, Gazi Üniversitesi Türkiyat Araştırma ve Uygulama Merkezi, Güz 2007/1, s. 77-95.

Hüseyin Namık Orkun; Eski Türk Yazıtları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1986.

Igor Kormuşın; “Yenisey Yazıtlarında Edebiyatın İzleri ve Unsurları”, IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II, 24-29 Eylül 2000, Ankara 2007, s. 1091-1096.

İbrahim Kafesoğlu; Kutadgu Bilig ve Kültür Tarihimizdeki Yeri, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1980.

İbrahim Kafesoğlu; Türk Milli Kültürü, 5. Baskı, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1988.

İbrahim Onay; Bozkır Kültür Çevresinde Kâinat Anlayışı ve Düşünce Hayatı (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eskiçağ Tarihi Bilim Dalı, Ankara 2011.

İsenbike Togan-Gülnar Kara-Cahide Baysal; Eski T’ang Tarihi (Chiu T’ang-shu) 194a: “Türkler” Bölümü, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2006.

Jean-Paul Roux; Türklerin ve Moğolların Eski Dini, Çev. Aykut Kazancıgil, İşaret Yayınları, İstanbul 1994.

Jean-Paul Roux; Altay Türklerinde Ölüm, Çev. Aykut Kazancıgil, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 1999.

Kaşgarlı Mahmut; Divanü Lûgati’t-Türk, C. I-III, Çev. Besim Atalay, 3. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayını, Ankara 1992.

Koçi Bey; Koçi Bey Risalesi, Sadeleştiren: Zuhuri Danışman, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1993.

Konuralp Ercilasun; “Bozkır Halklarında Hâkimiyet Düşüncesinin Dile Yansıması: Tengri-Kut Çanyü”, I. Uluslararası Uzak Asya’dan Ön Asya’ya Eski Türkçe Bilgi Şöleni, 18-20 Kasım 2009, Afyonkarahisar 2010.

Liu Mau-Tsai; Çin Kaynaklarına Göre Doğu Türkleri, Selenge Yayınları, İstanbul 2006.

Mahmut Arslan; Kutadgu Bilig’deki Toplum ve Devlet Anlayışı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1987.

Mehmet Ölmez; “Çağdaş Türk Dillerinde Kutadgu Bilig Çevirileri”, Türk Dilleri Araştırmaları, C. 14, 2004.

Mehmet Tezcan; “Eski İranlılarda Xvarena Anlayışı ve Bunun Türklerdeki Kut ile Münasebeti”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. XXII, S. 2, Aralık 2007, s. 167-193.

Muhammed Ebu Zehra; İslâm’da Fıkhî Mezhepler Tarihi, Çev. Abdülkadir Şener, Hisar Yayınevi, İstanbul 1983. Muharrem Ergin; Orhun Abideleri, 3. Baskı, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1975.

Muhammed Ebu Zehra; Dede Korkut Kitabı I, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1997.

Mübahat Türker-Küyel; “Kutadgu Bilig ve Fârâbî”, Uluslararası İbn Türk, Hârezmî, Fârâbî, Beyrûnî ve İbn Sînâ Sempozyumu Bildirileri, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara 1990.

Mübahat Türker-Küyel; “Bilge Kağan Bir ‘Filozof-Arhont’ Mudur?”, XI. Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler, C. 2, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1994.

Mübahat Türker-Küyel; “İslâm Öncesi Türklerde Devlet Adamlarının Eğitilmesindeki Bilgece İlkeler ve Uluğ Bey”, Uluğ Bey ve Çevresi Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, Haz. Songül Boybeyi, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara 1996.

Mübahat Türker-Küyel; “Kutadgu Bilig ile Kenzü’l-Küberâ Arasında Bir Karşılaştırma”, Uluslararası Türk Dili Kongresi 1992, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1996.

Nizâmü’l-mülk; Siyasetnâme, Haz. Mehmet Altay Köymen, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.

Orhan Şaik Gökyay; Dedem Korkudun Kitabı, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2006.

Osman Karatay; “Evrensel Dilde Tanrı ve İyilik”, Türk Tarihçiliğine Katkılar Mustafa Kafalı Armağanı, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayını, Ankara 2013, s. 63-68.

Platon (Eflatun); “Theaitetos”, Diyaloglar 2, Remzi Kitabevi, İstanbul 1986.

René Grousset; Bozkır İmparatorluğu, Çev. Reşat Uzmen, Ötüken Neşriyat, İstanbul 1993.

Reşat Genç; Karahanlı Devlet Teşkilatı, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1981.

Reşid Rahmeti Arat; “Iduk-Kut Unvanı Hakkında”, Makaleler Cilt I, Ankara 1987.

Reşid Rahmeti Arat; “Türklerde Tarih Zaptı”, Makaleler Cilt I, Ankara 1987.

Robert Dankoff; Evliya Çelebi Seyahatnamesi Okuma Sözlüğü, Katkılarla İngilizceden Çev.

Semih Tezcan, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 37, İstanbul 2004.

Saadet Çağatay; “Kutadgu Bilig’de Odgurmış’ın Kişiliği”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1967, Ankara, TDK, 1968.

Saadettin Gömeç; Kök Türk Tarihi, Türksoy Yayınları, Ankara 1997.

Saadettin Gömeç; “Terhin Yazıtı’nın Tarihi Açıdan Değerlendirilmesi”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, 1995, C. XVII, S. 28, Ankara 1996, s. 71-84.

Saadettin Gömeç; “Kagan ve Katun”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, 1996, C. XVIII, S. 29, Ankara 1997.

Sadri Maksudi Arsal; Türk Tarihi ve Hukuk, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1947.

Sedat Veyis Örnek; 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane, 2. Baskı, Gerçek Yayınevi, İstanbul 1988.

Sophokles; Antigone, Çev. Sabahattin Ali, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1993.

Şinasi Altundağ; “Türklerde Disiplin ve Adalete Dair Birkaç Örnek”, http://dergiler.ankara. edu.tr/dergiler/26/1042/12581.pdf

Talat Tekin; Tarih Boyunca Türkçenin Yazımı, Simurg Yayıncılık, Ankara 1997.

Talat Tekin; Orhon Yazıtları Kül Tigin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Simurg Yayınevi, İstanbul 1998.

Taner Tatar-Hüsniye Canbay Tatar; “Türk Kültüründe Töre Müessesesi”, Dinî Araştırmalar, C. 8, S. 23, 2005, s. 273-286.

Tanju Oral Seyhan; “Eserlerine Göre Babur Şah’ın Sosyal Devlet Anlayışı”, Turkish Studies, Vol. 6/3, Summer 2011, s. 297-327.

Teoman Duralı; “Felsefe-Bilim’e Ramak Kalmışken: Türklerin Düşünce Tarihi ve Felsefe- Bilim”, Bilim Felsefe Tarihi, 1, Mayıs 1991.

Tursun Bey; Fatih’in Tarihi “Tarih-i Ebul Feth”, Tercüman 1001 Temel Eser, t.y.

Vilhelm Thomsen; Çözülmüş Orhon Yazıtları, Çev. Vedat Köken, TDK, Ankara 1993.

V.V. Barthold; Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, Haz. Kâzım Yaşar Kopraman, Afşar İsmail Aka, Kültür Bakanlığı-Kültür Yayınları, Ankara 1975.

W. Bang ve G.R. Rahmeti; “Oğuz Kağan Destanı”, Reşit Rahmeti Arat Makaleler, C. I, Haz.

Osman Fikri Sertkaya, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1987.

Yaşar Çoruhlu; Türk Mitolojisinin ABC’si, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 1999.

Yusuf Has Hacip; Kutadgu Bilig, I, Metin, Haz. Reşit Rahmeti Arat, 3. Baskı, Türk Dil Kurumu

Yayınları, Ankara 1991; Kutadgu Bilig, II, Çev. Reşid Rahmeti Arat, 4. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1988.

Ziya Gökalp; Türk Medeniyeti Tarihi, Haz. İsmail Aka-Kazım Yaşar Kopraman, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1976.