TOPLUMSAL BIR DIYALOG ALANI OLARAK MIMAR SINAN TARIHYAZIMI: UĞUR TANYELI METINLERI

Türkiye’de mimarlık tarihyazımında ve popüler kültürde Mimar Sinan imgesi, toplumun kültürel, politik ve sosyo-psişik talep ve beklentilerinin yansıtıldığı kült bir figür olarak inşa edilmiş ve mimarlıkla sınırlı olmayan toplumsal bir diyalog nesnesi olarak araçsallaştırılmıştır. Mimar Sinan’la ilgili tarihyazımında Uğur Tanyeli’nin metinleri ise, Sinan’ın mimarlığından ziyade, Sinan imgesinin sosyo-kültürel, ideolojik ve kuramsal arka planını analiz etmesi, Sinan mitolojisini yapısöküme uğratması ve metateoriye yönelmesiyle farklılaşmıştır. Tanyeli bir taraftan tarihyazımsal Sinan mitolojisini yapısöküme uğratarak Sinan imgesinin büyüsünü bozarken diğer taraftan Sinan’la ilgili yeni bir mitoloji kurulumuna katkı sunabilecek kavram ve yorumlar geliştirmiştir. Uğur Tanyeli’nin Sinan’la ilgili kaleme aldığı metinleri ele alan bu makalede, özellikle Mimar Sinan, Tarihsel ve Muhayyel çalışması üzerinde yoğunlaşılmış, bu metinlerin üretildiği tarihyazımsal ve sosyo-kültürel bağlam makro ve mikro ölçekte analiz edilmiştir. Burada Tanyeli’nin mevcut Sinan tarihyazımına yönelik eleştirilerini nasıl temellendirdiği, kendi 16. yüzyıl Osmanlı mimarlık kültürü ve alternatif Sinan anlatısını oluştururken hangi kuramsal çerçeveler, analitik araçlar ve kavram setlerinden nasıl yararlandığı, popüler kültürdeki Sinan efsanelerinin kod çözümünü nasıl gerçekleştirdiği, kendisi ile diğer mimarlık tarihçileri ve okur kitlesi arasındaki diyalojik ilişkiyi nasıl öngördüğü ve nihai olarak bunlarla eklemlenen kendi eleştirel mimarlık tarihçisi personasını nasıl kurduğu sorularına cevap aranmıştır. Umberto Eco’nun yazarın niyeti, yapıtın niyeti, okurun niyeti, Tanyeli’nin Sinan mimarlığını çözümlerken kullandığı nezaket, istifleme, asistemik düşünce kavramlarından ve Shangyang Zhao’nun sosyolojide metateoriye ilişkin değerlendirmelerinden yararlanılarak kuramsal çerçeve oluşturulmuş, Tanyeli metinlerinin yakın okuması ve söylem analizi gerçekleştirilmiştir.

THE HISTORIOGRAPHY ON SINAN THE ARCHITECT AS SOCIALDIALOGUE IN UĞUR TANYELI’S WRITINGS

Architect Sinan has been constructed as a cult figure in Turkish architectural historiography and popular culture and also instrumentalized as an object of social dialogue that offers a discursive space for the expression of ideological and cultural narratives and programmes of different social groups and individuals. In this historiographical tradition Uğur Tanyeli differs from the mainstream with his critical approach towards idealizing narratives of Sinan and with his interest in the metatheory in Ottoman architectural historiography of the 16th century in general and Sinan’s imagery in particular. Not only did Tanyeli deconstruct and demystify Sinan’s imagery in his recent work, he also produced a series of concepts and interpretations that could lead to new forms of historiographical remystification of Sinan. This article examines the texts on Sinan by Tanyeli, concentrating especially on his most recent work Architect Sinan, Historical and Imaginary. It analyses his interdisciplinary method, as well as deconstructing and contextualizing the production of knowledge in Tanyeli’s historiographical criticism. It further attempts to answer some following questions, such as how Tanyeli built and reconfigured his narratives of Sinan’s architecture in the course of time, which theoretical frameworks, analytical tools and sets of concepts he used; how he decoded Sinan’s imagery in academic texts and popular culture and also how he designed his own persona as a critical architectural historian in his writings. The article makes a critical discourse analysis of Tanyeli’s texts using the concepts, such as the intention of the author, the intention of the work, and the intention of the reader (Umberto Eco), and metatheory in sociology (Shanyang Zhao), and asystemic thought, kindness and accumulation (Tanyeli) as a theoretical framework.

PDF

___

Alberti, Leon Battista; The Ten Books of Architecture, 1775 Leoni Edition, New York: Dover Publication, Inc., 1986.
Brunvand, Jan Harold; The Vanishing Hitchhiker: American Urban Legends Their Meanings, New York, London: W. W. Norton & Company, 2003.
Eco, Umberto; Yorum ve Aşırı Yorum, çev. Kemal Atakay, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2016.
Eco, Umberto; Açık Yapıt, çev. Tolga Esmer. 5.bs. İstanbul: Can Yayınları, 2021.
Erzen, Jale Nejdet; Mimar Sinan Estetik Bir Analiz, 2. bs. İstanbul: Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı. 2005
Felski, Rita; Edebiyat Ne İşe Yarar?, çev. Emine Ayhan. İstanbul: Metis Yayınları, 2010.
Fındıklı, Erhan Berat; “Uğur Tanyeli: İnterdisiplinerliğin ve Bireyselliğin Farklı Temsilleri”, Tanyeli’ye Armağan, ed. Erhan Berat Fındıklı, Işıl Uçman Altınışık. İstanbul: b.Kitap, 2019, 9-66.
Freud, Sigmund; “Familienroman der Neurotiker”, Psychologische Schriften, Band IV. Frankfurt: Fischer Taschenbuch Verlag, 1982, s. 221-226.
Gökalp, Ziya; “Kızıl Elma”, Kızıl Elma, haz. Hikmet Tanyu, Ankara: Kültür Bakanlığı, 1976.
Halbwachs, Maurice. Hafızanın Toplumsal Çerçeveleri, çev. Büşra Uçar, Ankara: Heretik Yayıncılık, 2016.
Halbwachs, Maurice; Kolektif Hafıza, çev. Banu Barış, Ankara: Heretik Yayıncılık, 2017.
Jardine, Lisa; Worldly Goods: A New History of Renaissance, New York: WW. Norton, 1998.
Jardine, Lisa; Jerry Bratton; Global Interest, Renaissance Art Between East and West, London: Reaction, 2000.
Jauss, Hans Robert; Toward an Aesthetics of Reception, çev. Timothy Bahti, Minneapolis: University of Minnesota Press, 1982.
Jusdanis, Gregory; Gecikmiş Modernlik ve Estetik Kültür: Milli Edebiyatın İcat Edilişi, çev. Tuncay Birkan, 3. bs. İstanbul: Metis Yayınları, 2018.
Karahasanoğlu, Selim; Kadı ve Günlüğü: Sadreddinzade Telhisi Mustafa Efendi Günlüğü (1711-1755) Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2013.
Kris, Ernst; Otto Kurz; Sanatçı İmgesinin Oluşumu: Efsane, Mit ve Büyü, çev. Sabri Gürses, İstanbul: İthaki Yayınları, 2013.
Kuban, Doğan; Sinan’ın Sanatı ve Selimiye, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1997.
Mack, Rosamond E; Bazaar to Piazza, Islamic Trade and Italian Art, 1300-1600. Berkeley, Los Angeles, London: University of California Press, 2002.
Moretti, Franco; Mucizevi Göstergeler: Edebi Biçimlerin Sosyolojisi Üzerine, çev. Zeynep Altok, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2018.
Necipoğlu, Gülru; “ Sinan çağında mimarlık kültürü ve âdâb: Günümüze yönelik yorumlar”, Osmanlı Mimarlık Kültürü, haz. Hatice Aynur, A. Hilal Uğurlu, İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 2016: 19-66.
Necipoğlu, Gülru; Sinan Çağı: Osmanlı Mimarlığında Mimari Kültür, çev. Gül Çağalı Güven, 2. bs. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2017.
Parks, Tim; Ben Buradan Okuyorum: Kitapların Değişen Dünyası, çev. Roza Hakmen, 2.bs. İstanbul: Metis Yayınları, 217.
Raby, Jullian; “El Gran Turco, Mehmet the Conqueror as a Patron of the Arts of Christendom”doktora tezi, Oxford University, 1980.
Restle, Marcell; “Bauplannung und Baugesinnung unter Mehmet II. Fatih”, Pantheon, c. 39, 1981, s. 361-367.
Sennett, Richard; Otorite. çev. Kamil Durand, 5. bs. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2017.
Skocpol, Theda; “The Dead End of Metatheory”, Contemporary Sociology, vol. 16, no. 1 Jan. 1987, s. 10-12.
Spivak, Gayatri; “Can the Subaltern Speak?”, Colonial Discourse and Post-Colonial Theory. ed. Patrick Williams; Laura Chrisman, New York: Columbia University Press, 1994, s. 66- 111.
Tanyeli, Gülsün; Hiçbir Üstad Böyle Kâr Elde Etmemiştir, İstanbul: Akın Nalça, 2018.
Tanyeli, Uğur; “Sinan Mimarlığında Dış Mekân Sorunu Üzerine Gözlemler”, Çankaya Belediyesi, 400. Anma Yılı Mimar Sinan Semineri 18-19 Nisan 1988, der. Seyfi Başkan, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1988, s. 51-61.
Tanyeli, Uğur; “Sinan Mimarlığında Dış Mekânın Biçimlendirilmesi”, Mimarlık, S. 240, 1990, s. 68-71.
Tanyeli, Uğur; “J. N. Erzen ‘Mimar Sinan ve Cami Külliyeleri’ Üzerine”, Mimarlık, S. 24, Ağustos 1992, s. 61.
Tanyeli, Uğur; “Mimar Sinan’ın Nargilesi”, Arredamento Mimarlık, S. 179, Nisan, 2005, s. 7
Tanyeli, Uğur; “ ‘Sinan’ın Heykelini Yapınız’ İyi de Neden ve Nasıl?”, Arredamento Mimarlık. S. 202, Mayıs 2007, s. 64-65.
Tanyeli, Uğur; Mimarlığın Aktörleri: Türkiye 1900-2000, İstanbul: Garanti Galeri, 2007.
Tanyeli, Uğur; Türkiye’nin Görsellik Tarihine Giriş, İstanbul: Akın Nalça Kitapları, 2009.
Tanyeli, Uğur; Rüya, İnşa, İtiraz: Mimari Eleştiri Metinleri, İstanbul: Boyut, 2011.
Tanyeli, Uğur; “Merkez-Çevre Sorunsalı: Genelde ve Mimarlık Özelinde bu Tartışma Hala Anlamlı mı?”, Arredamento Mimarlık, S. 267, Nisan 2013, s. 96-100.
Tanyeli, Uğur; Yıkarak Yapmak: Anarşist Bir Mimarlık Kuramı İçin Altlık. İstanbul: Metis Yayınları, 2016.
Tanyeli, Uğur; Mimar Sinan, Tarihsel ve Muhayyel, İstanbul: Metis Yayınları, 2020.
Tanyeli, Uğur; “Bugünkü Mimarlık Ortamı: Entelektüalizm ve Antientelektüalizm”, Dokuz Eylül Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, 21 Mayıs 2021. https://www.youtube.com/watch?v=swjgYyBYFlg (erişim: 7. 09. 2021).
Wallerstein, Immanuel; The Modern World-System I: Capitalist Agriculture and the Origins of the European World-Economy in the Sixteenth Century, Berkeley, Los Angeles, London: University of California Press, 2011.
Wallerstein, Immanuel; The Modern World-System II: Mercantilism and the Consolidation of the European World-Economy, 1600-1750, Berkeley, Los Angeles, London: University of California Press, 2011.
Zhao, Shanyang; “Metatheorizing in Sociology”, Handbook of Social Theory, ed. George Ritzer, Barry Smart London: Sage, 2003, 386-394.
White, Hayden; Metahistory: The Historical Imagination in Nineteenth Century Europe, Baltimore: Johns Hopkins University Press, 1980.