ALİ UTKU

Rıza Tevfik: Darülfünun kürsüsünden metafizik ve estetik dersleri

Bu çalışmada Meşrutiyet'ten Cumhuriyet'e devreden felsefe birikimimize katkı sağlayan isimler arasında ayrıcalıklı bir yer işgal eden, kurumsal felsefe etkinliğimizin kurucu aktörlerinden Rıza Tevfik'in Dârülfünûn'da verdiği metafizik ve estetik derslerine ait ders notlan ele alınmıştır. 26 Kânun-ı Sâni 1334'de (Ocak 1918) Mehmed Ali Aynî'nin yerine Dârülfunûn Edebiyat Medresesi felsefe ve estetik müderrisliğine atanan ve bu görevi, ülkeyi terk edişinden birkaç ay öncesine, 4 Nisan 1338 (1922) tarihine kadar sürdüren Rıza Tevfik, verdiği dersler ekseninde hazırladığı ders notlarını talebe için litograf baskı ile yayınlamıştır. Bunlar sırayla Mâ-ba 'de 't-tabî 'iyyât Derslerine Ait Vesâik (1335/1919), Mâ-ba 'de 't-tabî'iyyât Dersleri: Ontoloji Mebâ-hisi (1336/1920), Estetik (1336/1920) ve Bergson Hakkında (1337/ 1921) adlanın taşımaktadır. Yakın bir gelecekte müstakil olarak yayınlamayı düşündüğü, ancak yaşamındaki trajik gelişmelerle akamete uğrayan kitap projeleri olarak değerlendirilebilecek bu ders notları, Rıza Tevfık'in geniş felsefi birikiminin olduğu kadar, Dârülfüııûn Edebiyat Medresesi Felsefe Şubesi'ndeki felsefe etkinliğinin de tarihsel belgeleri niteliğindedir. Anahtar Kelimeler: Dârülfüııûn, metafizik, estetik, ders notları.

Rıza Tevfik: The lectures of metaphysics and aesthetics from the pulpit of Darulfunun

This study examines the notes of the courses of metaphysics and aesthetics in Dârülfunûn delivered by one of the founding actors of our institutionally philosophical activities, Rıza Tevfik, who occupied a privileged place among the figures that contributed much to our philosophical legacy transferred from the Constitutional Monarchy to the Republic. Being assigned to the post of teaching of philosophy and aesthetics of the Faculty of Letters in Dârülfunûn in January 1918 - the courses were carried out by Mehmed Ali Aynî before him- and maintaining this position until the date of April 4, 1922, the several months before his exile, Rıza Tevfik published the notes prepared in the trajectory of his lectures for students in litograph print. These are respectively entitled: Mâ-ba'de't-tabî'iyyât Derslerine Ait Vesâik (1919), Mâ-ba'de't-tabî'iyyât Dersleri: Ontoloji Mebâhisi (1920), Estetik (1920) ve Bergson Hakkında (1921). These notes that could be considered as book projects intended to be published individually in the near future, but failed due to the tragic developments in his life, are the historical documents of both Rıza Tevfik's immense philosophical knowledge and the philosophical activity of the Department of Philosophy in the Faculty of Letters in Dârülfunûn.

___

Adnan Tahir, "Rıza Tevfik'le Başbaşa", Her Hafta, 3 Nisan 1948'den naklen Hilmi Yüce-baş, Filozof Rıza Tevfik: Hayatı, Hatıraları, Şiirleri, Gül Matbaası, İstanbul, 1978, 77-84.

Alpyağıl, Recep, Türkiye 'de Bir Felsefe Gelen-eki Kurmaya Çalışmak: Feylesof Simalardan Seçme Metinler, İz Yayıncılık, İstanbul, 2010.

Bayraktar, Levent, Bergsonculuğun Türkiye 'ye Girişi ve İlk Etkileri, A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara, 1997.

Capaldi, Nicholas, John Stuart Mill: A Biography, Chambridge University Press, Chambridge, 2004.

Demir, Remzi, Philosophia Ottomanica: Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Türk Felsefesi, c. III, Yeni Felsefe, Lotus Yayınlan, Ankara, 2007, s. 173.

Dölen, Emre, Türkiye Üniversite Tarihi 1: Osmanlı Döneminde Darülfünun (1863-1922), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınlan, İstanbul, 2009.

Elliot, Hugh S. R., Modern Science and the Illusions of Professor Bergson, "Preface" by Sir Ray Lankester, Longmans, Green and Co., London, 1912.

Erişirgil-, Mehmed Emin, Neden Filozof Yok?, Ankara 1957.

Grote, George, Review of the Work of Mr. John Stuart Mill Entitled "Examination of Sir William Hamilton's Philosophy ", N. Trübner and Co., London, 1868.

Gündoğan, Ali Osman, Bergson, Say Yayınlan, İstanbul, 2007.

Gürkan, Kâzım İsmail, Darülfünun Grevi, Harman Yayınlan, İstanbul, 1971.

Hamilton, Andy, "Mill, Phenomenalism, and the Self', ed. John Skorupski, The Cambridge Companion to Mill, Cambridge University Press, New York, 1997, s. 139-175.

Hamilton, William, Lectures on Metaphysics and Logic, ed. Henry L. Mansel, John Veitch, vol. I: Metaphysics, Gould and Lincoln, Boston; Sheldon and Company, New York; George S. Blanchard, Cincinnati, 1866.

Herman, Emily, Eucken and Bergson: Their Significance for Religious Thought, James Clarke and Co. London, 1912.

İhsanoğlu, Ekmeleddin, Darülfünun: Osmanlı 'da Kültürel Modernleşmenin Odağı, IRCICA, İstanbul, 2010.

Maritain, Jacques, La philosophie bergsonienne: Etudes critiques, M. Riviere, Paris, 1914.

Mill, John Stuart, A System of Logic, Ratiocinative and Inductive: Being a Connected View of the Principles of Evidence, and the Methods of Scientific Investigation, vol. I, 6th ed., Longmans, Green, and Co., London, 1865.

Mill, John Stuart,, An Examination of Sir William Hamilton's Philosophy and of Principal Philosophical Questions Discussed in His Writings, 2nd edn., Longman, Green, Reader & Dyer, London, 1865.

Mill, John Stuart,, Autobiography of John Stuart Mill, Columbia University Press, New York, 1944.

Mill, John Stuart,, La philosophie de Hamilton, çev. Emile Honore Cazelles, Germer Bailliere, Paris,1869.

Rıza Tevfik, "Akkirmanlı Nakşî Efendi", Yeni Sabah, nr. 2252, 26 Ağustos 1944.

Rıza Tevfik, "Bohor İsrail Beyefendi'nin Sü'âline Cevâb" (2), Türk Yurdu, c. XII, nr. 10-138, 5 Temmuz 1333/1917, s. 3458-3462.

Rıza Tevfik, "Estetik", Abdullah Uçman (haz.), Rıza Tevfik'in Sanat ve Estetikle İlgili Yazıları I,Kitabevi Yayınlan, İstanbul, 2000.

Rıza Tevfik, "Estetik", Yeni Sabah, sayı 1006, 19 Şubat 1941.

Rıza Tevfik, "Henri Bergson ve Felsefesi", İçtihad, nr. 291,30 Kânun-ı sâni 1329/12 Şubat 1914, s.2036-2044.

Rıza Tevfik, "İki Mühim Vesîka-i Felsefıyye (1)", Peyâm-ı Edebî, nr. 16-61, 27 Teşrîn-i Sâni 1335/Kasım 1919.

Rıza Tevfik, "İki Mühim Vesîka-i Felsefıyye (2)", Peyâm-ı Edebî, nr. 17-62, 4 Kânun-ı Evvel 1335/Aralık 1919.

Rıza Tevfik, "İngiliz Şairi Arbuthnot ve Şeyh Nakşî Efendi", Yeni Sabah, nr. 2265, 8 Eylül 1944.

Rıza Tevfik, "Sokrat'm Münazarası ve Şeyh Nakşî Efendi'nin Gazeli", Yeni Sabah, nr. 2259, 2 Eylül 1944.

Rıza Tevfik, Abdülhak Hamid'in Mülahazât-ı Felsefiyyesi, haz. Abdullah Uçman, İstanbul Ünv.Edebiyat Fakültesi Yayınlan, İstanbul, 1984.

Rıza Tevfik, Abdülhak Hamid'in Mülahazât-ı Felsefiyyesi, Kanaat Kütüphanesi, Dersaadet,1334/1918,550 s.

Rıza Tevfik, Bergson Hakkında, Darülfünun Matbaası, İstanbul, 1337/1921, 64 s. (taşbasma).

Rıza Tevfi, Bergson Hakkında; Bergson ve Felsefesi, yay. haz. Erdoğan Erbay, Ali Utku, Çizgi Yayınları, Konya, 2005.

Rıza Tevfi, Dârülfünûn Felsefe Ders Notları, yay. haz. Ali Utku, Erdoğan Erbay, Çizgi Yayınlan,Konya, 2009.

Rıza Tevfi, Estetik (Esthetic), Darülfünun Matbaası, İstanbul, 1336/1920,48 s. (taşbasma).

Rıza Tevfi, Felsefe Dersleri, sad. M. Münir Dedeoğlu, ÜBL Yayınlan, Ankara, 2001.

Rıza Tevfi, Felsefe Dersleri, yay. haz. E. Semih Yalçın, Berikan Yayınlan, Ankara, 2003.

Rıza Tevfi, Felsefe Dersleri: Mebhas-i Ma 'rifet, Kader Matbaası, İstanbul, 1330/1914, 664+16 s.

Rıza Tevfi, Mâ-ba'de't-tabî'iyyât Dersleri: Ontoloji Mebâhisi, Darülfünun Matbaası, İstanbul,1336/1920,44 s. (taşbasma).

Rıza Tevfi, Mâ-ba'de't-tabî'iyyât Derslerine Â'id Vesâ'ik, Darülfünun Matbaası, İstanbul,1335/1919, 144 s. (taşbasma).

Rıza Tevfi, Mufassal Kâmûs-ı Felsefe, c. I, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1332/1916, 806 s.; c. II,Matbaa-i Âmire, İstanbul, 1336/1920,400 s.

Scarre, Geoffrey, Logic and Reality in The Philosophy of John Stuart Mill, Kluwer Academic Publisher, Dordrecht, 1989.

Snyder, Laura J., Reforming Philosophy: A Victorian Debate on Science and Society, The University of Chicago Press, Chicago, 2006.

Somar, Ziya, Bergson: Hayatı, Felsefesi, Sühulet Kitabevi, İstanbul, 1939.

Sunata, İsmail Hakkı, İstanbul'da İşgal Yılları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınlan, İstanbul, 2006.

Uçman, Abdullah (yay. haz.), Rıza Tevfik'in Sanat ve Estetikle İlgili Yazıları I, Kitabevi Yayınlan, İstanbul, 2000.

Uçman, Abdullah (yay. haz.), Rıza Tevfik'in Tekke ve Halk Edebiyatı İle İlgili Makaleleri, M.E.B.Y.,İstanbul, 2001.

Uçman, Abdullah, "Mufassal Kamus-ı Felsefe'nin 'Âlem' Maddesi, Prof Dr. M. Çetin'e Armağan,İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, 1999, s. 145-174.

Uçman, Abdullah, "Mufassal Kamus-ı Felsefecin 'Kader' Maddesi", Tarih ve Toplum, sayı 133, Ocak 1995, s. 5-11.

Uçman, Abdullah, "Rıza Tevfik'in Mufassal Kamus-ı Felsefe Adlı Lügati, İlmi Araştırmalar, sayı 19,2005, s. 165-175.

Uçman, AbdullahRıza Tevfik'in Şiirleri ve Edebî Makaleleri Üzerinde Bir Araştırma, Kitabevi Yayınları, 2004.

Uçman, Abdullah, Rıza Tevfik'in Şiirleri ve Edebî Makaleleri Üzerinde Bir Araştırma, Kitabevi Yayınları, 2004.

Uçman, Abdullah, "Rıza Tevfik ve Henri Bergson Üzerine Birkaç Söz", Rıza Tevfik, Bergson Hakkında,yay. haz. Erdoğan Erbay, Ali Utku, Çizgi Yayınları, Konya, 2005, s. 9-15.

Utku, Ali, "Filozof Rıza Tevfik Bey'in Darülfünun Felsefe Ders Notlan", Ayraç, sayı 2, Eylül, Ekim 2009, s. 14-17.

Utku, Ali, Erbay, Erdoğan, "Feylesof Rıza Tevfik Bey: Dârülfünûn Kürsüsünden Felsefe Dersleri", Rıza Tevfik, Dârülfünûn Felsefe Ders Notları, yay. haz. Ali Utku, Erdoğan Erbay, Çizgi Yayınlan, Konya, 2009, s. 7-27.

Ülken, Hilmi Ziya, "Filozof ve Şair Rıza Tevfik", Yeni Sabah, 25 Eylül 1956'dan naklen Hilmi Yücebaş, Filozof Rıza Tevfik, Hayatı, Şiirleri, Hâtıraları, Gül Matbaası, İstanbul, 1978, s. 40-47.

Ülken, Hilmi Ziya, Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yayınlan, İstanbul, 1979, s. 252.