Şeyma Nur Tan

Philo-Sophos’tan Uzman Sistemlere

Hesaplamalı zihin anlayışını ve bunu doğuran felsefi geleneği, yapay zeka tartışmalarının erken dönemlerinden itibaren eleştiren Hubert Dreyfus, Heidegger ve Merleau-Ponty’den esinlenerek yazdığı çeşitli kitap ve makalelerde, insan zihninin hesaplamalı bilgisayarları aşan yönüne vurgu yapmıştır. Dreyfus’un konuyla ilgili eserlerindeki ilginç nokta ise, Sokrates ve Platon dahil tüm rasyonalist geleneği hesaplamacı ya da bilişselci olarak tek tip ele alması ve eleştirdiği hesaplamacı anlayışın fikri temelinin Sokrates’e ve Platon’un Anamnesis kuramına dayandığını iddia etmesidir. Bu çalışmada öncelikle Dreyfus’un yapay zeka araştırmalarına yönelik eleştirileri, insan zihninin ya da zeki davranışlarının temeline yerleştirdiği “beden” ve “hâl” kavramları ile Gestalt yaklaşımı üzerinden açıklanacak, ardından Sokrates’in diyalektik metodu ya da Platon’un Anamnesis kuramından, hesaplamacı bir zihin anlayışının çıkarılıp çıkarılamayacağı soruşturulacaktır. Buna göre, diyalogların geneli ve Anamnesis kuramının noetik yönü göz önünde bulundurulduğunda sophos’un eşlik ettiği philo-sophos adayının yolculuğu olarak görülebilecek diyalektik sürecin, Dreyfus’un bahsettiği gibi bilgi mühendisinin uzmana eşlik ettiği bilgi edinim araştırmasına benzetilemeyeceği görülür. Dolayısıyla, hem sophos’un bilgi mühendisiyle, filozofun ise uzmanla karıştırılmaması gerekir, hem de rasyonalist gelenek içinde kalınarak da insan zihninin hesaplamayı aşan yönüne vurgu yapılabilir.

Anahtar Kelimeler:

Beden, Hâl, Diyalektik metod, Anamnesis kuramı, Sophos, Philo-sophos, Bilgi mühendisi, Uzman sistemler.

From Philo-Sophos to Expert Systems

Hubert Dreyfus, who has been criticizing the computational theory of mind and the philosophical tradition that gave rise to it since the early stages of the artificial intelligence debates, has emphasized the aspect of the human mind that transcends computational computers. The interesting point in Dreyfus’s works is that he uniformly treats the entire rationalist tradition, including Socrates and Plato, as computationalist or cognitivist, and claims that the intellectual foundation of the computationalist understanding he criticizes is based on Socrates and Plato’s theory of Anamnesis. In this study, Dreyfus’ criticisms of artificial intelligence will first be explained through the concepts of “body” and “situation” inspired by Heidegger and Merleau-Ponty and the Gestalt approach, which he places as the basis of the human mind or intelligent behavior. Then, it will be investigated whether or not a computationalist understanding of mind can be derived from Socrates’ dialectical method or Plato’s theory of Anamnesis. Accordingly, when the totality of dialogues and the noetic aspect of the Anamnesis theory are taken into account, it is seen that the dialectical process, which can be seen as the journey of the philo-sophos candidate accompanied by the sophos, cannot be likened to the knowledge acquisition research in which the knowledge engineer accompanies the expert, as Dreyfus mentions. Therefore, not only should sophos not be confused with the knowledge engineer and the philo-sophos with the expert, but also the trans-computational aspect of the human mind can be emphasized while remaining within the rationalist tradition.

Keywords:

Body, Situation, Dialectical method, Theory of Anamnesis, Sophos, Philo-sophos, Knowledge engineer, Expert systems.,

PDF

___

Bringsjord, Selmer ve Naveen Sundar Govindarajulu; “Artificial Intelligence”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy; https://plato.stanford.edu/entries/artificial-intelligence/ (Erişim: 21 Eylül 2023).
Buckner, Cameron ve James Garson; “Connectionism”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy; https://plato.stanford.edu/entries/connectionism/ (Erişim: 21 Eylül 2023).
Collins, H. M.; “Embedded or embodied? A review of Hubert Dreyfus’ What Computers Can’t Do”, Artificial Intelligence, c. 80, 1996, ss. 99-117.
Çıkmaz, Ufuk; “Heidegger’de Fark Kavramından Hareketle Onto-teo-loji Eleştirisi”, Yüksek lisans tezi, İst. Medeniyet Üni. Felsefe Anabilim Dalı, 2016.
Dreyfus, Hubert L.; Being-in-the-World, The MIT Press, Cambridge & London, 1995.
Dreyfus, Hubert L.; “From Socrates to Expert Systems: The Limits of Calculative Rationality”, Bulletin of the American Academy of Arts and Sciences, c. 40, nr. 4, 1987, ss. 15-31.
Dreyfus, Hubert L.; What Computers Can’t Do: A Critique of Artificial Reason, Harper & Row, Publishers, New York: 1972.
Dreyfus, Hubert L. ve Stuart E. Dreyfus; “Making a Mind versus Modeling the Brain: Artificial Intelligence Back at a Branchpoint”, Daedalus, c. 117, nr. 1, Artificial Intelligence, 1988, ss. 15-43.
Dreyfus, Hubert L.; “Putting Computers in Their Place”, Social Research, c. 53, nr. 1, 1986, ss. 57-76.
Haşlakoğlu, Oğuz; “Platon Düşüncesinde aletheia”, Kaygı, 11, 2008.
Haşlakoğlu, Oğuz; “Politeia Diyalogunda Episteme Tasnifi ve Dialektike Methodos’un Anlamı”, Felsefe Tartışmaları, 34, pdf versiyonu, https://www.academia.edu/12414194/Felsefe_Tart%C4%B1%C5%9Fmalar%C4%B1_34_POLITEIA_diyalogunda_epist%C3%AAm%C3%AA_tasnifi_ve_dialektik%C3%AA_methodos_un_anlam%C4%B1 (Erişim: 21 Eylül 2023).
Matson; Wallace I. ve Adam Leite, “Socrates’ Critique of Cognitivism”, Philosophy, c. 66, nr. 256, 1991, ss. 145-167.
Plato; Apology, [30e-31a], çev. Benjamin Jowett, Duke Classics, 2012, pdf versiyon.
Plato; “Laches”, Ion, Hippias Minor, Laches, Protagoras, The Dialogues of Plato, çev. R. E. Allen, c. 3, Yale University Pr., London: 1996, ss. 61-86.
Platon; Devlet, çev. Sabahattin Eyuboğlu-M. Ali Cimcoz, 7. Baskı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay., 2003.
Platon; Kratylos, çev. Erman Gören, c. 1, İstanbul: Dergâh Yay.: 2020.
Platon; Menon, çev. Özlem Bayoğlu, İstanbul: Pinhan Yay., 2018.
Shapiro, Lawrence ve Shannon Spaulding; “Embodied Cognition”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy, https://plato.stanford.edu/entries/embodied-cognition/ (Erişim: 21 Eylül 2023).
Shengli, Liu; “Merleau-Ponty’s Phenomenology of Space”, The 3rd BESETO Conference of Philosophy, 5, ss. 131-140.
Şan, Emre; “Algıya Göre Düşünmek”, Cogito, YKY Yay., , S. 88, 2017.
Şan, Emre; “Merleau-Ponty Metinlerinin Özgünlüğü”, Merleau-Ponty, İstanbul: Say Yay., 2015.
Turing, Alan M.; “Computing Machinery and Intelligence”, Mind, New Series, c. 59, nr. 236, 1950, ss. 433-460.

Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları-Cover

ISSN: 1303-3387
Yayın Aralığı: 2
Başlangıç: 2002
Yayıncı: Dergah Yayınları A.Ş.

Arşiv

Sayıdaki Diğer Makaleler

Erdemin İrâdesi, İrâdenin Erdemi: Plotinos’ta Akıl ve İrâde Bağlamında Erdem Anlayışı

İlker Kısa

Fregeci Dizge İçin Begrıffsschrıft’in Gerekliliği ve Sembolik Mantığın Ortaya Çıkışı

Mehmet Arslan

Alexandre Koyré’de Bilimin Gelişimsel Sürecinde “Düşüncenin Birliği” Kavramı

Serpil Timur

Çok Kültürlülüğe Karşı Sosyal Adalet ve Ulus Devlet

Serpil Durğun

Ali Hikmet Tungay’ın (1897-1975) Hocası Mehmet Nâdir’in Etkisinde Yaptığı Matematik Çalışmaları

Semiha Betül Takıcak

Philo-Sophos’tan Uzman Sistemlere

Şeyma Nur Tan