İlker Kısa

Erdemin İrâdesi, İrâdenin Erdemi: Plotinos’ta Akıl ve İrâde Bağlamında Erdem Anlayışı

Geç Antik Çağ filozoflarından ve aynı zamanda Yeni-Platoncu okulun kurucusu olarak kabul edilen Plotinos (İS 205-270), öğrencisi Porfürios tarafından düzenlenen ve Enneadlar (Dokuzluklar) olarak adlandırılan külliyatında Grek ve Roma felsefe geleneğinde yer alan hemen her konuya değinmiş ve kendisine kadarki Platoncu geleneğe bağlı kaldığı kadar yeni düşünceler de ortaya koymuştur. Modern çağdaki anlamlarıyla Antik Çağ felsefesindeki kökenleri tartışmalı olan “irâde” ve “özgürlük” kavramlarıyla alakalı olarak da Plotinos sadece Platon’daki değil, Aristoteles’ten geç dönem Stoacı düşünceye dek ortaya çıkan ve kendi dönemine ulaşan kavramsal yapı ve buna bağlı tartışmalara kayıtsız kalmamış ve gelenekte gördüğü meselelere, terminolojiye çok dokunmadan Platoncu çizgide cevap ve içerik üretmeye çalışmıştır. Kökenini Platon ve Aristoteles’in eserlerinde bulan ve akla bağlı istek, istenç, irâde anlamlarına gelen boulêsis kavramını Plotinos “elimizde olana” (to ef’ hêmin) dair tartışmalara eklemlemiş ve sahih bir irâde edişi gerçekten bize bağlı ve bizim elimizde olanın gerek-şartı konumuna getirmiştir. Filozof, böyle bir irâde edişi ise sıkı koşullara bağlamış ve ancak “erdem” (aretê) vasıtasıyla erişilebilen ve kaynağını ilahi Akıl’da (Nous) bulan düşünceye ve istence katılmanın şeyleri bizim elimizde kılabileceğini söylemiştir. Bu dizgede erdemin kendisi ise insan ruhunda “başka bir akıl” olduğu kadar “başka bir irâde” olarak da resmedilmiş ve kaynağını Platon’un “Er Miti’nde” bulan erdemin “efendisiz” (adespoton) oluşunun yine aynı hikâyede bizim erdeme yönelik seçim ve irâde edişimize bağlanışı kritik bir konuma yükseltilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

irâde, arzu, “elimizde olan”, erdem, özgürlük.

The Will of Vırtue, The Virtue of Will: Plotinus’ Concept of Virtue in The Contexts of Intellect and Will

Plotinus (205-270 CE) was a philosopher of Late Antiquity and is considered to be the founder of the philosophical school called Neo-Platonism. His Enneads deals with many technical discussions received from previous eras of Classical Greek and Roman philosophy, and as much as the author is loyal to the Platonic tradition up to his time, he also introduces some novel approaches. Regarding the debates around the concept of will and freedom too, the philosopher contributes to the discussions stemming from the works of various thinkers from Plato to Roman Stoics and strives to come up with Platonic solutions to the problems, without necessarily modifying the terminological use he finds present. Plotinus integrates the concept of boulêsis (meaning wish, want or will) into the debates around the expression “that which depends on us” (to eph’ hêmin) and proposes true willing as the necessary condition for something to really depend on us. Such willing, in its turn, is bound by the philosopher to strict conditions and it is argued that only participation in a certain type of thought and willing, which find their source at the divine Intellect (Nous), and which can only be reached via virtue, can make things up to us. Virtue itself is presented not only as “another intellect” in the human soul but also as “another will”, and Plato’s postulation of virtue as “without a master” (adespoton) in his Myth of Er, in close connection with our choosing and willing it, is raised to a critical place.

Keywords:

will, desire, “that which depends on us”, virtue, freedom.,

PDF

___

Adamson, Peter; “‘Present without Being Present’: Plotinus on Plato’s Daimōn”, Rereading Ancient Philosophy: Old Chestnuts and Sacred Cows, ed. V. Harte & R. Woolf, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 257–275.
Alexander of Aphrodisias; On Fate, ed. ve çev. R.W. Sharples, London: Duckworth, 1983.
Aristoteles; Eudemos’a Etik, çev. Saffet Babür, Ankara: Bilgesu Yayıncılık, 2015.
Aristoteles; Ruh Üzerine, çev. Ömer Aygün ve Y. Gurur Sev, İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2018.
Aristoteles; Nikomakos’a Etik, çev. Saffet Babür, Ankara: Bilgesu Yayıncılık, 2020.
Aristoteles; Metafizik, çev. Y. Gurur Sev, İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 4. Basım, 2018.
Aydoğan, Hüseyin; Plotinos Felsefesine Giriş, Sakarya: Değişim Yayınları, 2021.
Bene, László; “Ethics and Metaphysics in Plotinus”, Plato Revived: Essays on Ancient Platonism in Honour of Dominic J. O’Meara, ed. Filip Karfík ve Euree Song, Berlin, Boston: De Gruyter, 2013, s. 141-161.
Bene, László; “Self-constitution, Contemplation and Rational Agency”, The International Journal of the Platonic Tradition, c. 17/2, 2023, s. 279-287.
Benz, Ernst; Marius Victorinus und die Entwicklung der abendländischen Willensmetaphysik, Stuttgart: Kohlhammer, 1932.
Bobzien, Susanne; Determinism and Freedom in Stoic Philosophy, New York: Oxford University Press, 1998.
Collette-Dučić, Bernard; “Plotinus on Founding Freedom in Ennead VI. 8 [39]”, The Routledge Handbook of Neoplatonism, ed. Svetla Slaveva-Griffin ve Pauliina Remes, New York: Routledge, 2014.
Coope, Ursula; Freedom and Responsibility in Neoplatonist Thought, New York, NY: Oxford University Press. 2020.
Dihle, Albrecht; The Theory of Will in Classical Antiquity, Berkeley: University of California Press, 1982.
Eliasson, Erik; The Notion of That Which Depends on Us in Plotinus and Its Background, Boston: Brill, 2008.
Epictetus; The Discourses as reported by Arrian, the Manual, and Fragments, çev. W.A. Oldfather, 2 vols., Loeb Classical Library, London and Cambridge, MA.: Harvard University Press, 1925–1928.
Frede, Michael; A Free Will: Origins of the Notion in Ancient Thought, Berkeley: University of California Press, 2011.
Horn, Christoph; “The Concept of Will in Plotinus”, Reading Ancient Texts, c. 2, Leiden, The Netherlands: Brill, 2008, s. 153-178.
Irwin, Terence; “Plato’s Moral Theory: The Early and Middle Dialogues”, Philosophy c. 53 (205), 1977, s. 416-417.
Irwin, Terence; “Who Discovered the Will?” Philosophical Perspectives, c. 6, 1992, s. 453-473.
Kahn, Charles H.; Plato’s Theory of Desire”, Review of Metaphysics, c. 41 (1), 1987, s. 77-103.
Irwin, Terence; “Discovering will: From Aristotle to Augustine”, The Question of “Eclecticism”: Studies in Later Greek Philosophy, ed. John M. Dillon ve A. A. Long, Berkeley: University of California Press, 1988, s. 235-260.
Karfik, Filip; “Parts of the Soul in Plotinus”, Partitioning the Soul. Debates from Plato to Leibniz, ed. Klaus Corcilius ve Dominik Perler, Berlin/Boston: Walter de Gruyter, 2014, s. 107–148.
Kenny, Anthony; Aristotle’s Theory of the Will, London: Duckworth, 1979.
Kısa, İlker; “Plotinos’ta Ruhun Bir Parçasi Olarak Doğa Kavramı”, Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, c. 7/1, 2020, s. 109-132.
LS = Long, A.A. ve D.N. Sedley, The Hellenistic Philosophers, c. 1-2, Cambridge: Cambridge University Press, 1987.
Nölker, Philip; Freiheit Gottes und Freiheit des Menschen bei Plotin (Enneade VI 8), Münster: Aschendorff Verlag, 2016.
O’Meara, Dominic J.; “Aristotelian Ethics in Plotinus”, The Reception of Aristotle’s Ethics, ed. Jon Miller, Cambridge: Cambridge University Press, 2012, s. 53–66.
Platon; Platonis Opera, ed. John Burnet, Oxford: Oxford University Press, 1903.
Platon; Devlet, çev. Hüseyin Demirhan, İstanbul: Islık Yayınları, 2015.
Plotinos; Enneadlar = Plotini Opera (editio minor), ed. Paul Henry and Hans-Rudolph Schwyzer, c. 1-3, Oxford: Clarendon Press, 1964–1982 [= Enn.].
Plotinos; Plotins Schriften, çev. Richard Harder. düz. Rudolph Beutler und Willy Theiler, c. IV (b), Hamburg: Meiner Verlag, 1967.
Plotinos; Ennead VI.8: On the Voluntary and on the Free Will of the One, çev. ed. ve yor. Kevin Corrigan & John Douglas Turner, Las Vegas: Parmenides Publishing, 2017.
Rapp, Christof; “Tackling Aristotle’s Notion of the Will”, Philosophical Inquiry, c. 41/2-3, 2017, s. 67-79.
Remes, Pauliina; “Plotinus on Starting Points of Reasoning”, Chôra, c. 14, 2016, s. 29-57.
Schniewind, Alexandrine; “Begriffsrezeption im Neuplatonismus oder: Wer ist der Plotinische Spoudaios?”, Traditia et Inventa: Beitrage zur Rezeption der Antike, ed. Manuel Baumbach, Heidelberg: Universitätsverlag Winter, 2000.
Scolnicov, Samuel; “Reason and Passion in the Platonic Soul”, Dionysius, c. 2, 1978, s. 35-49.
Sorabji, Richard; “The Concept of the Will from Plato to Maximus the Confessor”, The Will and Human Action. From Antiquity to the Present Day, ed. Th. Pink ve M.W.F. Stone, London: Routledge, 2004, s. 6-28.
Stern-Gillet, Suzanne; “On Freeing the Embodied Soul: Ennead VI 8 [39] 1-6”, Classics Ireland, c. 27, 2020, s. 135–50.
Strange, Steven K.; “Plotinus on the Nature of Eternity and Time”, Aristotle in Late Antiquity, ed. Lawrence P. Schrenk, Washington: CUA Press, 1994.
SVF = von Arnim, Hans Friedrich August; Stoicorum Veterum Fragmenta, c. I-IV, Leipzig: B. G. Teubner, 1903-1924.
Şenel, Cahid; “Plotinus’ta Erdemler: Enneadlar’da (I, 2, 19) Arınma ve Benzeme Teorisi”, Felsefe Arkivi, c. 0/59, 2023, s. 1-10.
Vidart, Thomas; “The Daimon and the Choice of Life in Plotinus’ Thought”, Neoplatonic Demons and Angels, ed. Luc Brisson, Seamus Joseph O’Neill ve Andrei Timotin, Leiden: Brill, 2018, s. 7-18.

Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları-Cover

ISSN: 1303-3387
Yayın Aralığı: 2
Başlangıç: 2002
Yayıncı: Dergah Yayınları A.Ş.

Arşiv

Sayıdaki Diğer Makaleler

Fregeci Dizge İçin Begrıffsschrıft’in Gerekliliği ve Sembolik Mantığın Ortaya Çıkışı

Mehmet Arslan

Ali Hikmet Tungay’ın (1897-1975) Hocası Mehmet Nâdir’in Etkisinde Yaptığı Matematik Çalışmaları

Semiha Betül Takıcak

Philo-Sophos’tan Uzman Sistemlere

Şeyma Nur Tan

Erdemin İrâdesi, İrâdenin Erdemi: Plotinos’ta Akıl ve İrâde Bağlamında Erdem Anlayışı

İlker Kısa

Alexandre Koyré’de Bilimin Gelişimsel Sürecinde “Düşüncenin Birliği” Kavramı

Serpil Timur

Çok Kültürlülüğe Karşı Sosyal Adalet ve Ulus Devlet

Serpil Durğun